Mechanizm ten to narzędzie pozwalające zaadresować przewagę państw trzecich nad państwami UE wnikającą z faktu, że państwa spoza UE nie są ograniczone regułami unijnego prawa konkurencji. Firmy z nich pochodzące często otrzymują znaczną pomoc finansową na swoje projekty ze środków publicznych. Nadrzędnym celem wykorzystania mechanizmu IPCEI jest zbudowanie niezależności Europy w strategicznych dla jej rozwoju łańcuchach wartości.

Umożliwia sięgnięcie po wsparcie w wysokości niedostępnej w innych instrumentach oraz skutecznie wspiera współpracę w ramach europejskich przedsiębiorstw.

Mechanizm IPCEI nie jest powiązany z oddzielnym funduszem na finansowanie projektów na poziomie Unii Europejskiej. Jest to instrument, który umożliwia finansowanie projektów przez państwa członkowie z ich budżetów.

Projekty IPCEI - Formalne podstawy:

1. Projekty IPCEI zostały zdefiniowane w „Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej” TFEU (Treaty on the Functioning of the European Union 2016/C 202/01) w rozdziale dot. reguł konkurencji w sekcji na temat zgodności z rynkiem wewnętrznym pomocy przyznawanej przez państwa – Art. 107 (3) (b) w TFUE 2012 (dawny artykuł 87 w Traktacie TWE - UE 2006 C 321E). Mechanizm nie był jednak przez wiele lat wykorzystywany.
2. Powyższy artykuł wskazuje, że za zgodną z rynkiem wewnętrznym może zostać uznana pomoc przeznaczona na wspieranie realizacji ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania lub mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce Państwa Członkowskiego.
3. 1 lipca 2014 roku KE „ożywiła” ten zapis poprzez opublikowanie Komunikatu Komisji Europejskiej (2014/C 188/02) opisującego kryteria analizy zgodności z rynkiem wewnętrznym pomocy państwa na wspieranie projektów IPCEI.
4. Komunikat definiuje wskazówki na potrzeby oceny finansowania ze środków publicznych projektów IPCEI pod kątem zgodności z zasadami pomocy państwa.
5. 25 listopada 2021 r. Komisja Europejska opublikowała zmienioną wersją Komunikatu ws. IPCEI. Komunikat wszedł w życie od 1 stycznia 2022 r. Zawarte w nim zasady są stosowane do wszystkich zgłoszonych projektów pomocy, w odniesieniu do których KE musi podjąć decyzję w dniu 1 stycznia 2022 r. lub po tej dacie, nawet jeśli zostały one zgłoszone przed tą datą.

Kto może być uczestnikiem?

Mechanizm IPCEI jest dedykowany podmiotom gotowym do realizacji projektów zgodnie wymogami opisanymi w Komunikacie Komisji Europejskiej - Kryteria IPCEI.

Możliwy zakres projektów:

1. Projekty w zakresie działalności badawczej, rozwojowej i innowacyjnej muszą mieć wyraźnie innowacyjny charakter lub wnosić istotną wartość dodaną w tej dziedzinie w świetle najnowszych osiągnięć w danym sektorze – Projekty B+R+I
2. Projekty obejmujące wykorzystanie przemysłowe, które powinny umożliwiać rozwijanie nowych produktów bądź usług o wysokiej zawartości badawczej i innowacyjnej lub wprowadzenie całkowicie innowacyjnych procesów produkcyjnych – Projekty PIERWSZEGO PRZEMYSŁOWEGO WDROŻENIA
3. Projekty dotyczące środowiska, energii lub transportu o dużym znaczeniu dla strategii Unii w zakresie środowiska, energii – w tym bezpieczeństwa dostaw energii – lub transportu, bądź wnosić znaczny wkład w rynek wewnętrzny, w tym, choć nie wyłącznie, w odniesieniu do tych sektorów – Projekty INFRASTRUKTURALNE

Projekty złożone w ramach IPCEI powinny charakteryzować się:

• wysokim poziomem innowacyjności,
• pozytywnym wpływem na środowisko, jednocześnie przyczyniając się do wzrostu konkurencyjności całego europejskiego przemysłu.

Przewidywana do zastosowania technologia powinna wpisywać się w założenia nowej strategii przemysłowej Unii Europejskiej, a także w Europejski Zielony Ład oraz dawać podstawy do przemysłowego wdrożenia. Projekt powinien umożliwić osiągnięcie długotrwałej rentowności w przewidywalnej perspektywie czasowej. Korzyści płynące z projektu nie powinny ograniczać się tylko do danego przedsiębiorstwa lub sektora, powinny również tworzyć podstawy dla budowy nowego łańcucha wartości w UE i oddziaływać na rozwój w innych jego ogniwach.

Korzyści z realizacji projektów w formule IPCEI

1. Projekty IPCEI mogą uzyskać pomoc w wysokości do 100% luki finansowej (funding gap) liczonej dla szerokiego zakresu kosztów kwalifikowanych – dzisiejsze reguły pomocy publicznej zakładają maksymalne poziomy wsparcia zależne od państwa/ regionu.
2. Koszty kwalifikowane obejmują fazę RDI (Research, Development and Innovation) oraz (co jest unikalne w UE) fazę FID (First Industrial Deployment), czyli skalowanie rozwiązania poprzedzające masową produkcję, ale wymagające także prac badawczych. 
3. Projekty IPCEI tworzą ekosystem firm i instytucji sprzyjający nawiązywaniu międzynarodowej współpracy.
4. Istnieje możliwość realizacji projektów, dotyczących środowiska, energii, transportu, w zakresie, w jakim nie są objęte art. 21 i 21 Kryteriów IPCEI, z zastrzeżeniem, że muszą albo mieć duże znaczenie dla strategii UE w zakresie środowiska, energii (w tym bezpieczeństwa dostaw energii), transportu, albo wnosić znaczny wkład w rynek wewnętrzny, w tym w tym, choć nie wyłącznie, w odniesieniu do tych sektorów.

Kluczowe kryteria:

1. Projekty IPCEI muszą wchodzić w skład transnarodowego programu europejskiego finansowanego wspólnie przez rządy kilku państw członkowskich lub być efektem działań kilku państw członkowskich w celu zaradzenia wspólnemu zagrożeniu.
2. Projekty IPCEI muszą w konkretny, jasny i identyfikowalny sposób przyczyniać się do realizacji jednego lub więcej celów Unii oraz mieć znaczny wpływ na jej konkurencyjność, trwały wzrost gospodarczy, rozwiązywanie problemów społecznych lub tworzenie wartości w całej Unii.
3. Korzyści płynące z realizacji projektów IPCEI muszą być jasno zdefiniowane, konkretne i łatwo identyfikowalne i nie mogą ograniczać się do państw członkowskich zapewniających finansowanie ani do określonych przedsiębiorstw lub danego sektora, lecz muszą rozciągać się na znaczną część Unii poprzez oddziaływanie pośrednie (spillover).
4. Korzyści płynące z projektów IPCEI nie mogą się także ograniczać do określonych przedsiębiorstw lub danego sektora, lecz muszą mieć większe znaczenie i być szerzej odczuwalne dla europejskiej gospodarki lub społeczeństwa poprzez pozytywne oddziaływanie pośrednie np. wywoływać skutki o charakterze systemowym mające wpływ na poszczególne poziomy łańcucha wartości lub na rynki wyższego, lub niższego szczebla, lub też mieć alternatywne zastosowanie w innych sektorach, lub prowadzić do przesunięcia modalnego.
5. Projekty IPCEI muszą być współfinansowane przez beneficjenta.

Korzyści wynikające z IPCEI dla Polski i Europy

1. Wzmocnienie konkurencyjności Polski, a tym samym Unii Europejskiej na globalnym rynku, osiągnięcie stopniowej neutralności klimatycznej, zwiększenie autonomii i bezpieczeństwa oraz przywrócenia wiodącej pozycji Unii Europejskiej w światowym przemyśle.
2. Realizacja projektów IPCEI daje szansę na transformację bazy przemysłowej w Europie, która odpowiadać będzie na potrzeby środowiskowe, a jednocześnie w kontekście gospodarczym, pozwoli na przejście na wyższy poziom rozwoju.
3. Poprzez silne zagnieżdżenie wymogu umiędzynarodowienia projektów IPCEI mamy faktyczną szansę na stworzenie flagowych okrętów europejskiej gospodarki, które na zdecydowanie lepszych zasadach niż dotychczas będą mogły konkurować na globalnym rynku.

Obszary priorytetowe – zakres

30 stycznia 2018 KE powołała (C 2018 475) „Strategic Forum for IPCEI” zarządzane przez DG GROW, które rozpoczęło swoje funkcjonowanie w maju 2018 roku. Forum sformułowało wizję przemysłu europejskiego 2030 i działań mających na celu wzmocnienie udziału i konkurencyjności UE w rynku światowym, osiągnięcia stopniowej neutralności klimatyczno-środowiskowej, zwiększenia autonomii i bezpieczeństwa UE (łącznie z ochroną dostępu i przetwarzania danych) oraz osiągniecia wiodącej pozycji UE w światowym przemyśle.

Forum, składające się z 45 członków reprezentujących państwa członkowskie UE, przemysł i społeczność naukową, zidentyfikowało 31 strategicznych łańcuchów wartości, tj. sieci powiązanych i zintegrowanych działań ekonomicznych tworzących wartość dodaną wokół produktu, procesu bądź usługi. Szczególne znaczenie strategicznych łańcuchów wartości wynika z ich potencjału rozwojowego opierającego się na tworzeniu nowych miejsc pracy, wzmacnianiu konkurencyjności całych sektorów gospodarczych oraz integracji podmiotów ekonomicznych o różnej wielkości i strukturze.

Wybrane łańcuchy wyróżniają się w trzech wymiarach:

• Innowacyjność technologiczna: wspierają nowe i przełomowe technologie, wynikają z działalności RDI
• Potencjał ekonomiczno-rynkowy: posiadają realny i znaczący potencjał rynkowy
• Misja społeczno-polityczna: w znaczący sposób wspierają europejskie cele społeczno-polityczne takie jak osiągnięcie neutralności klimatycznej, zwiększenie bezpieczeństwa strategicznego i niezależności technologicznej w Europie

W lutym 2019 roku, Forum wyselekcjonowało 6 priorytetowych strategicznych łańcuchów wartości, o największym potencjalne rozwojowym wynikającym z obecnych uwarunkowań technologicznych i istniejących inicjatyw gospodarczych, regionalnego ulokowania bazy przemysłowej oraz szczególnych preferencji członków Forum. Kluczową rolę w procesie selekcji odegrał również wpływ łańcuchów na realizację wspomnianej wyżej misji społeczno-politycznej Unii Europejskiej.

Wybrano sześć poniższych, priorytetowych i strategicznych łańcuchów wartości, dla których opracowano szczególne rekomendacje:

1. Czyste, połączone i autonomiczne pojazdy [Clean, connected and autonomous vehicles CCAV]
2. Inteligentne zdrowie  [Smart Health]
3. Przemysł niskoemisyjny industry [Low CO2 emissions]
4. Technologie i systemy wodorowe [Hydrogen technologies and systems]
5. Przemysłowy Internet Rzeczy [Industrial Internet of Things]
6. Cyberbezpieczeństwo [Cybersecurity]

Określenie strategicznych łańcuchów wartości jest działaniem mającym ułatwić kluczowe innowacyjne inwestycje ponadnarodowe. IPCEI należy rozumieć jako szczególny instrument mający wspierać rozwój tych łańcuchów. Ze względu na ich strategiczne znaczenie można spodziewać się licznych projektów i inicjatyw w tych obszarach w najbliższym czasie. Wśród wysoce prawdopodobnych działań można wymienić preferencyjne regulacje prawne ograniczające procesy administracyjne i czas oczekiwania na wydanie zezwoleń, dążenie do integracji rynku europejskiego w jeden sprawnie funkcjonujący i ułatwiający osiągnięcie efektu skali przez podmioty gospodarcze oraz wspieranie projektów ponadnarodowych.

Komisja Europejska poza ww. obszarami uruchomiła instrument IPCEI także dla obszaru mikroelektroniki.

Mechanizm IPCEI został zastosowany w 2019 r. również do projektów z obszaru cyklu życia ogniw i baterii. Obecnie rozpoczęto realizację pierwszego polskiego projektu z tego obszaru. Szczegółowe informacje o projekcie.

 

Komisja Europejska, na bazie dotychczasowych doświadczeń w zakresie realizacji projektów IPCEI wprowadziła następujące zmiany względem Komunikatu obowiązującego do końca 2021 r. :

w części wstępnej:

• dodano założenie, że projekty IPCEI mogą wzmacniać odporność przemysłu i otwartą autonomię strategiczną;
• wskazano, że należy zapewnić start-upom i MŚP udział w projektach i czerpanie korzyści z nich;
• położono większego nacisk na nienaruszanie konkurencji na rynku -  zasady określone w Komunikacie mają zagwarantować, że pomoc nie wpłynie w nadmiernym stopniu niekorzystnie na warunki wymiany handlowej między państwami członkowskimi oraz na ograniczenie do niezbędnego minimum wpływ takiej pomocy na wymianę handlową i konkurencję.

w kryteriach ogólnych:

• wskazano, że projekt musi się przyczyniać do realizacji celów UE (w obowiązującym Komunikacie mowa o przyczynieniu się do realizacji przynajmniej jednego celu UE); wskazano także aktualne strategie, które powinien wspierać projekt IPCEI (Zielony Ład, strategię cyfrową, Next Generation UE, Europejską Unię Zdrowotną etc.);
• wskazano, że projekt ma uzupełniać braki rynku (w ramach projektu należy wykazać, że ma on na celu przezwyciężenie istotnych niedoskonałości rynku lub braków systemowych, które uniemożliwiają realizację projektu w takim samym zakresie lub w ten sam sposób w przypadku braku pomocy lub problemów społecznych, którym w inny sposób nie można odpowiednio zaradzić);
• wskazano, że projekt musi dotyczyć co najmniej czterech państw członkowskich (z wyjątkami), a korzyści wynikające z jego realizacji nie mogą ograniczać się jedynie do państw członkowskich zapewniających finansowanie, lecz muszą rozciągać się na większą część Unii. Korzyści płynące z projektu muszą być jasno zdefiniowane, konkretne i łatwo identyfikowalne (w obowiązującym Komunikacie mowa o co najmniej jednym państwie członkowskim);
• umożliwienie udziału w projekcie wszystkim państwom członkowskim  - wszystkie państwa członkowskie muszą mieć rzeczywistą możliwość uczestniczenia w powstającym projekcie. Zgłaszające go państwa członkowskie muszą wykazać, że wszystkie państwa członkowskie zostały poinformowane o ewentualnym pojawieniu się projektu, np. poprzez kontakty, sojusze, spotkania lub wydarzenia służące nawiązywaniu kontaktów, również obejmujące MŚP i przedsiębiorstwa typu start-up, oraz że miały one możliwość uczestniczenia w projekcie;
• wskazano, że projekt musi być w znacznym stopniu współfinansowany przez beneficjenta (z wyjątkami) (obecnie tylko współfinansowany);
• uwypuklenie, że projekt musi być zgodny z zasadą „nie czyń poważnych szkód”.

W części dot. ogólnych pozytywnych elementów branych pod uwagę przez KE:

• wskazanie, że projekt wspomaga współpracę dużych firm z MŚP i start-upami w różnych państwach członkowskich i wspiera regiony znajdujących się w niekorzystnym położeniu;
• wskazanie, że projekt wiąże się ze współfinansowaniem z funduszu unijnego w ramach zarządzania bezpośredniego, pośredniego lub dzielonego;
• wskazanie, że projekt obejmuje duży wkład niezależnych inwestorów prywatnych;
• wskazanie, że projekt dotyczy wyraźnie zidentyfikowanej i znaczącej zależności strategicznej;

w kryteriach szczegółowych:

• doprecyzowano, czym są produkty pierwszego zastosowania;
• wskazano, że projekty infrastrukturalne w dziedzinie środowiska, energii, transportu, zdrowia lub cyfrowej, w zakresie, w jakim nie są objęte punktami 22 i 23 (a więc nie są projektami w zakresie BRI o innowacyjnym charakterze lub projektami obejmującymi pierwsze zastosowanie w przemyśle), muszą albo mieć duże znaczenie dla strategii UE w zakresie środowiska, klimatu, energii (w tym bezpieczeństwa dostaw energii), transportu, zdrowia, przemysłu lub dziedziny cyfrowej, albo wnosić znaczny wkład w rynek wewnętrzny, w tym w odniesieniu do tych sektorów, ale bez ograniczania wyłącznie do nich, i mogą być finansowane do czasu uzyskania pełnej operacyjności od momentu powstania;
• dookreślono „znaczenie projektu”.

w kryteriach zgodności z rynkiem wewnętrznym:

• doprecyzowano obowiązki państw członkowskich dot. przekazywanych informacji;
• wskazano warunki łącznia wsparcia z IPCEI  z finansowaniem unijnym i inną pomocą państwa (pomoc państwa przeznaczona na wspieranie realizacji projektów IPCEI może być łączona z finansowaniem unijnym lub inną pomocą państwa pod warunkiem, że całkowita kwota finansowania publicznego przyznanego w odniesieniu do tych samych kosztów kwalifikowalnych nie przekracza najbardziej korzystnej stopy finansowania określonej w mających zastosowanie przepisach prawa unijnego);
• wdrożenie mechanizmu wycofania;
• wskazanie, że w ramach niwelowania zakłóceń międzynarodowej wymiany handlowej KE może również podjąć odpowiednie działania w celu zaradzenia zakłóceniom konkurencji wynikającym z subsydiów otrzymanych poza Unią; ponadto w swojej ocenie KE rozważy, czy pomoc jest uwarunkowana przeniesieniem działalności produkcyjnej do UE (to szkodzi rynkowi wewnętrznemu);
• zniknęło wskazanie, że KE przychylniej będzie oceniać projekty z dużym wkładem własnym beneficjentów lub niezależnych inwestorów prywatnych;
• uszczegółowiono warunki przejrzystości w zakresie informacji publikowanych przez państwa członkowskie dot. przyznanej pomocy państwa.

Kliknij, aby przejść do konsultacji