30 kwietnia 2024 r. weszła w życie opracowywana od 26 kwietnia 2023 r. reforma ram zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej.

Ramy zarządzania gospodarczego stanowią część Semestru Europejskiego, który obejmuje również koordynację szerzej pojętych polityk gospodarczych i zatrudnienia państw członkowskich, oraz nadzór nad tymi politykami zgodnie z art. 121 i 148 TFUE, łącznie z Europejskim Filarem Praw Socjalnych, a także zalecenia Rady dla poszczególnych krajów.
Celem nowych ram zarządzania gospodarczego jest wzmocnienie stabilności finansów publicznych w średnim okresie, dążenie do zrównoważonego wzrostu gospodarczego i zwiększenie odporności gospodarki UE. 

Służyć temu będą m. in. średniookresowe plany budżetowo-strukturalne przygotowywane przez wszystkie państwa członkowskie UE (dalej: plany). Plany zawierać będą zobowiązania państwa członkowskiego dotyczące polityki budżetowej, reform i inwestycji, obejmujący okres cztero- lub pięcioletni, w zależności od zwykłej długości kadencji parlamentarnej w tym państwie członkowskim.

W planach powinna znaleźć się ścieżka wydatków netto, a także propozycje priorytetowych reform i inwestycji, które zapewnią trwałą i stopniową redukcję zadłużenia oraz zrównoważony i inkluzywny wzrost.

Średniookresowe plany budżetowo-strukturalne zastąpią opracowywane od 2011 r. Krajowe Programy Reform oraz Programy Stabilności lub Konwergencji. 

Plany powinny ponadto odnosić się do wspólnych priorytetów UE, odpowiednich zaleceń Rady UE dla państw członkowskich w ramach Semestru Europejskiego, w tym, w stosownych przypadkach, zaleceń wydanych w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej, a także późniejszych aktów UE mających znaczenie w kontekście tych priorytetów. 
W okresie realizacji działań wynikających z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności przy opracowywaniu planów należy wziąć pod uwagę zobowiązania podjęte w ramach krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności (KPO).
Komisja Europejska i Rada będą monitorować realizację ujętych w planach reform i inwestycji w ramach Semestru Europejskiego na podstawie rocznych sprawozdań z postępów przedkładanych przez państwa członkowskie. 

Materiały:
1.    Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1263 z dnia 29 kwietnia 2024 r. w sprawie skutecznej koordynacji polityk gospodarczych i w sprawie wielostronnego nadzoru budżetowego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 - https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202401263
 

Zainicjowany w listopadzie 2022 r. kolejny cykl Semestru europejskiego, poza szeroko zakrojoną koordynacją polityki gospodarczej i zatrudnienia, został poszerzony o działania wynikające z wdrażania Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Mając na uwadze szerszy zakres i wzmocnienie nadzoru wielostronnego Semestr europejski uwzględnia  implementację:

• Planu odbudowy Europy

• reform i inwestycji w ramach Krajowych Planów Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz działań wynikających z Krajowych Programów Reform

• przejście Europy na czystą energię dzięki Planowi REPowerEU

• Celów Zrównoważonego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych

Semestr europejski i Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności nadal zapewniają solidne ramy skutecznej koordynacji polityki w całej UE w świetle obecnych wyzwań.

Semestr Europejski rozpoczyna się w listopadzie i ma charakter cykliczny:

• listopad – KE publikuje Roczną analizę zrównoważonego wzrostu gospodarczego  (ang. Annual Sustainable Growth Survey-ASGS) oraz projekt zaleceń Rady dla strefy euro,
• marzec – doroczny szczyt gospodarczy Rady Europejskiej, na którym państwa członkowskie określają wyzwania stojące przed UE,
• kwiecień – przedłożenie przez państwa członkowskie Krajowych Programów Reform (KPR) i Programów Stabilności lub Konwergencji, ocena dokumentów przez KE,
• maj – publikacja przez KE wiosennego pakietu dokumentów, w tym Sprawozdań krajowych (ang. Country Reports), sformułowanie przez KE projektu zaleceń (ang. country-specific recommendations – CSR),
• czerwiec  - dyskusja na temat projektu CSR na forum komitetów Rady UE,
• lipiec – formalne przyjęcie przez Radę do Spraw Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN) opinii na temat  Programów Stabilności lub Konwergencji oraz CSR.

Kolejny cykl Semestru europejskiego zaczyna się zwyczajowo pod koniec roku kalendarzowego.

Roczna analiza zrównoważonego wzrostu gospodarczego (ang. Annual Sustainable Growth Survey-ASGS ) określa priorytety gospodarcze i społeczne Unii Europejskiej (UE), stawiając zrównoważony rozwój i włączenie społeczne w centrum unijnej polityki gospodarczej.

Począwszy od Semestru europejskiego 2020, analiza koncentruje się na czterech aspektach: zrównoważony rozwój środowiska,  produktywność, sprawiedliwość, stabilność makroekonomiczna.

Roczna analiza zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2024 r.

Publikacja przez Komisję Europejską (KE) 21 listopada 2023 r., w ramach tzw. pakietu jesiennego, Rocznej analizy wzrostu gospodarczego 2024 i dokumentów jej towarzyszacych rozpoczęła formalnie kolejny cykl Semestru Europejskiego, czyli procesu koordynującego polityki gospodarcze UE. Pakiet stanowi podstawę do wyznaczenia przez KE kolejnych etapów postępowania w toku kolejnego cyklu Semestru.

W ramach Rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2024 KE ocenia, że szybka, zdecydowana i skoordynowana reakcja polityczna pozwoliła gospodarce UE odbić się od dna i poradzić sobie ze społeczno-gospodarczymi konsekwencjami pandemii COVID-19 i wojny na Ukrainie. Chociaż ze względu na wysoką inflację gospodarka europejska zwolniła w 2023 r., w UE nigdy nie pracowało więcej osób, a bezrobocie osiągnęło najniższy poziom w historii.

Główne cele rozwoju KE widzi w zwiększeniu długoterminowej konkurencyjności UE poprzez transformację ekologiczną i cyfrową, przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwości społecznej.

W sferze gospodarczej KE podtrzymuje cztery priorytety wzrostu gospodarczego:      

• stabilność makroekonomiczna

KE oczekuje, że polityka budżetowa powinna wesprzeć politykę pieniężną w ograniczaniu inflacji i zapewnieniu równowagi fiskalnej, przy zapewnieniu dostatecznej przestrzeni dla dodatkowych inwestycji wspierających wzrost w perspektywie długookresowej. KE rekomenduje możliwie jak najszybsze wycofanie nadzwyczajnych środków podjętych w odpowiedzi na szokowy wzrost cen energii. Wsparcie dla wrażliwych gospodarstw domowych powinno być ukierunkowane za pośrednictwem ustanowionych systemów ochrony socjalnej. zrównoważenie środowiskowe

Państwa członkowskie powinny skoncentrować swoje wysiłki na wdrażaniu rozdziałów REPowerEU KPO, uzupełnionych funduszami polityki spójności. Działania państw członkowskich powinny być zgodne z celami klimatycznymi i energetycznymi UE na rok 2030 oraz w pełni uwzględnić zalecenia dla poszczególnych krajów (CSR). KE podkreśla znaczenie rozwoju przemysłu neutralnego emisyjnie oraz przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

• produktywność

KE wskazuje na nierówną i powolną transformację cyfrową oraz niedobory umiejętności w różnych sektorach jako główne bariery dla wzrostu produktywności. Istnieje potrzeba podjęcia zdecydowanych działań politycznych w celu wsparcia prywatnego finansowania badań i innowacji, wspierania przyjaznego dla MŚP otoczenia biznesowego oraz podniesienia poziomu cyfryzacji w MŚP. Podkreślono też wagę poszanowania praworządności, skutecznej edukacji i szkoleń oraz zwiększenia poziomu umiejętności cyfrowych.

• sprawiedliwość

KE wskazuje na wysoki poziom niedoboru siły roboczej i umiejętności na rynku europejskim. W ocenie KE działania polityczne powinny być ukierunkowane na zwiększenie uczestnictwa w rynku pracy poprzez m.in. aktywną politykę rynku pracy, dostęp do wysokiej jakości i przystępnej cenowo wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi oraz opieki długoterminowej, systemy podatkowe i systemy świadczeń, które wspierają pracę.

W ramach pakietu jesiennego publikuje również: projekt wspólnego raportu o zatrudnieniu (JER), w którym analizuje sytuację zatrudnienia w UE i sposób, w jaki kraje UE sobie z nią radzą; sprawozdanie dotyczące mechanizmu ostrzegania (AMR), w którym poszukuje się potencjalnych zakłóceń równowagi makroekonomicznej wymagających działań politycznych; zalecenia dla strefy euro.

W ramach pakietu jesiennego KE opublikowała również: projekt wspólnego raportu o zatrudnieniu (JER), w którym analizuje sytuację zatrudnienia w UE i sposób, w jaki kraje UE sobie z nią radzą; Sprawozdanie ostrzegawcze na temat nierównowag makroekonomicznych 2024, w którym poszukuje się potencjalnych zakłóceń równowagi makroekonomicznej wymagających działań politycznych; zalecenia dla strefy euro.

Publikacja zaleceń dla poszczególnych państw członkowskich (ang. country-specific recommendations – CSR) stanowi końcowy etap corocznego cyklu Semestru Europejskiego. KE w maju przedstawia projekt zaleceń Rady UE dla poszczególnych państw członkowskich. Jest on wynikiem analizy działań podejmowanych przez kraje UE wynikających z Krajowych Programów Reform (KPR) oraz Programów Stabilności lub Konwergencji. Zalecenia są następnie przedmiotem dyskusji i ewentualnych korekt na forum komitetów Rady UE, właściwych formacji Rady oraz na posiedzeniu Rady Europejskiej. Ostatecznie zalecenia są przyjmowane przez Radę ECOFIN.

Zalecenia w postaci konkretnych działań powinny znaleźć odzwierciedlenie w kolejnej aktualizacji Krajowego Programu Reform oraz aktualizacji Programu Stabilności lub Konwergencji.

Zalecenia Rady Unii Europejskiej dla Polski z 14 lipca 2023 r.

24 maja 2023 r. Komisja Europejska (KE) przedstawiła pakiet dokumentów kończących Semestr europejski 2023 zawierający m.in. projekty Zaleceń Rady UE dla poszczególnych państw członkowskich (tzw. Country Specific Recommendations - CSR), w tym Polski.

Zalecenia Rady UE dla Polski na lata 2023-2024 uwzględniają wdrażanie Instrumentu Odbudowy i Zwiększania Odporności poprzez realizację reform i inwestycji ujętych w swoich Krajowych Planach Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) oraz nowe priorytety wynikające m.in. z inicjatywy RePowerEU oraz planowanej reformy ram zarządzania gospodarczego UE (ujęcie w CSRs celów średniookresowych). Tegoroczne CSRs obejmują dodatkowe wyzwania związane z klimatem inwestycyjnym, polityką energetyczną i zieloną transformacją, które – zdaniem KE – nie zostały ujęte w polskim KPO.

Rada UE zaleca Polsce podjęcie w latach 2023-2024 działań mających na celu:

1. Wycofanie obowiązujących nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii i wykorzystanie uzyskanych w ten sposób oszczędności do zmniejszenia deficytu publicznego jak najszybciej w latach 2023 i 2024. Gdyby ponowne podwyżki cen energii wymagały wdrożenia nowych środków wsparcia lub dalszego stosowania obecnych środków wsparcia, zapewnienie, by takie środki wsparcia były ukierunkowane na ochronę gospodarstw domowych i przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, były możliwe do udźwignięcia przez budżet i utrzymywały zachęty do oszczędzania energii. 
   
   Zapewnienie rozważnej polityki fiskalnej, w szczególności poprzez ograniczenie nominalnego wzrostu wydatkówpierwotnych netto finansowanych z zasobów krajowych do nie więcej niż 7,8 % w 2024 r.
   
   Utrzymanie inwestycji publicznych finansowanych z zasobów krajowych i zapewnienie skutecznej absorpcji dotacji w ramach Instrumentu i innych funduszy unijnych, w szczególności w celu wspierania zielonej i cyfrowej transformacji. 
   
   W okresie po 2024 r. kontynuowanie średniookresowej strategii fiskalnej polegającej na stopniowej i zrównoważonej konsolidacji, w połączeniu z inwestycjami i reformami prowadzącymi do wyższego zrównoważonego wzrostu, aby osiągnąć ostrożną sytuację fiskalną w średnim okresie. 
   
   Zwiększenie efektywności wydatków publicznych, w tym poprzez lepsze ukierunkowanie świadczeń społecznych. Zapewnienie adekwatności przyszłych świadczeń emerytalnych i stabilności systemu emerytalnego przez wprowadzenie środków służących podwyższaniu rzeczywistego wieku przejścia na emeryturę i przez reformę preferencyjnych systemów emerytalnych.
    
2. Pilne osiągnięcie wymaganych kamieni milowych i wartości docelowych związanych z ochroną interesów finansowych Unii, aby umożliwić szybkie wdrażanie planu odbudowy i zwiększania odporności przy utrzymaniu stałego tempa. Sprawne sfinalizowanie rozdziału REPowerEU, aby szybko rozpocząć jego wdrażanie. Szybkie wdrożenie programów polityki spójności z zapewnieniem ścisłej komplementarno ści i synergii z planem odbudowy i zwiększania odporności.
3. Poprawę klimatu inwestycyjnego, w tym poprzez ochronę niezależności sądów.
4. Szybsze wycofywanie paliw kopalnych i wprowadzanie energii ze źródeł odnawialnych. Zreformowanie ram prawnych dotyczących pozwoleń na podłączenie do sieci oraz odnawialnych źródeł energii, w tym społeczności energetycznych, biometanu i wodoru odnawialnego. Wdrożenie środków wspierających oszczędzanie energii i ograniczenie
   popytu na gaz. Zwiększenie skali inwestycji w efektywność energetyczną budynków i dekarbonizacja dostaw ciepła w ramach systemów ciepłowniczych, aby rozwiązać problem ubóstwa energetycznego. Dalsze promowanie zrówno ważonych rodzajów transportu publicznego. Wzmożenie wysiłków w ramach polityki mających na celu zapewnienie
   i nabywanie umiejętności i kompetencji potrzebnych do zielonej transformacji, w tym renowacji budynków.

Zalecenia skierowane do Polski na lata 2023/2024.

Zalecenie dla pozostałych państw członkowskich dostępne w bazie aktów prawnych UE.

Zalecenia Rady UE dla Polski z lat poprzednich:

• na lata 2022/2023 przyjęte przez Radę Ecofin 12 lipca 2022 r.
• na lata 2021/2022 przyjęte przez Radę Ecofin 18 czerwca 2021 r.
• na lata 2020/2021 przyjęte 20 lipca 2020 r. przez Radę ds. Rolnictwa i Rybołówstwa
• na lata 2019/2020 przyjęte przez Radę Ecofin 9 lipca 2019 r.
• na lata 2018/2019 przyjęte przez Radę Ecofin 13 lipca 2018 r.
• na lata 2017/2018 przyjęte przez Radę Ecofin 11 lipca 2017 r.
• na lata 2016/2017 przyjęte przez Radę Ecofin 12 lipca 2016 r.
• na lata 2015/2016 przyjęte przez Radę Ecofin 14 lipca 2015 r.
• na lata 2014/2015 przyjęte przez Radę Ecofin 8 lipca 2014 r.
• na lata 2013/2014 przyjęte przez Radę Ecofin 9 lipca 2013 r.
• na lata 2012/2013 przyjęte przez Radę Ecofin 10 lipca 2012 r.
• na lata 2011/2012 przyjęte przez Radę Ecofin 12 lipca 2011 r.

Kryzys gospodarczy w UE na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku ujawnił nie tylko głęboką nierównowagę w finansach publicznych niektórych krajów strefy euro, ale również występowanie nierównowag i dysfunkcji w innych obszarach życia gospodarczego. Te nierównowagi były bezpośrednią przyczyną wybuchu kryzysu i ostrości jego przebiegu. Dlatego, w 2011 r. obok wzmocnienia instrumentów zapobiegania i naprawy nierównowag budżetowych, ustanowiono też specjalną procedurę zapobiegania i korekty nadmiernych zakłóceń równowag makroekonomicznych (ang.Macroeconomic Imbalance Procedure – MIP).

Sprawozdanie ostrzegawcze na temat nierównowag makroekonomicznych

Zgodnie z rytmem Semestru Europejskiego, pierwszym etapem w procedurze MIP jest publikacja przez KE pod koniec każdego roku, razem z Roczną strategią zrównoważonego wzrostu gospodarczego (ang.Annual Sustainable Growth Survey-ASGS), tzw. Sprawozdania ostrzegawczego na temat nierównowag makroekonomicznych (ang.Alert Mechanism Report – AMR). Służy ono jako narzędzie wstępnej diagnozy, opartej na tabeli wskaźników z wartościami progowymi oraz zestawie wskaźników uzupełniających.

Celem Sprawozdania jest również monitorowanie zakłóceń równowagi makroekonomicznej, które utrudniają właściwe funkcjonowanie gospodarek państw członkowskich, unii gospodarczej i walutowej lub całej Unii, zapobieganie takim zakłóceniom i ich korygowanie, oraz wywołanie odpowiednich reakcji politycznych.

Tablica zawiera 14 wskaźników, służących monitorowaniu konkurencyjności i nierównowag zewnętrznych, jak i wewnętrznych poszczególnych krajów.

Zakłócenia równowagi oraz konkurencyjność w kategoriach zewnętrznych:

• saldo rachunku obrotów bieżących (w % PKB średnia z 3 lat, wartości progowe −4/+6%);
• międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto (w % PKB, wartość progowa ­35%);
• realny efektywny kurs walutowy (zmiana w % w okresie 3 lat, wartości progowe −/+5% dla krajów strefy euro, ­/+11% dla krajów spoza strefy euro);
• udział w rynkach eksportowych(zmiana w % w okresie 5 lat, wartość progowa ­6%);
• nominalne jednostkowe koszty pracy (zmiana w % w okresie 3 lat, wartości progowe +9% dla krajów strefy euro, +12% dla krajów spoza strefy euro).

Zakłócenia równowagi w kategoriach wewnętrznych:

• ceny nieruchomości (w przeliczeniu na ceny stałe, zmiana w % w ujęciu rok do roku, wartość progowa +6%);
• przepływy kredytowe sektora prywatnego (w % PKB, skonsolidowane, wartość progowa 14%);
• zadłużenie sektora prywatnego (w % PKB, skonsolidowane, wartość progowa 133%);
• dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (w % PKB, skonsolidowany, wartość progowa 60%);
• zobowiązania ogółem sektora finansowego (zmiana w % w ujęciu rok do roku, wartość progowa +16,5%);
• stopa bezrobocia (średnia z 3 lat w %, wartość progowa 10%).

Nowe wskaźniki dotyczące zatrudnienia:

• współczynnik aktywności zawodowej (% ludności ogółem w wieku 15 – 64 l., zmiana w p.p. za okres 3 lat, wartość progowa −0,2%);
• stopa bezrobocia długotrwałego (% ludności aktywnej zawodowo w wieku 15 – 74 l. zmiana w p.p. za okres 3 lat, wartość progowa 0,5%);
• stopa bezrobocia młodzieży (% ludności aktywnej zawodowo w wieku 15 – 24 l., zmiana w p.p. za okres 3 lat, wartość progowa 0,2%.  

W sprawozdaniu KE ocenia osiągnięty w ciągu roku postęp w likwidowaniu zewnętrznych i wewnętrznych zakłóceń równowagi ekonomicznej i typuje na tej podstawie kraje, dla których należy dokonać pogłębionej oceny (in-depth review) skali ryzyka makroekonomicznego. Od 2015 r., wyniki takiej oceny KE przedstawia w publikowanych Sprawozdaniach krajowych (country reports). Sprawozdania krajowe zawierają ponadto, już w odniesieniu do wszystkich państw członkowskich, ocenę ich sytuacji budżetowej i ocenę realizacji przez nie zaleceń dla poszczególnych krajów (country-specific recommendations – CSR).

Jeśli szczegółowa ocena skali ryzyka makroekonomicznego potwierdza faktyczne istnienie nierównowag, KE może zaproponować skierowanie do danego państwa członkowskiego odpowiednich zaleceń służących skorygowaniu nierównowag. Projekt tych zaleceń KE może przedstawić równocześnie z publikacją szczegółowej oceny lub też zrobić to później – wraz z publikacją projektu zaleceń (CSR) proponowanych w związku z oceną Krajowego Programu Reform (KPR) i Programu Stabilności lub Konwergencji.       

Celem mechanizmu ostrzegania jest monitorowanie zakłóceń równowagi makroekonomicznej, które mogą mieć niekorzystny wpływ na właściwe funkcjonowanie gospodarek państw członkowskich i UE jako całości.

Sprawozdanie ostrzegawcze na temat nierównowag makroekonomicznych 2024

W ramach Sprawozdania ostrzegawczego na temat nierównowag makroekonomicznych 2024 KE uznała, że dokonanie szczegółowej/pogłębionej oceny jest uzasadnione w przypadku 12 państw członkowskich. W przypadku 11 z nich (CY, FR, DE, EL, HU, IT, NL, PT, RO, ES i SE) ocena zostanie dokonana ponownie.

Więcej informacji na temat procedury nadmiernych nierównowag makroekonomicznych znajduje się na stronie Komisji Europejskiej.