Obecnie obowiązująca ustawa dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (tj. Dz.U. z 2021 r., poz. 2166), wprowadza krajowy cel oszczędności energii finalnej do uzyskania do końca 2030 roku w wysokości 5580 tys. toe, który jest realizowany od 1 stycznia 2021 do 31 grudnia 2030 r.
Cel wyznaczony na 2030 rok będzie realizowany poprzez system świadectw efektywności energetycznej oraz tzw. środki alternatywne.

System świadectw efektywności energetycznej, potocznie zwany białymi certyfikatami nakłada coroczny obowiązek oszczędności energii na podmioty zobligowane.
Podmiotami zobowiązanymi są przedsiębiorstwa sprzedające energię elektryczną, ciepło sieciowe, paliwa gazowe odbiorcom końcowym oraz od połowy 2021 roku podmioty paliwowe wprowadzające do obrotu paliwa ciekłe, jak również odbiorcy końcowi, przyłączeni do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz domy maklerskie.

Obowiązek może zostać wypełniony przez:

• zrealizowanie przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej u odbiorcy końcowego, lub
• zrealizowanie programu bezzwrotnych dofinansowań w celu współfinansowania przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, lub
• uzyskanie/zakupienie białych certyfikatów, które przedstawią do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki.

Alternatywnym sposobem realizacji ustawowego obowiązku jest uiszczenie przez podmiot zobowiązany opłaty zastępczej. Co do zasady podmiot zobowiązany może zrealizować swój obowiązek przez uiszczenie opłaty zastępczej, ale tylko pod warunkiem spełniania przesłanek ustawowych.
Niezależnie od powyższego, w odniesieniu do podmiotów zobowiązanych będących tzw. podmiotami paliwowymi istnieje możliwość realizacji obowiązku przez uiszczenie opłaty zastępczej na poziomie 20% za 2021 i 2022 rok, 10% za 2023, 2024 i 2025.

Środki alternatywne zostały wprowadzone jako uzupełniający w stosunku do systemu świadectw efektywności energetycznej  sposób realizacji krajowego celu oszczędności energii finalnej na 2030 r.  Zostały one zdefiniowane w ustawie jako programy i instrumenty służące poprawie efektywności energetycznej, finansowane m. in. z budżetu państwa, z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, budżetu UE oraz środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu, ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (ale innych niż te wynikające z opłaty zastępczej) oraz środków 16-stu  wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Wykaz środków alternatywnych został opublikowany w obwieszczeniu Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 17 grudnia 2021 r. w sprawie wykazu programów i instrumentów finansowych dotyczących przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej u odbiorcy końcowego (M.P. 2021 poz. 1190).

Na potrzeby zliczania oszczędności energii wynikających ze środków alternatywnych ustawa o efektywności energetycznej ustanowiła z dniem 1 stycznia 2022 r. Centralny Rejestr Oszczędności Energii Finalnej (CROEF).

Do rejestru wpisywane są informacje dotyczące szczegółów przedsięwzięć np. rodzaju przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej, sposobie potwierdzenia ilości uzyskanych średniorocznych oszczędności energii finalnej, wyrażonej w tonach oleju ekwiwalentnego na rok. Rejestr zlicza oszczędności energii uzyskane u odbiorcy końcowego w okresie od dnia 1 stycznia 2021 r. do dnia 31 grudnia 2030 r., które będą zaliczane do realizacji krajowego celu oszczędności energii finalnej na 2030 r.

Od 1 października 2016 r. obowiązuje ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (tj. Dz.U. z 2021 r., poz. 2166), która wprowadza zmiany przepisów korzystne zarówno dla rozwoju gospodarki, jak i dla każdego obywatela. 

Celem regulacji jest, aby każdy, kto spełni określone wymagania (audyt efektywności energetycznej dla określonej inwestycji), otrzymał korzyść w postaci praw majątkowych wynikających ze świadectw efektywności energetycznej (potocznie zwanych białymi certyfikatami).  

Jak uzyskać świadectwo efektywności energetycznej?

Aby uzyskać prawa majątkowe wynikające z białych certyfikatów, należy zaoszczędzić energię w ilości co najmniej 10 toe/rok (1 toe to równowartość 11,63 MWh).

Kto ma szanse na przyznanie białych certyfikatów?

Przedstawiciele wspólnot mieszkaniowych, spółdzielni, osiedli mieszkaniowych, którzy:

1. zgromadzą potwierdzone audytem dane dotyczące termomodernizacji domu lub średniej wielkości budynku  lub wymiany urządzeń AGD (np. lodówek, zmywarek, piekarników), oświetlenia, czy urządzeń grzewczych
2. sporządzą oraz złożą stosowne wnioski do prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. 

Procedura składania wniosku o wydanie świadectwa efektywności energetycznej została szczegółowo opisana  w ustawie o efektywności energetycznej (tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 2166). 

Jaka jest korzyść z ubiegania się o świadectwo efektywności energetycznej?

Po przyznaniu certyfikatu i zrealizowaniu inwestycji otrzymuje się prawa majątkowe, które można sprzedawać (np. na towarowej giełdzie energii), uzyskując określone korzyści finansowe.

Inną korzyścią wynikającą z ustawy będzie wspieranie przedsiębiorców działających w formule tzw. ESCO (ang. Energy Saving Company), którzy oferują usługi energetyczne, polegające na zmniejszeniu zużycia energii w zamian za wynagrodzenie z uzyskiwanych oszczędności. Przedsiębiorca działający w formule  ESCO może między innymi, wykonać audyt efektywności energetycznej, oraz zrealizować inwestycję, a później nią zarządzać i nadzorować. W takim przypadku występuje on z wnioskiem o biały certyfikat, jako podmiot upoważniony przez tego, u kogo będzie realizowana inwestycja. Wykaz firm działających w formule ESCO  w Polsce znajduje się na podstronie Lista dostępnych dostawców usług związanych ze zużyciem energii.

Ponadto ustawa nakłada na jednostki sektora finansów publicznych obowiązek, aby wykonując swoje statutowe zadania stosowały co najmniej jeden ze środków poprawy efektywności energetycznej. Urzędy będą zobowiązane do takich działań, jak np. termomodernizacja budynku, zakup  urządzeń biurowych i AGD oraz pojazdów o niskim zużyciu energii oraz niskimi kosztami eksploatacji. Tak wygenerowanie środki finansowe jednostki będą mogły wydatkować na inne cele związane z aktualnie realizowanymi zadaniami. Szczegółowe infomacje skierowane do sektora publicznego można znaleźć na podstronach znajdujących się na tej stronie.

Ustawa ta wdraża do polskiego porządku prawnego unijną dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej oraz kontynuuje (z pewnymi modyfikacjami) wprowadzony w naszym kraju w 2013 r. obowiązek w zakresie oszczędności energii, za które można uzyskać świadectwo efektywności energetycznej.

Od dnia 22 maja 2021 roku weszły w życie przepisy ustawy z dnia 20 kwietnia 2021 roku  o zmianie ustawy o efektywności energetycznej i niektórych innych ustaw, która wdraża przepis dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE ) 2018/2002 z 11 grudnia 2018 r w sprawie efektywności energetycznej. Celem ustawy jest dostosowanie prawa polskiego do rozwiązań przewidzianych w znowelizowanej w 2018 roku dyrektywie, która nakłada na Polskę wyższe obowiązki w zakresie oszczędności energii finalnej na koniec 2030 r. w wysokości 5580 tys. toe.

Najważniejsze zmiany dotyczą:

1.    Modyfikacji obecnych ram prawnych systemu świadectw efektywności energetycznej, w szczególności poszerzenia katalogu podmiotów zobowiązanych o podmioty wprowadzające paliwa ciekłe do obrotu do celów transportowych – w celu zachowania spójności z wymogami dyrektywy 2018/2002.

2.    Umożliwienia podmiotom zobowiązanym w ramach systemu świadectw efektywności energetycznej realizacji obowiązku oszczędności energii w formie programów bezzwrotnych dofinansowań, polegających na realizacji przedsięwzięć u odbiorców końcowych.  Zakres przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej w ramach programów dofinansowań będzie obejmował głównie modernizację lub wymianę u odbiorcy końcowego urządzeń lub instalacji służących do celów ogrzewania na bardziej efektywne energetycznie.  Programy powinny przyczynić się do przyspieszenia procesu modernizacji indywidualnych źródeł ciepła, będących jedną z głównych przyczyn szkodliwego zanieczyszczenia powietrza w Polsce.  Ponadto programy dofinansowań pozwolą także na odblokowanie inwestycji proefektywnościowych u małych odbiorców końcowych, tj. w gospodarstw domowych.

3.    Wprowadzenia środków alternatywnych jako narzędzia uzupełniającego system świadectw efektywności energetycznej. Dzięki zaproponowanym zmianom do realizacji celu w zakresie efektywności energetycznej wliczane będą inwestycje finansowane, m. in. z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego, środków europejskich oraz środków pochodzących z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

4.    Uszczelnienia systemu monitorowania i raportowania oszczędności energii poprzez powołanie Centralnego Rejestru Oszczędności Energii Finalnej; oszczędności energii realizowane przez środki alternatywne będą agregowane w Rejestrze.

5.    Wzmacnienia przepisów dotyczących umów o poprawę efektywności energetycznej (tzw. umów EPC), czyli projektów  ESCO w sektorze publicznym. W szczególności projektowana ustawa precyzuje w jakich sytuacjach umowy EPC nie będą miały wpływu na zwiększenie poziomu długu publicznego, tym samym projektowana ustawa wdraża wytyczne Eurostatu w tym zakresie. Pozwoli to na usunięcie jednej z głównych barier stosowania w Polsce umów o poprawę efektywności energetycznej.  

6.    Doprecyzowania  wymagań wobec osób przygotowujących audyty efektywności energetycznej w celu podniesienia jakości sporządzanych audytów.

Ponadto ustawa zmienia także:

• ustawę – Prawo energetyczne w zakresie wzmocnienia dotyczasowych przepisów w zakresie opomiarowania i indywidulanego rozliczania ciepła u odbiorców końcowych.
• ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawę o partnerstwie publiczno-prywatny oraz ustawę - Prawo ochrony środowiska – zmiany mają charakter dostosowujący do wprowadzonych projektem ustawy zmian.