Wyeliminowanie możliwości spalania najgorszej jakości paliw, czyli mułów, flotokoncentratów w gospodarstwach domowych, zakaz produkcji i sprzedaży w Polsce kotłów, które nie spełniają ścisłych kryteriów dotyczących ograniczenia emisji szkodliwych substancji, program termomodernizacji domów – to osiągnięcia obecnego rządu w walce o poprawę jakości powietrza w naszym kraju. Przygotowaliśmy i realizujemy całościowy program w tej sprawie pod nazwą „Czyste Powietrze”, który daje szansę na ograniczenie poziomu zanieczyszczenia powietrza. Wspieramy ponadto rozwój elektromobilności, w pierwszej kolejności w transporcie zbiorowym. Mamy jednak świadomość, że efekty tych działań nie będą widoczne od razu, lecz w kilkuletniej perspektywie.

Działaniom, finansowaniu oraz technologiom, które mają przyczynić się do poprawy polskiego powietrza poświęcony jest, współorganizowany przez MPiT i MŚ Dzień Powietrza podczas COP24. To przypadający we wtorek 11 grudnia dzień tematyczny pawilonu polskiego podczas szczytu klimatycznego w Katowicach.

O skali wyzwania świadczy to, że Polska należy do krajów europejskich, w których powietrze jest najbardziej zanieczyszczone pyłami PM10, PM2,5 i benzo(a)pirenem. Zanieczyszczenie powietrza przyczynia się do wielu chorób i ponad 46 tys. przedwczesnych zgonów rocznie. 34 z 50 miast Europy o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu pod względem pyłu PM2,5 znajduje się w Polsce. Gospodarstwa domowe i transport drogowy łącznie odpowiadają za 93% krajowej emisji pierwotnej pyłu PM2,5.

Na dramatyczną sytuację stanu powietrza w Polsce NIK zwracała uwagę już w grudniu 2014 r. W swoim raporcie nakazywała ona możliwie najszybsze wprowadzenie standardów emisyjnych dla kotłów węglowych w gospodarstwach domowych, a także wprowadzenie minimalnych wymagań jakościowych dla węgla pozwalających usunąć z domowych palenisk najbardziej szkodliwe dla zdrowia i życia odpady produkcyjne. Co ciekawe, NIK zarzucała również ówczesnym rządzącym brak jakiejkolwiek, elementarnej koordynacji działań prowadzonych wewnątrz administracji rządowej w tym obszarze, nie mówiąc już o koordynacji działań prowadzonych przez administrację rządową i samorząd terytorialny.

ROLA RZĄDU

Rząd Zjednoczonej Prawicy wprowadził już normy jakości dla paliw oraz wymogi dla kotłów. Eliminowane są pozaklasowe i wysokoemisyjne urządzenia, które są głównym źródłem niskiej emisji w Polsce. Nowoczesne kotły z automatycznym podawaniem paliwa i pełną kontrolą procesu spalania pozwalają obniżyć emisję pyłu i innych zanieczyszczeń nawet o 99 proc. Obecnie trwają prace nad nowelizacją rozporządzenia, która pozwoli uszczelnić rynek obrotu tymi urządzeniami.

"Mimo ogromu zadań do wykonania, możemy już śmiało powiedzieć, że mamy konkretne osiągnięcia na polu walki ze smogiem w naszym kraju" – komentuje minister Jadwiga Emilewicz.

I wskazuje:

"W ostatnich dniach parlament zakończył prace nad nowelą ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów. Teraz czeka ona już tylko na podpis prezydenta. Ustawa pozwoli uruchomić pilotażowy program termomodernizacji jednorodzinnych budynków mieszkalnych i wymiany wysokoemisyjnych źródeł ciepła. Możliwe będzie sfinansowanie nawet 100 proc. kosztów wymiany pieców i ocieplenia domów najbardziej potrzebujących osób.""Uruchamiamy w Polsce programy finansowe wsparcia termomodernizacji i wymiany kotłów. Robimy to z KE i Bankiem Światowym. To przygotowanie do następnej perspektywy finansowej UE" - zaznacza pełnomocnik premiera ds. programu Czyste Powietrze, wiceprezes NFOŚiGW Piotr Woźny.

Zwraca też uwagę:

"W Polsce znaczna część budynków, zwłaszcza domów jednorodzinnych, jest słabo ocieplona i dodatkowo ogrzewana piecami na węgiel. Taki problem jest zresztą powszechny w krajach naszego regionu. Nowoczesne systemy grzewcze i termomodernizacja budynków mogłyby przynieść 79 mld zł skumulowanych oszczędności netto oraz zredukować roczną emisję CO2 o 18,3 mln ton. Jednocześnie znacząco poprawi się jakość powietrza poprzez obniżenie emisji pyłów PM2,5 oraz PM10."

ROLA SAMORZĄDÓW I TRZECIEGO SEKTORA

Kluczową rolę w poprawie jakości powietrza odgrywają też samorządy oraz organizacje pozarządowe. Ostatnio w gminie Skawina (Małopolskie) zainaugurowaliśmy program Stop Smog. Jest to pilotażowy projekt termomodernizacji budynków oraz wymiany źródeł ciepła w kilkudziesięciu polskich miastach, które znalazły się na stworzonej przez WHO liście 50 aglomeracji z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem w Europie. W 2016 r. były to 33 miasta, a w 2018 r. - 36. Rządowy program Stop Smog ma wesprzeć ludzi, których nie stać na ocieplenie swoich domów. Planowanie i realizacja termomodernizacji oraz wymiany pieców będzie zadaniem gminy.

Aby osiągnąć sukces, jakim jest ograniczenie zanieczyszczeń potrzeba działania ramię w ramię na każdym możliwym szczeblu. Należy podkreślić dobrą współpracę i pomoc przy tworzeniu prawa wspierającego walkę z zanieczyszczeniami powietrza ze strony tzw. alarmów smogowych i innych organizacji społecznych.

Na obecnym etapie kluczowa jest jednak samoorganizacja społeczeństwa obywatelskiego i maksymalne wsparcie go przez władze samorządowe i centralne. Ta samoorganizacja w ostatnim czasie polega na swego rodzaju wzajemnej kontroli sąsiedzkiej. W Zakopanem z inicjatywy Tygodnika Podhalańskiego rozdawano tabliczki z napisem „Nie palę byle czym”, którą mieszkańcy dbający o środowisko mogli zawiesić na swoich płotach. Akcja przybiera efekt kuli śniegowej.

ROLA TECHNOLOGII

Ważną rolę w procesie poprawy jakości powietrza odgrywają czyste, innowacyjne technologie. W Polsce węgiel stanowi ok. 80% mixu energetycznego. Dlatego potrzebujemy z jednej strony czystej energii, a z drugiej wydajniejszych technologii, które dotyczą nie tylko wykorzystania węgla, ale również jego zrównoważonego wydobycia (np. zużycia wody i energii).

Obok powszechnie stosowanej odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego jako czynnika energetycznego, naukowcy pracują nad niekonwencjonalnymi technologiami utylizacji węgla. Najbardziej zaawansowane prace badawcze obejmują upłynnianie i zgazowanie węgla, w tym zgazowanie w złożu. Jednym z rozwiązań w tym zakresie jest produkcja metanolu i amoniaku w połączeniu z wytwarzaniem energii elektrycznej w oparciu o zgazowanie węgla. W ubiegłym roku Grupa Azoty S.A. i Tauron podpisały list intencyjny na realizację projektu zgazowania węgla. Zgazowanie węgla na potrzeby przemysłu chemicznego jest opłacalne ekonomicznie; jest szansą rozwoju tej branży i zmniejszy zapotrzebowanie na gaz ziemny z importu.