Negocjacje Kompleksowej Umowy Gospodarczo-Handlowej UE z Kanadą (CETA) zostały zakończone, a treść została podana do publicznej wiadomości we wrześniu 2014 r.

Podpisanie Umowy CETA nastąpiło 30 października 2016 r. na szczycie Unia Europejska – Kanada. Parlament Europejski wyraził zgodę na zawarcie Umowy CETA 15 lutego 2017 r.

Przyjęcie rozwiązań w Umowie CETA nastąpiło w drodze przyjęcia przez Radę UE przedstawionych projektów decyzji ws. podpisania, decyzji ws. tymczasowego stosowania oraz decyzji ws. zawarcia Umowy, zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Ze względu na mieszany charakter Umowy CETA jej pełne wejście w życie wymaga przeprowadzenia odpowiedniej procedury wyrażenia zgody na związanie się nią przez państwa członkowskie UE, w tym Polskę.

Do tego czasu Umowa będzie tymczasowo stosowana w zakresie wyłącznych kompetencji UE. Warunkiem politycznym rozpoczęcia tymczasowego stosowania było wyrażenie zgody na zawarcie Umowy (consent) przez Parlament Europejski, co nastąpiło w lutym 2017 r.

Umowa stwarza preferencyjne warunki dostępu do rynku Kanady dla europejskich, w tym polskich, towarów. Wyeliminowane zostaną niemal wszystkie cła importowe  w chwili wejścia porozumienia w życie. Ponad 98% unijnych towarów rolnych, przemysłowych oraz produktów rybołówstwa importowanych będzie do Kanady bezcłowo. W zakresie towarów przemysłowych docelowej eliminacji ulegną cła importowe na wszystkie towary przemysłowe po obu stronach umowy. Jedynie dla wybranych typów pojazdów zastosowano przedłużone okresy liberalizacji ceł (takie same dla obu stron umowy). Z momentem wejścia Umowy CETA w życie, unijni eksporterzy uzyskają bezcłowy dostęp do rynku kanadyjskiego dla 90,9% produktów rolnych. Pozostałe towary zostały zakwalifikowane jako towary wrażliwe i zostały objęte albo maksymalnie 7-letnim okresem znoszenia ceł, albo kontyngentami bezcłowymi, albo zostały całkowicie wyłączone z liberalizacji.

W szczególności jednak korzystne warunki uzyskano dla towarów rolnych przetworzonych, które leżą  w interesie unijnych eksporterów (makarony, wyroby cukiernicze, przetwory z owoców i warzyw). Umowa stwarza także lepsze warunki eksportowe dla unijnych win i alkoholi, eliminując niektóre z ograniczeń regulacyjnych obowiązujących na poziomie prowincji.

UE ze swojej strony zachowała ochronę dla szczególnie wrażliwych towarów dla unijnego sektora rolnego. Z liberalizacji celnej uzgodnionej w Umowie CETA wyłączono mięso drobiowe, mięso indycze, jaja i produkty z jaj. Dodatkowo ograniczony dostęp, w postaci kontyngentów bezcłowych przyznano dla wołowiny, wieprzowiny, pszenicy (w okresie przejściowym 7 lat, po którym nastąpi pełna liberalizacja) oraz kukurydzy cukrowej mrożonej lub w postaci przetworzonej lub zakonserwowanej inaczej niż octem czy kwasem octowym. UE zachowała także system cen wejścia w imporcie z Kanady wybranych owoców i warzyw.

W zakresie regulacyjnym dotyczącym kwestii technicznych strony zobowiązały się do zacieśnienia współpracy zarówno na poziomie organów stanowiących, jak i testujących i certyfikujących. W odrębnym protokole ustalono także kwestie wzajemnego potwierdzania zgodności, co zmniejszy koszty ponoszone przez eksporterów i pozwoli skrócić czas wprowadzenia towarów na rynek. To uregulowanie ma szczególne znaczenie dla małych i średnich przedsiębiorstw. W zakresie wymogów sanitarnych i fitosanitarnych, dotychczasowe zasady współpracy zostały utrzymane, a strony zobowiązały się do ustanowienia procedur ułatwiających procedury dla towarów importowanych. Strony zobowiązały się także do wspólnej pracy nad zminimalizowaniem ograniczeń handlowych wprowadzanych na wypadek występowania chorób.

W odniesieniu do handlu usługami i inwestycji Umowa CETA stanowi najbardziej kompleksową umowę handlową, jaką UE kiedykolwiek zawarła. Z perspektywy UE priorytetowymi kwestiami są – zawarta w Umowie CETA głęboka liberalizacja dostępu do rynków usług oraz zapewnienie swobody działania i niedyskryminacyjnego traktowania inwestorów. Umowa CETA wprowadza ułatwienia w prowadzeniu działalności gospodarczej w szerokim zakresie i zapewnia otwarty dostęp do świadczenia usług na rynku kanadyjskim. Umowa zawiera zobowiązania Kanady i UE dotyczące niedyskryminacji i ogranicza zastrzeżenia ilościowe we wszystkich sektorach usługowych. Zawiera także szerokie postanowienia regulacyjne w kluczowych sektorach usług telekomunikacyjnych i finansowych. W CETA po raz pierwszy zastosowano przejrzysty sposób zapisywania zastrzeżeń istniejących w sektorach usługowych poszczególnych państw członkowskich UE oraz na poziomie prowincji Kanady.

Umowa CETA jest także pierwszą umową handlową, w której Kanada także na poziomie prowincji gwarantuje usługodawcom z UE, w tym z Polski, dostęp do rynku bez ryzyka wprowadzenia przez Kanadę zastrzeżeń w przyszłości, dodatkowo do tych wpisanych w umowie. Na podstawie CETA UE będzie korzystała z liberalizacji, którą w obszarze usług Kanada przyzna jakiemukolwiek krajowi trzeciemu w przyszłości. Kanada zgodziła się na dodatkowe zliberalizowanie swojego rynku usług pocztowych, telekomunikacyjnych i transportu morskiego bez jakichkolwiek okresów przejściowych. W sektorze transportu morskiego Kanada podjęła zobowiązania w dostępie do swojego rynku dla usług pogłębiania, transportu pustych unijnych kontenerów i transportu towarów pomiędzy portami Kanady, które to usługi były dotychczas zastrzeżone jedynie dla kanadyjskich operatorów.

Umowa CETA przewiduje podniesienie progu, poniżej którego władze kanadyjskie nie będą przeprowadzały tzw. testu korzyści netto jaką planowana inwestycja przyniesie dla Kanady, z poziomu 354 mln do poziomu 1,5 mld dolarów kanadyjskich. Ułatwi to inwestycje firm unijnych, w tym polskich na rynku kanadyjskim, a więc firmy unijne będą miały korzystniejszy dostęp do kanadyjskiego rynku niż inne kraje trzecie.

Umowa CETA zapewnia wzajemne uznawanie licencji i kwalifikacji zawodowych profesjonalnych usługodawców oraz większą mobilność wykwalifikowanego personelu. Po raz pierwszy, umowa o wolnym handlu podpisana przez Kanadę będzie zawierała istotne postanowienia dotyczące wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych. Zarówno Kanada, jak i UE zobowiązały się do umożliwienia przedsiębiorstwom delegowania swoich pracowników wewnątrz przedsiębiorstwa na okres do trzech lat bez względu na sektor działalności. Dodatkowo Umowa CETA po raz pierwszy gwarantuje możliwość towarzyszenia małżonków i rodzin pracownikom tymczasowo oddelegowanym do spółek zależnych za granicą. Osoby fizyczne, tzw. „usługodawcy kontraktowi” oraz świadczący usługi w zakresie wolnych zawodów będą mogli zatrzymać się w kraju strony umowy na okres 12 miesięcy, a nie 6 miesięcy, jak było do tej pory.

Istotną kwestią jest zagwarantowana w CETA ochrona usług publicznych oraz różnorodności kulturowej w ramach dziedzictwa narodowego (w tym zwłaszcza braku liberalizacji usług audiowizualnych). Kanadyjscy inwestorzy i usługodawcy muszą na podstawie umowy przestrzegać regulacji obowiązujących w UE w odniesieniu do usług zdrowotnych, edukacyjnych, społecznych, kulturalnych i związanych z dystrybucją wody. Umowa CETA nie narusza też uprawnień obu stron, aby w przypadku sektorów kluczowych, publicznych lub wrażliwych mogły wprowadzić ograniczenia o charakterze dyskryminacyjnym.

Celem Umowy CETA jest także uregulowanie kwestii dostępu do rynku zamówień publicznych, ochrony praw własności intelektualnej oraz inwestycji. Korzystnym wynegocjowanym rozwiązaniem jest dostęp do rynku zamówień publicznych Kanady, w szczególności na poziome prowincji, który niejednokrotnie bywa utrudniony ze względu na bariery wobec podmiotów z UE. Przedsiębiorcy unijni jako pierwsi otrzymali tak szeroki dostęp na poziomie prowincji. Wartość rynku zamówień publicznych Kanady, tylko na szczeblu centralnym, szacowana jest na 10-13 mld EUR rocznie. Wartość zamówień publicznych na szczeblu prowincji znacznie przekracza tą wartość.

Należy podkreślić, że w ramach umowy wyrównano także poziom ochrony patentów na wyroby farmaceutyczne, który był dotychczas niekorzystny dla unijnych producentów i eksporterów. Umowa CETA przewiduje równoważną ochronę, prawo do odwołania się od niekorzystnej decyzji patentowej oraz zobowiązuje Kanadę do wprowadzenia procedury przywrócenia ochrony patentowej.

Umowa CETA inkorporuje także porozumienie z 2003 r. dotyczące ochrony oznaczeń geograficznych dla wyrobów spirytusowych i win. Umowa CETA zawiera deklarację dotyczącą dalszej współpracy w zakresie eliminacji różnic na poziomie prowincji w wymogach dotyczących butelkowania alkoholi w wytwórniach prywatnych. Umowa CETA gwarantuje wysoką transparencję w tym zakresie. Umowa CETA przewiduje także ochronę dla innych niż alkohole europejskich oznaczeń geograficznych, początkowo ma to być lista kilkudziesięciu najbardziej istotnych handlowo produktów europejskich, która w przyszłości będzie rozszerzana.

Z punktu widzenia konsumentów umowa także wywrze pozytywny skutek na ochronę ich praw. Strony zobowiązują się do zacieśnienia współpracy i wymiany informacji na temat pojawiających się utrudnień, kwestii związanych z bezpieczeństwem produktów, sposobów testowania produktów, kwestiach standaryzacji czy koordynowania akcji informacyjnych dla konsumentów związanych np. z wycofywaniem produktów z rynku. Takie zobowiązania podnoszą poziom bezpieczeństwa konsumentów oraz zwiększają rzetelność informacji.

Umowa CETA zawiera odrębny rozdział poświęcony kwestiom zrównoważonego rozwoju, w tym zobowiązaniu stron do respektowania międzynarodowych standardów z zakresu ochrony środowiska, praw pracowniczych oraz zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych. Strony zobowiązują się także do propagowania zasad Corporate Social Responsibility.

W zakresie ochrony inwestycji Umowa CETA odchodzi od klasycznego mechanizmu rozstrzygania sporów (ISDS) na rzecz utworzenia trybunału arbitrażowego w formule stałego sądu inwestycyjnego (ICS), który będzie rozpatrywał spory inwestor – państwo. Sąd ma być sądem dwuinstancyjnym, zaś arbitrzy do orzekania w sporze mają być wybierani przez Przewodniczącego Trybunału I instancji z listy ustanawianej przez strony umowy. Powyższa lista międzynarodowego arbitrażu inwestycyjnego ma obejmować pięciu obywateli z państw UE, pięciu z Kanady oraz pięciu z krajów trzecich. Zapisy Umowy CETA umożliwiają zwiększenie liczby arbitrów w trakcie funkcjonowania umowy poprzez Komitet Wspólny CETA.

Umowa CETA wprowadza ważną zasadę, iż koszty postępowania arbitrażowego są ponoszone przez stronę przegraną, szybkie ścieżki odrzucenia przez sąd nieuzasadnionych i błahych roszczeń oraz wyklucza możliwość prowadzenia tego samego sporu równolegle zarówno przed sądem powszechnym, jak i sądem inwestycyjnym w CETA. Ponadto, w Umowie CETA wprowadzono w zakresie ochrony inwestycji elementy doprecyzowujące standardy tej ochrony. Potwierdzono prawo państwa do wprowadzenia regulacji w celu osiągnięcia uzasadnionych celów politycznych takich jak zdrowie publiczne, bezpieczeństwo, środowisko, moralność publiczna, ochrona społeczna i konsumencka czy też promocja i ochrona różnorodności kulturowej, nawet jeżeli regulacje te mogą negatywnie wpłynąć na inwestycje zagraniczne czy też oczekiwania inwestorów zagranicznych co do zysku. Doprecyzowano, że środki podjęte przez państwo w ramach prawa do regulacji nie kwalifikują się jako wywłaszczenie pośrednie, chyba że zostały podjęte w stopniu wyraźnie nadmiernym wobec zakładanego celu. Zawężono definicję inwestora do podmiotów, które prowadzą w kraju pochodzenia znaczącą działalność gospodarczą. Doprecyzowano klauzulę sprawiedliwego i uczciwego traktowania (klauzula FET). Wprowadzono możliwość ograniczenia swobody transferów związanych z inwestycjami, zgodnie z prawem UE. Dodatkowo, Umowa CETA nie zawiera klauzuli ramowej, która obejmuje ochroną kontrakty zawarte między inwestorem a państwem. Trybunał będzie orzekał jedynie w zakresie sporów dotyczących ochrony inwestycji a nie sporów dotyczących ustanowienia inwestycji.

Umowa CETA wprowadza korzystniejsze postanowienia w zakresie gwarancji materialnych w porównaniu do Umowy pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Kanady w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji, podpisana w Warszawie w dniu 6 kwietnia 1990 r. Można założyć, że umowa CETA przyczyni się do ograniczenia zakresu ryzyka odpowiedzialności odszkodowawczej Polski z tytułu naruszenia gwarancji realizowania inwestycji w Polsce w ramach sporów z powództwa inwestorów kanadyjskich.

Więcej informacji na temat Umowy CETA znajduje się na stronie internetowej Dyrekcji Generalnej ds. Handlu Komisji Europejskiej (strona w języku angielskim).

21 września 2017 r. rozpoczęło się tymczasowe stosowanie Umowy CETA, co oznacza, że obowiązują już postanowienia części handlowej, natomiast wyłączone pozostaną kwestie ochrony inwestycji i sądu inwestycyjnego (ICS – Investment Court System), które należą do kompetencji państw członkowskich UE. W tym zakresie nadal będą obowiązywać zapisy umowy między Rządem RP a Rządem Kanady w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji z 6 kwietnia 1991 r.

Część handlowa przewiduje całkowitą lub częściową liberalizację handlu produktami z Kanadą , a tam, gdzie pełna liberalizacja nie nastąpi wraz z rozpoczęciem jej stosowania, umowa przewiduje harmonogram stopniowego obniżania ceł w kolejnych latach.

Liberalizacja handlu produktami dotyczy tylko takich produktów, które mogą być uznane za pochodzące odpowiednio z UE lub z Kanady. Zasady, zgodnie z którymi określa się pochodzenie produktów, wskazane są w „Protokole w sprawie reguł pochodzenia i procedur dotyczących pochodzenia”. Eksporterzy powinni zapoznać się z tą częścią umowy, aby sprawdzić, czy wytwarzane przez nich produkty spełniają reguły pochodzenia CETA i tym samym będą uprawnione do preferencyjnego traktowania w kraju przywozu. Jest to tym bardziej istotne, że reguły pochodzenia w umowie CETA różnią się od dotychczasowych unijnych standardów, które mają zastosowanie w obecnie funkcjonujących umowach o wolnym handlu. W wielu przypadkach przyjęte zostały odmienne kryteria dla ustalenia pochodzenia produktu, często oparte na klasyfikacji taryfowej, dlatego weryfikacja zasad pochodzenia produktów powinna nastąpić przed rozpoczęciem ich preferencyjnego wywozu do Kanady.

Warunkiem zastosowania preferencji taryfowych dla przywożonych produktów jest ich bezpośredni przywóz z kraju eksportu do kraju importu oraz dysponowanie dowodem ich preferencyjnego pochodzenia. Zgodnie z umową CETA dowodem preferencyjnego pochodzenia jest deklaracja pochodzenia sporządzona przez eksportera, zamieszczona na fakturze lub innym dokumencie handlowym, który opisuje pochodzący produkt wystarczająco szczegółowo do jego identyfikacji.

Treść deklaracji pochodzenia stanowi załącznik nr 2 do „Protokołu w sprawie reguł pochodzenia i procedur dotyczących pochodzenia”, gdzie zamieszczono jej wszystkie dopuszczalne wersje językowe oraz szczegółowe zasady sporządzania deklaracji. Poniżej znajduje się angielska wersja językowa:

“The exporter of the products covered by this document (customs authorisation No ………………) declares that, except where otherwise clearly indicated, these products are of ……………………………….. preferential origin.”

Każdy eksporter unijny będzie mógł sporządzić deklarację pochodzenia dla przesyłek, których wartość nie przekroczy 6000 euro. W przypadku gdy wartość przesyłki przekroczy ten próg, deklarację pochodzenia będzie mógł sporządzić wyłącznie eksporter zarejestrowany w systemie REX. W związku z powyższym polscy przedsiębiorcy planujący eksportować produkty do Kanady na warunkach określonych w umowie CETA powinni zarejestrować się w bazie zarejestrowanych eksporterów REX. Rejestracja w systemie REX jest możliwa już obecnie i nie ma potrzeby wstrzymywania się z rejestracją do czasu rozpoczęcia tymczasowego stosowania umowy CETA.

Rejestracja w systemie zarejestrowanych eksporterów REX prowadzona jest przez Izbę Administracji Skarbowej w Poznaniu, w Wydziale Centralna Rejestracja, Dolna Wilda 80 A, 61-501 Poznań. Szczegółowe wytyczne dla przedsiębiorców dotyczące rejestracji w systemie REX znajdują się na stronie Ministerstwa Finansów. Dodatkowych informacji udziela Departament Ceł w Ministerstwie Finansów.

Kompleksowym źródłem informacji jest serwis dotyczący Umowy CETA przygotowany przez Dyrekcję Generalną ds. Handlu Komisji Europejskiej, który jest zbiorem warunków wymiany handlowej, reguł pochodzenia, zasad dostępu do rynku zamówień publicznych, a także pozostałych informacji wynikających z Umowy CETA. Uzupełnieniem tego serwisu jest dostępny w języku angielskim Przewodnik Komisji Europejskiej po CETA.

Przedsiębiorcy planujący eksport produktów do Kanady na warunkach określonych w Umowie CETA powinni zarejestrować się w bazie zarejestrowanych eksporterów REX. Szczegółowe wytyczne dotyczące rejestracji znajdują się na stronie Ministerstwa Finansów.

W celu skorzystania z preferencji taryfowych dla produktów eksportowanych i importowanych z Kanady należy zapoznać się z regułami pochodzenia w umowie CETA. W tym celu Ministerstwo Finansów przygotowało Wytyczne dla przedsiębiorców.

Eksporterzy produktów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego powinni zapoznać się z informacją na temat warunków weterynaryjnych i fitosanitarnych w eksporcie do Kanady. Szczegółowe wymagania importowe określone przez Kanadę można znaleźć na stronach Głównego Inspektoratu Weterynarii (GIW). Na stronach GIW znajduje się również wykaz świadectw zdrowia obowiązujących w eksporcie produktów pochodzenia zwierzęcego do Kanady. Przedsiębiorcy zamierzający eksportować do Kanady produkty roślinne powinni postępować zgodnie ogólnymi zasadami eksportu produktów roślinnych zamieszczonymi na stronie Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN), a także zapoznać się z informacjami nt. przepisów fitosanitarnych Kanady publikowanymi przez PIORiN.

Informacje na temat warunków fitosanitarnych i weterynaryjnych obowiązujących przy imporcie produktów roślinnych i zwierzęcych do Kanady można znaleźć również na stronie Kanadyjskiej Agencji Inspekcji Żywności - Canadian Food Inspection Agency (CFIA). Dodatkowych informacji w zakresie eksportu produktów pochodzenia zwierzęcego udziela Główny Inspektorat Weterynarii, natomiast w zakresie produktów pochodzenia roślinnego – Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa

Od momentu rozpoczęcia tymczasowego stosowania Umowy CETA przedsiębiorcy zarejestrowani na terenie Unii Europejskiej uzyskali poszerzony dostęp do ofert kanadyjskiego rynku zamówień publicznych. Dzięki Umowie CETA znacząco zwiększył się zakres udostępnianych zamówień wszystkich kategorii zamawiających oraz grup zamówień, które wykazane są w załącznikach do umowy:

• zamawiający na szczeblu federalnym – załącznik 19-1;
• zamawiający poniżej szczebla federalnego – załącznik 19-2;
• pozostałe podmioty, w tym przedsiębiorstwa publiczne – załącznik 19-3;
• towary – załącznik 19-4;
• usługi – załącznik 19-5;
• usługi budowalne – załącznik 19-6.

Za szczególnie znaczące ze względu na ich wartość i precedensowość udostępnienia uznaje się zapewnienie dostępu do zamówień udzielanych przez instytucje zamawiające poniżej szczebla federalnego, w tym podległe im przedsiębiorstwa publiczne i pozostałe podmioty wykazane w załączniku 19-3.

Warto także zwrócić uwagę, że CETA zapewnia szeroki dostęp dla wykonawców, towarów i usług pochodzących z UE do zamówień taboru kolejowego udzielanych we wszystkich prowincjach i terytoriach Kanady. Ograniczenia przewidziano w prowincjach Quebec i Ontario, gdzie jednak zastąpiono możliwość określenia „wymogu składnika miejscowego” (ang. local content requirement) przez bardziej elastyczny warunek „wartości miejscowej” (ang. local value condition), pozwalający uwzględniać np. koszty pracy związane z montażem ostatecznego produktu czy usługi takie jak usługi konserwacyjne czy posprzedażne. Dodatkowo warunek „wartości miejscowej” nie może przekroczyć 25% wartości zamówienia.

Wykonawcy z UE uzyskali również, wprawdzie ograniczony, ale istotny dostęp do zamówień podmiotów użyteczności publicznej działających w sektorze energii.

Regulacje

W Sekcji A załącznika 19-8 do Umowy CETA wskazane zostały adresy internetowe, pod którymi można znaleźć kanadyjskie regulacje w dziedzinie zamówień publicznych poszczególnych kategorii zamawiających Kanady (przepisy i orzeczenia federalne oraz regulacje poszczególnych prowincji, terytoriów i miast/gmin, uczelni wyższych czy przedsiębiorstw publicznych).

Pojedynczy punkt dostępu

Na mocy postanowień Umowy CETA Kanada zobowiązała się do udostępnienia w terminie 5 lat od daty wejścia w życie informacji o wszystkich oferowanych zamówieniach pod jednym bezpłatnym adresem elektronicznym, tzw. pojedynczym punkcie dostępu (ang. single point of access). Obecnie pod centralnym linkami dostępne są jedynie informacje o zamówieniach instytucji rządowych i przedsiębiorstw federalnych („crown corporations”):

• Government Electronic Tendering System (GETS),
• MERX, Cebra Inc.

Do czasu wprowadzenie pojedynczego punktu dostępu ogłoszenia o zamówieniach publicznych od podmiotów zamawiających poniżej szczebla federalnego można znaleźć na stronach mediów, których wykaz znajduje się w Sekcji B załącznika 19-8.