Badania środowiska

Pyły w powietrzu na stanowiskach pracy

Pyły występujące w środowisku pracy są powszechnym czynnikiem szkodliwym. Skutki zdrowotne dla narażonych na ich wdychanie zależą od stężenia tych zanieczyszczeń, rozmiaru i składu cząstek.

Narażenie na pyły występujące w miejscu pracy może być przyczyną wielu schorzeń od podrażnienia błon śluzowych do chorób nowotworowych. Największym problemem przy narażeniu na pyły są różnego rodzaju pylice.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 24 stycznia 2020 r. poz. 197 „zmieniające rozporządzenie w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy” po dniu 21 lutego 2020 r. wszystkie pyły drewna traktuje się jako rakotwórcze, bez rozróżniania czy są to pyły drewna miękkiego czy twardego.

Celem badań stężeń pyłowych czynników szkodliwych w środowisku pracy jest ocena narażenia zawodowego związanego z ich występowaniem w powietrzu stanowisk pracy, poprzez porównanie z wartościami dopuszczalnymi zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. (Dz. U. 2018 poz. 1286) „w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy” z późniejszymi zmianami (Dz.U. z 2020 r., poz. 61).

Badanie polega na przepuszczeniu określonej objętości powietrza przez filtr, przy użyciu przyrządów indywidualnych zainstalowanych na pracowniku i wyposażonych w odpowiednie głowice pomiarowe dla frakcji wdychanej i frakcji respirabilnej. Pobieraniem próbek powietrza zajmują się pracownicy sekcji.

Na pracodawcy spoczywa obowiązek wykonania badań stężenia pyłu na stanowiskach pracy, określenia częstotliwości badań i prowadzenia rejestru czynników szkodliwych. Kontrolę realizacji tych wymagań sprawdza Państwowa Inspekcja Pracy i Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Substancje chemiczne w środowisku pracy

Wszechobecne substancje chemiczne i ich mieszaniny występują w środowisku pracy w różnych postaciach (gazy, pary aerozole). Są stosowane w procesach produkcyjnych (farby, lakiery, kleje) lub są wytwarzane jako produkty pośrednie czy końcowe takich procesów (dymy spawalnicze).

Badanie polega na pobraniu próbek powietrza w strefie oddychania pracownika przy zastosowaniu odpowiednich przyrządów pomiarowych i oznaczeniu w laboratorium metodami określonymi w normach polskich, normach międzynarodowych lub procedurach badawczych. Najczęściej stosuje się metody: spektrofotometryczne, chromatograficzne, elektrochemiczne. Pobieranie próbek i wykonanie oznaczeń przeprowadzają laboratoria posiadające akredytację w tym zakresie.

Szkodliwe substancje chemiczne występujące w środowisku pracy mogą wykazywać działanie drażniące, uczulające, toksyczne, rakotwórcze i mutagenne.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. (Dz.U. 2011.166) w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy pracodawca jest zobowiązany do wykonania badania szkodliwych czynników chemicznych, określenia ich częstotliwości i prowadzenia rejestru czynników szkodliwych. Wyniki pomiarów wymagane są przez Państwową Inspekcję Pracy i Państwową Inspekcję Sanitarną.

Badanie stężeń szkodliwych czynników chemicznych jest niezbędne do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy – zgodności z wartościami NDS. Normatywy NDS zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. (Dz. U. 2018 poz. 1286) „w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy” z późniejszymi zmianami (Dz.U. z 2020 r., poz. 61).

Hałas i hałas ultradźwiękowy

Hałas, jako dźwięk niepożądany jest związany z działalnością zawodową człowieka. Głównym źródłem hałasu w środowisku pracy są stosowane urządzenia, maszyny, narzędzia, natomiast hałasu ultradźwiękowego zgrzewarki, myjki ultradźwiękowe, sprężarki, urządzenia pneumatyczne, niektóre maszyny włókiennicze.

Nadmierny hałas zwiększa ryzyko wypadku przy pracy, może powodować uszkodzenie narządu słuchu, bóle i zawroty głowy, przyczyniać się do rozwoju choroby ciśnieniowej, choroby wrzodowej, nerwic, a występując przez długi okres czasu na poziomie ponadnormatywnym może prowadzić do powstania choroby zawodowej.

Celem pomiarów jest określenie poziomu narażenia pracownika na hałas, hałas ultradźwiękowy na stanowisku pracy i ocena narażenia zawodowego poprzez porównanie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2018 poz. 1286).

Pomiary wykonują pracownicy sekcji na stanowiskach pracy, na których występuje narażenie na hałas lub hałas ultradźwiękowy przy pomocy nowoczesnych analizatorów dźwięku lub cyfrowych mierników poziomu dźwięku.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. (Dz.U. 2011.166) w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy pracodawca jest zobowiązany do wykonania pomiarów hałasu określenia ich częstotliwości i prowadzenia rejestru czynników szkodliwych. Wyniki pomiarów wymagane są przez Państwową Inspekcję Pracy i Państwową Inspekcję Sanitarną.

Drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka

Na drgania najbardziej narażeni są operatorzy wszelkich narzędzi wibracyjnych stosowanych leśnictwie, kamieniarstwie, budownictwie, przemyśle maszynowym, kierowcy, maszyniści, operatorzy maszyn drogowych.

Nadmierne wartości drgań powodują choroby zwyrodnieniowe stawów, kręgosłupa oraz zaburzenia czynności narządów wewnętrznych. Występując przez długi okres czasu na poziomie przekraczającym dopuszczalne wartości mogą być przyczyną wystąpienia chorób zawodowych.

Drgania mechaniczne są szkodliwym czynnikiem fizycznym występującym w środowisku pracy. Ich dopuszczalny poziom (NDN) określa Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Celem pomiarów jest ocena narażenia pracownika na drgania na stanowisku pracy i sprawdzenie spełnienia wymagań Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. (Dz. U. 2018 poz. 1286) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Pomiary wykonują pracownicy sekcji przy pomocy nowoczesnych analizatorów drgań. W zależności od rodzaju drgań przetwornik drgań umieszcza się na siedzisku operatora lub podeście na którym stoi – drgania ogólne bądź na uchwycie maszyny będącej źródłem drgań – drgania przenoszone do organizmu człowieka przez kończyny górne

Pracodawca jest zobowiązany do wykonania pomiarów z określoną częstotliwością oraz prowadzenia rejestru czynników szkodliwych występujących na stanowiskach pracy. (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. Dz.U. 2011.166). Realizacja tych obowiązków jest wymagana przez Państwową Inspekcję Pracy i Państwową Inspekcję Sanitarną.

Hałas w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej

Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nie mają kompetencji do wydawania decyzji w sprawie usunięcia nieprawidłowości w stanie technicznym budynków lub ich użytkowaniu.

Brak jest podstaw prawnych w zakresie możliwości wykonywania pomiarów hałasu pochodzącego od urządzeń i instalacji technicznych w obiekcie budowlanym w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach urzędowej kontroli.

Prawo Budowlane jednoznacznie przesądza o właściwości organów nadzoru budowlanego do zapewnienia ochrony zdrowia ludzi przed szkodliwym wpływem ponadnormatywnego hałasu pochodzącego od urządzeń i instalacji technicznych w obiekcie budowlanym i prowadzenia postępowania w przedmiocie usunięcia nieprawidłowości w stanie technicznym budynków polegających na przekroczeniu dopuszczalnych norm natężenia hałasu.

Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Białymstoku wykonuje odpłatnie w ramach zlecenia pomiary poziomu hałasu pochodzącego od wyposażenia technicznego w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej zgodnie z normą PN-B-02156:1987, oraz na życzenie klienta dokonuje oceny spełnienia wymagań Polskiej Normy PN-B-02151-02:1987, w której określone są poziomy dopuszczalne dla poszczególnych pomieszczeń.

Na powyższe pomiary posiada akredytację - zakres akredytacji AB 311.

Pomiary przeprowadza się w porze dziennej i/lub porze nocnej w pomieszczeniach, w których odczuwalny jest nadmierny hałas.

Pomiary wykonują pracownicy Sekcji Badań i Pomiarów w Środowisku Pracy przy pomocy nowoczesnych analizatorów dźwięku.

Dopuszczalne poziomy hałasu oraz metodyki pomiarowe zostały przytoczone w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku „w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” (Dz.U. 2022 poz. 1225).

W zmianach do ww. Rozporządzenia znajdują się aktualne normatywy:

w Obwieszczeniu Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 8 kwietnia 2019 r. „w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”
w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 27 października 2023 r. „zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 27 października 2023 r. „zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”, które weszło w życie z dniem 1 sierpnia 2024 w Załączniku nr 1 określa normatywy dopuszczalnego poziomu dźwięku w pomieszczeniach zawarte w Polskiej Normie PN-B-02151-2:2018-01 i metodyki pomiarowe PN-EN ISO 10052:2007 (metoda uproszczona); PN-EN ISO 16032:2006 (metoda dokładna).

Zgodnie z ww. Rozporządzeniem dotychczas obowiązujące przepisy czyli Obwieszczenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 8 kwietnia 2019 r. „w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”, które do oceny wyników pomiarów przywołuje normy PN-B-02151-02:1987 i PN-B-02151-02:1987/Ap1:2015-05 i metodykę pomiarową PN-B-02156:1987, należy stosować dla zamierzenia budowlanego, wobec którego przed dniem wejścia w życie rozporządzenia z dnia 27 października 2023 r. (tj. przed 01.08.2024):

został złożony wniosek o pozwolenie na budowę, wniosek o wydanie odrębnej decyzji o zatwierdzeniu projektu zagospodarowania działki lub terenu lub projektu architektoniczno-budowlanego, wniosek o zmianę pozwolenia na budowę,
została wydana decyzja o pozwoleniu na budowę lub odrębna decyzja o zatwierdzeniu projektu zagospodarowania działki lub terenu lub projektu architektoniczno-budowlanego,
zostało dokonane zgłoszenie budowy lub wykonywania innych robót budowlanych w przypadku, gdy nie jest wymagane uzyskanie decyzji o pozwoleniu na budowę,
została wydana decyzja o legalizacji, o której mowa w art. 49 ust. 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane oraz decyzje, o których mowa w art. 51 ust. 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane

Przy pomiarach hałasu w pomieszczeniach mieszkalnych nie należy podpierać się Zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Zdrowotnej z dnia 12.03.1996 r. „w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi”, gdyż nie jest to przepis posiadający rangę aktu prawa obowiązującego w Polsce.

Mikroklimat umiarkowany, gorący i zimny

Celem pomiarów jest sprawdzenie obciążenia organizmu pracownika środowiskiem gorącym i zimnym i porównanie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. (Dz.U. 2018 poz. 1286). w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Pomiary wykonują pracownicy sekcji na stanowiskach pracy, na których występuje narażenie na mikroklimat gorący lub zimny przy pomocy mierników mikroklimatu. Pomiar mikroklimatu umiarkowanego dokonywany jest w celu przypisania istniejącego mikroklimatu do odpowiedniej kategorii, gdy wartość PMV przekracza +2 mierzy się mikroklimat gorący zgodnie z cytowanym wyżej rozporządzeniem. W przypadku mikroklimatu zimnego parametrami określającymi czy mamy do czynienia z mikroklimatem zimnym jest temperatura niższa od +10 °C, względna wilgotność powyżej 5%, a prędkość ruchu powietrza większa od 0,1 m/s.

Nadmierne narażenie na mikroklimat gorący lub zimny może powodować ogólne przegrzanie lub wychłodzenie ciała, obrażenia ciała, w tym oparzenia lub odmrożenia, a w skrajnych przypadkach może prowadzić to trwałego uszczerbku na zdrowiu lub nawet do śmierci pracownika.

Badanie powietrza wewnętrznego

Celem badania jest określenie stężeń średniodobowych zanieczyszczeń w powietrzu pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi pod kątem spełnienia wymagań zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996r w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane , urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M. P. Nr 19 z 1996r. poz. 231)

Źródłem badanych zanieczyszczeń są zastosowane materiały budowlane : kleje, farby, lakiery, materiały izolacyjne, impregnacyjne (np. ksylamity), żywice syntetyczne, oraz elementy stałe wyposażenia pomieszczeń np. meble.
Badanie wykonują pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) łącznie z pobraniem próbek. W badanym pomieszczeniu w ciągu czterech kolejnych dób pobierane są trzy średniodobowe próbki, które są następnie analizowane w laboratorium. Badanie określa stężenie zanieczyszczenia w powietrzu bez określenia źródła emitującego to zanieczyszczenie.
Ważne : Badanie powinno być wykonywane w pomieszczeniach w których prace remontowe, wykończeniowe zostały zakończone, i od tego momentu upłynął pewien okres czasu pozwalający na np. wyschnięcie farb, lakierów czy utwardzenie żywic. Pewne sugestie na ten temat mogą zawierać atesty zastosowanych materiałów budowlanych. Na wyniki badania mogą mieć wpływ również prace budowlane i wykończeniowe w innych pomieszczeniach badanego obiektu.
Badanie może być wymagane przez organy PIS.

Długotrwałe przebywanie w pomieszczeniach w których występują zanieczyszczenia w stężeniach wyższych od określonych w zarządzeniu może prowadzić począwszy od złego samopoczucia do szeregu schorzeń i chorób.

Koszt badań wody i powietrza wewnętrznego zależy od zakresu i obliczany jest zgodnie z obwiązującym cennikiem WSSE.

Oświetlenie elektryczne

Celem pomiarów jest określenie natężenia oświetlenia w miejscach pracy w celu stwierdzenia spełnienia wymagań Polskiej Normy PN-EN 12464-1:2012 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.

Pomiary wykonują pracownicy sekcji na stanowiskach pracy, na których występuje oświetlenie elektryczne przy pomocy luksomierzy.
Wykonanie pomiarów jest wymagane od pracodawcy. Wyniki pomiarów mogą być wymagane przez Państwową Inspekcję Pracy i Państwową Inspekcję Sanitarną.

Niedostateczne oświetlenie jest często przyczyną niskiej wydajności pracy i zwiększonej ilości błędów popełnianych przez pracownika. W dłuższym czasie prowadzić może do pogorszenia widzenia.

Zakres badań

DZIAŁ LABORATORYJNY

Sekcja Badań i Pomiarów w Środowisku Pracy

Przedmiot badań/wyrób

Rodzaj działalności/badane cechy/metoda

Dokumenty odniesienia

Środowisko pracy

– hałas infradźwiękowy

Równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G

Zakres: (22- 136) dB

Metoda pomiarowa bezpośrednia

PN-Z-01338:2010

Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do:

- 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy

- przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy

(z obliczeń)

Środowisko pracy

- powietrze

Stężenie alkoholu izopropylowego (propan-2-ol)

Zakres: (5 – 1200) mg/m3