Derogacja od dywersyfikacji upraw w 2018 roku
Na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Krzysztofa Jurgiela Komisja Europejska wydała decyzję umożliwiającą rolnikom skorzystanie z odstępstwa od obowiązku zastosowania w roku 2018 jednej z praktyk zazielenienia - dywersyfikacji upraw.

Ulewne deszcze i powodzie jakie wystąpiły w Polsce w okresie od sierpnia do października 2017 r., spowodowały, że w wielu gospodarstwach nie był możliwy siew roślin ozimych lub doszło do zniszczenia tych upraw.

Dlatego też gospodarstwa, w których udział gruntów ornych, które nie mogły być przeznaczone pod zasiew ozimin na 2018 r. lub na których uprawy te zostały utracone w wyniku ulewnych deszczy i powodzi wynosi co najmniej 30% całkowitej powierzchni ozimin w gospodarstwie, mogą być zwolnione z obowiązku dywersyfikacji upraw.

Derogacja dotyczy małych i średnich gospodarstw. Gospodarstwa posiadające od 10 do 30 ha gruntów ornych w roku 2018 mogą być zwolnione z obowiązku prowadzenia 2 upraw. Natomiast gospodarstwa posiadające powyżej 30 do 150 ha gruntów ornych, mogą posiadać 2 zamiast 3 upraw pod warunkiem spełnienia ww. kryteriów.

Warunki wynikające z derogacji w zakresie dywersyfikacji upraw będą weryfikowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w ramach prowadzonego postępowania administracyjnego w zakresie przyznania płatności za zazielenienie.

*****

Wszyscy rolnicy uprawnieni do jednolitej płatności obszarowej są zobowiązani do realizacji zazielenienia. W zależności od powierzchni posiadanych w gospodarstwie gruntów ornych, udziału trwałych użytków zielonych oraz występowania trwałych użytków zielonych cennych przyrodniczo, rolnicy są zobowiązani do przestrzegania jednej, dwóch lub trzech praktyk zazielenienia.

Zazielenienie jest realizowane przez:

• dywersyfikację upraw,
• utrzymanie trwałych użytków zielonych (TUZ),
• utrzymanie obszarów proekologicznych (EFA - ang. ecological focus area).

Ponadto możliwa jest realizacja dywersyfikacji upraw poprzez praktykę równoważnąw ramach Pakietu 1. Rolnictwo zrównoważone objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020.

Przepisy unijne przewidują szereg wykluczeń z obowiązku stosowania praktyk zazielenienia, m.in. gospodarstwa, w których ponad 75% użytków rolnych to trwałe użytki zielone lub gospodarstwa o wysokim (ponad 75%) udziale gruntów ornych wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych lub do uprawy roślin strączkowych lub ugorowanych, z uwagi na korzystne oddziaływanie na środowisko, są zwolnione z obowiązku realizacji dywersyfikacji upraw i utrzymywania obszarów proekologicznych.

Zmiany w zazielenieniu od 2018 r.

W ramach dyskusji dotyczącej uproszczenia Wspólnej Polityki Rolnej, w tym w zakresie zazielenienia, wprowadzono szereg zmian w przepisach UE, obowiązujących
od roku 2018. Nowelizacja przepisów w zakresie zazielenienia dotyczy przede wszystkim obszarów proekologicznych oraz dywersyfikacji upraw. Zmiany te obejmują zarówno korzystne rozwiązania (więcej elastyczności w zakresie deklarowania elementów krajobrazu), jak również wprowadzenie nowych obowiązków zaostrzających dotychczasowe wymogi.

I. Dywersyfikacja upraw

Zgodnie z przepisami UE, gospodarstwa o powierzchni 10 ha i więcej gruntów ornych zobowiązane są do realizacji dywersyfikacji upraw (czyli do posiadania co najmniej dwóch lub trzech upraw – w zależności od powierzchni gruntów ornych). W związku z tym, konieczne jest oddzielne deklarowanie każdej uprawy (np. pszenicy jarej, owsa, ziemniaków, marchwi). Dotychczas, w przypadku gdy np. rośliny warzywne lub zioła były uprawiane na bardzo małych powierzchniach musiały być oddzielnie wskazywane we wniosku o płatność. Od 2018 r. za jedną uprawę – uprawę mieszaną – są uznane obszary,  na których prowadzone są obok siebie odrębne uprawy, z których każda (np. marchew, pietruszka, seler, itd.) ma powierzchnię mniejszą niż 0,1 ha (ich łączna powierzchnia może być większa od 0,1 ha).

Zmianie ulega także zasada traktowania mieszanek powstałych przez wysiew mieszanki nasion, które są uprawiane jako uprawa główna(nie dotyczy to mieszanek zaliczanych do kategorii trawy i inne rośliny pastewne, czyli np. mieszanek bobowatych drobnonasiennych z trawą, mieszanek traw). Do 2017 r. obszary, na których wysiewana była mieszanka nasion, uznawane były za jedną uprawę, niezależnie od poszczególnych roślin zawartych w mieszance (przykładowo, w przypadku obecności w gospodarstwie: mieszanki zbożowej, mieszanki strączkowo-zbożowej oraz mieszanki strączkowo-słonecznikowej, były one zaliczone do tej samej uprawy - uprawy mieszanej). Od 2018 r. obszary na których wysiewana jest mieszanka nasion są uznawane za oddzielne uprawy, pod warunkiem, że można ustalić, że gatunki z różnych mieszanek nasion różnią się od siebie. Oznacza to, że w przypadku uprawy w jednym gospodarstwie np.:

• mieszanki jęczmienia jarego z owsem siewnym,
• mieszanki żyta ozimego z wyką kosmatą,
• mieszanki bobiku z łubinem żółtym i z wyką siewną,

uprawy takie są traktowane jako oddzielne uprawy.

Ponadto wprowadzone zmiany dotyczą także wyłączeń z obowiązku dywersyfikacji upraw w przypadku gospodarstw o: (i) wysokim (ponad 75%) udziale gruntów ornych (GO) wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, ugorowanych albo będących połączeniem powyższego użytkowania lub (ii) gospodarstw, w których ponad 75% użytków rolnych to trwałe użytki zielone. Dotychczas gospodarstwa takie były zwolnione z praktyki dywersyfikacji, pod warunkiem że pozostałe grunty orne, użytkowane w inny niż wskazany powyżej sposób, nie przekraczały 30 ha. Od 2018 r. zniesiono limit 30 ha GO oraz do powyższych sposobów użytkowania GO (>75%), stanowiących warunek zwolnienia z obowiązku dywersyfikacji upraw, dopuszczono rośliny strączkowe (analogicznie jak to jest obecnie w przypadku wyłączeń w zakresie obszarów EFA).

Dodatkowo od 2018 r. pszenica orkisz stanowi odrębną uprawę w ramach dywersyfikacji upraw.

Termin kontroli dywersyfikacji upraw w kampanii 2018 został wyznaczony na okres od 1 czerwca do 31 lipca. W tym okresie organ kontrolny sprawdza realizację dywersyfikacji upraw, tzn. czy rośliny są uprawiane i zajmują określony odsetek powierzchni gruntów ornych. Kontrola w tym zakresie jest możliwa zarówno na podstawie obecności uprawy, jak i na podstawie jej pozostałości (np. ścierniska) znajdujących się na polu po zbiorze (w niektórych przypadkach także po zaoraniu).

II. Obszary proekologiczne EFA

Zgodnie z nowymi przepisami UE, od 2018 r. zmieniono szereg przepisów w zakresie obszarów proekologicznych. Wprowadzono pewne korzystne rozwiązania, takie jak:

• ujednolicenie wielkości elementów EFA,
• umożliwienie deklarowania części obszaru EFA z powierzchni większego obiektu,
• zwiększenie współczynników ważenia dla zagajników o krótkiej rotacji (z 0,3 do 0,5) oraz upraw wiążących azot (z 0,7 do 1) oraz współczynnika przekształcenia dla rowów z 3 na 5,
• uproszczenia w zakresie zwolnień z praktyki EFA – analogiczne do zwolnień w zakresie dywersyfikacji upraw dotyczące zniesienia limitu 30 ha (ponad 75% udział traw, ugorów, strączkowych),

jak również określono nowe wymogi, które zaostrzają dotychczasowe przepisy dotyczące utrzymania obszarów proekologicznych, tj.;

• wydłużenie okresu utrzymywania międzyplonów z 6 do 8 tygodni,
• zakaz stosowania środków ochrony roślin na obszarach produkcyjnych EFA.

ELEMENTY KRAJOBRAZU/ELEMENTY EFA:

Do najważniejszych zmian w tym zakresie m.in. należy:

• ujednolicenie parametrów/wielkości obszarów EFA dla oczek wodnych oraz zagajników śródpolnych włączając w to drzewa, zakrzaczenia i kamienie – dla tych elementów określono maksymalną wielkość 0,3 ha (w tym zwiększono powierzchnię oczek wodnych zaliczanych do EFA z 0,1 ha do 0,3 ha).
• połączenie stref buforowych i miedz w jedną kategorię oraz tak jak dotychczas w przypadku miedz, określono limit 20 m szerokości dla stref buforowych zaliczanych do EFA,
• zwiększenie do 20 metrów maksymalnej szerokości dla pasów gruntów kwalifikujących się do płatności wzdłuż obrzeży lasu, na których nie jest prowadzona produkcja, zwiększono ich maksymalną szerokość. Dotychczas szerokość ta wynosiła 10 metrów – zarówno dla pasów z produkcją, jak i bez produkcji,
• dopuszczenie możliwości wykorzystywania do EFA elementów, które przekraczają parametry określone w przepisach UE.

Nowe podejście oznacza, że w przypadku posiadania w gospodarstwie elementów przekraczających maksymalne wielkości/szerokości dla obszarów EFA, rolnik może wykorzystać taki element jako EFA, ale tylko do wielkości określonej w przepisach UE, np. w przypadku oczka wodnego o wielkości 0,4 ha, rolnik może zadeklarować ten element jako EFA, ale tylko do wielkości 0,3 ha. Dotychczas taka możliwość nie była dopuszczona, gdyż w przypadku przekroczenia przez dany obiekt wielkości określonej w przepisach UE, cały element nie był kwalifikowany do EFA.

Jednocześnie należy mieć na uwadze, że w przypadku Polski w odniesieniu do elementów krajobrazu, tak jak do tej pory, są stosowane współczynniki przekształcenia (konwersji) i ważenia, które służą do przeliczenia rzeczywistej powierzchni obiektów uznawanych za obszary proekologiczne na powierzchnię przeliczeniową. Zmiana podejścia dotycząca możliwości deklarowania części obszaru EFA z powierzchni większego obiektu, nie może obejmować sytuacji w których obszar EFA zostanie zadeklarowany z obiektu nie uwzględnionego w katalogu EFA, np. jako EFA zostanie zadeklarowane oczko wodne z powierzchni jeziora lub zagajnik z powierzchni lasu. Dlatego, w przypadku deklarowania elementów krajobrazu (EFA), oprócz kryteriów określonych na poziomie unijnym, należy również mieć na uwadze, następujące wymogi:

• oczka wodne – maksymalna wielkość elementu możliwa do zadeklarowania do EFA wynosi 0,3 ha z obiektów nie większych niż 1 ha;
• zagajniki śródpolne – maksymalna wielkość elementu możliwa do zadeklarowania do EFA wynosi 0,3 ha z obiektów nie większych niż 0,5 ha. Zagajniki nie mogą stanowić części lasu;
• żywopłoty, pasy zadrzewione – maksymalna szerokość elementu możliwa do zadeklarowania do EFA wynosi 10 m. Możliwość wykorzystania do EFA elementów szerszych, niż 10 m. Elementy te nie mogą stanowić części lasu;
• zadrzewienia liniowe – do EFA zaliczane będą, tak jak dotychczas zadrzewienia obejmujące drzewa o średnicy korony wynoszącej przynajmniej 4 m; odległość między koronami drzew nie powinna przekraczać 5 m. Elementy te nie mogą stanowić części lasu;
• pojedyncze drzewa – za EFA uznawane będą, tak jak do tej pory, drzewa o średnicy wynoszącej przynajmniej 4 m korony.

Ponadto od 2018 r. zmianie ulegnie definicja przylegania elementów EFA. 
Zgodnie z nowymi przepisami, za obszary przylegające uznaje się też elementy krajobrazu oraz strefy buforowe/miedze, które przylegają do obszaru proekologicznego bezpośrednio przylegającego do gruntów ornych gospodarstwa. 

MIĘDZYPLONY/POKRYWA ZIELONA

Od 2018 r. za międzyplony w ramach EFA uznane są również wsiewki roślin bobowatych w uprawę główną w tym mieszanki traw z bobowatymi drobnonasiennymi oraz mieszanki bobowatych drobnonasiennych (do 2017 r. za EFA uznawane były tylko wsiewki trawy w uprawę główną).

Ponadto w wyniku zmiany przepisów UE w zakresie zazielenienia, w ramach której wprowadzono obowiązkowy wymóg utrzymywania międzyplonów/pokrywy zielonej przez okres co najmniej 8 tygodni, konieczne było również dostosowanie przepisów krajowych w tym zakresie. W związku z tym, zmianie uległy przepisy dotyczące wysiewu i okresu utrzymania międzyplonów ścierniskowych. Terminy wysiewu i utrzymania określone dla międzyplonu ozimego pozostają bez zmian.

Od 2018 r. wprowadzono dwie możliwości realizacji wymogów dotyczących międzyplonu ścierniskowego:

• stały termin wysiewu oraz stały termin utrzymania, tj. wysiew – w okresie od dnia 1 lipca do dnia 20 sierpnia; utrzymanie co najmniej do dnia 15 października lub
• indywidualne podejście, tj. wysiew – w okresie od dnia 1 lipca do dnia 20 sierpnia; utrzymanie przez (co najmniej) 8 tygodni od dnia wysiewu mieszanki. Dzień wysiewu należy wskazać w oświadczeniu złożonym do kierownika biura powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w terminie 7 dni od dnia wysiewu mieszanki.

W przypadku, gdy rolnik nie wskaże (w ciągu 7 dni od daty wysiewu, a najpóźniej do dnia 27 sierpnia roku złożenia wniosku) dnia wysiewu mieszanki w oświadczeniu złożonym do kierownika biura powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, wówczas uznaje się, że rolnik wybrał wariant ze stałym terminem wysiewu i stałym terminem utrzymania.

ZAKAZ STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN

Zgodnie z nowymi przepisami UE w zakresie zazielenienia, od 2018 r. wprowadzono zakaz stosowania środków ochrony roślin na obszarach produkcyjnych EFA, tj. na:

• ugorach,
• międzyplonach,
• uprawach wiążących azot oraz
• pasach gruntów kwalifikujących się do płatności wzdłuż obrzeży lasu, na których prowadzona jest produkcja.

Szczegółowe informacje w zakresie zazielenienia od 2018 r. zostały zawarte w materiale informacyjnym dotyczącym płatności z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska (zazielenienie)