Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

Na mocy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2116 z dnia 2 grudnia 2021 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 1306/2013 (Dz. Urz. UE L 435/187) (tytuł IV rozdział III, art. 76 – 82) (zwanego dalej rozporządzeniem 2021/2116) państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE) zobowiązane są do przeprowadzania systematycznych kontroli dokumentów biznesowych przedsiębiorstw, otrzymujących lub dokonujących płatności odnoszących się bezpośrednio lub pośrednio do systemu finansowania przez Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EFRG).

Celem przeprowadzanych kontroli jest ustalenie, czy transakcje finansowane z budżetu EFRG zostały przeprowadzone i wykonane prawidłowo, a podmiot otrzymujący wspólnotowe wsparcie finansowe spełnił wszystkie warunki niezbędne do jego uzyskania. 

Od 1 kwietnia 2023 roku, na mocy ustawy z dnia 15 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2023 r. poz. 177), kontrole transakcji  (ex–post) w podmiotach otrzymujących środki finansowe przeznaczone na wypłatę pomocy z EFRG przeprowadza Krajowa Administracja Skarbowa (KAS).

Zakres kontroli wykonywanych przez KAS obejmuje zarówno refundacje wywozowe, jak i środki mające na celu regulację lub wspieranie rynków rolnych (mechanizmy wsparcia w ramach Wspólnej Polityki Rolnej).

System kontroli transakcji (ex–post) w Polsce

System kontroli transakcji (ex–post) w Polsce oparty jest o współdziałanie  następujących instytucji:

1. Szef KAS, w imieniu którego zadania wykonują dyrektor Departamentu Audytu Środków Publicznych w  Ministerstwie Finansów oraz dyrektorzy 16 Izb Administracji Skarbowych. 

Dyrektor Departamentu Audytu Środków Publicznych  wykonujący zadania w  imieniu Szefa KAS:

• reprezentuje Polskę przed Komisją Europejską w zakresie dotyczącym kontroli transakcji (ex–post), 
• dokonuje wyboru podmiotów do kontroli na podstawie przeprowadzonej analizy ryzyka,
• odpowiada za opracowanie projektu rocznego planu kontroli i jego przekazanie do Komisji Europejskiej, 
• przekazuje dyrektorom Izb Administracji Skarbowej listy podmiotów, 
• u których zostanie przeprowadzona kontrola transakcji (ex–post),
• nadzoruje i koordynuje służby kontrolne przy wykonywaniu kontroli transakcji, 
• wydaje wytyczne do przeprowadzania kontroli transakcji,
• koordynuje działania związane z wnioskowaniem o przeprowadzenie kontroli krzyżowych przez inne państwa członkowskie UE,
• przekazuje do Komisji Europejskiej sprawozdanie roczne z  wykonania planu kontroli.

Dyrektorzy Izb Administracji Skarbowych wykonujący zadania w imieniu Szefa KAS:

• przeprowadzają i dokumentują kontrole oraz archiwizują dokumenty z  kontroli,
• wykonują kontrole krzyżowe na wniosek innych państw członkowskich UE, 
• współpracują z innymi dyrektorami Izb Administracji Skarbowej w zakresie realizacji kontroli,
• przekazują protokoły kontroli, wraz z dodatkową dokumentacją do Szefa Krajowej Administracji Skarbowej oraz ARiMR.

2. Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, wykonujący zadania przy pomocy  Centrali ARiMR i Oddziałów Regionalnych ARiMR, odpowiada m.in. za:

• wypłatę beneficjentom środków z EFRG,
• weryfikowanie ustaleń z kontroli transakcji wykonanych przez dyrektorów Izb Administracji Skarbowej,
• współpracę z Krajowym Ośrodkiem Wsparcia Rolnictwa (KOWR) w  ramach  ustaleń  z  kontroli transakcji w zakresie mechanizmów wsparcia administrowanych przez KOWR,
• odzyskiwanie kwot nieprawidłowo wypłaconych.

Uprawnienia KAS

Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 roku o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2023 r., poz. 615 ze zm.) (zwana dalej ustawą o KAS) Szef KAS jest uprawniony do:

1. żądania od organów administracji publicznej oraz państwowych jednostek organizacyjnych i osób prawnych wszelkich niezbędnych informacji,
2. zlecania wykonania określonych czynności organom administracji publicznej oraz państwowym jednostkom organizacyjnym i osobom prawnym, uprawnionym do przeprowadzania kontroli dokumentów, które mają znaczenie dla realizacji zadań określonych w tytule V rozdziale III rozporządzenia (UE) nr 1306/2013 oraz w tytule IV rozdziale III rozporządzenia 2021/2116. 

Jednocześnie zgodnie z art. 16  ust. 3 ustawy o KAS w czynnościach zleconych na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 2 mogą uczestniczyć:

1. osoby zatrudnione w jednostkach organizacyjnych KAS lub funkcjonariusze, upoważnieni przez Szefa KAS,
2. przedstawiciele organów UE  lub państw członkowskich UE.

W celu przeprowadzenia kontroli transakcji, zgodnie z art. 16a ust. 2 ustawy o  KAS, Dyrektor Generalny KOWR i Prezes ARiMR, przekazują Szefowi KAS informacje i dokumenty dotyczące tych transakcji.

Na podstawie art. 16a ust. 3-5 ustawy o KAS:

1. Szef KAS przekazuje dyrektorom Izb Administracji Skarbowej listę podmiotów, u których zostanie przeprowadzona kontrola transakcji, o których mowa w  tytule V rozdziale III rozporządzenia (UE) nr 1306/2013 oraz w tytule IV rozdziale III rozporządzenia 2021/2116,
2. z przebiegu kontroli transakcji, o których mowa w tytule V rozdziale III rozporządzenia (UE) nr 1306/2013 oraz w tytule IV rozdziale III rozporządzenia 2021/2116 kontrolerzy IAS sporządzają protokół, który doręczany jest podmiotowi, u którego została przeprowadzona kontrola transakcji,
3. do protokołu z kontroli stosuje się odpowiednio przepisy art. 84 ust. 2. ustawy o KAS.

Na podstawie art. 16a ust. 6 ustawy o KAS, w terminie 14 dni od dnia doręczenia protokołu, kontrolowany podmiot może złożyć zastrzeżenia lub wyjaśnienia do ustaleń zawartych  w protokole, wskazując równocześnie wnioski dowodowe. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej rozpatruje zastrzeżenia lub wyjaśnienia i  zawiadamia podmiot o sposobie ich załatwienia w terminie 14 dni od dnia otrzymania zastrzeżeń.

Zgodnie z art. 16a ust. 8  ustawy o KAS dyrektor Izby Administracji Skarbowej przekazuje agencji płatniczej, o której mowa w art. 9 rozporządzenia 2021/2116 oraz Szefowi KAS, protokół zawierający ustalenia z przebiegu kontroli transakcji, wraz z dokumentacją dotyczącą kontroli transakcji. 

Kontrole transakcji (ex–post) przeprowadzane są w siedzibach przedsiębiorstw i  dotyczą dokumentów biznesowych będących w ich posiadaniu.

Pod pojęciem „dokumentów biznesowych” należy rozumieć wszystkie księgi, rejestry, dowody kasowe i dokumenty potwierdzające, rachunki, zapisy dotyczące produkcji i jakości, a także korespondencję odnoszącą się do działalności gospodarczej podmiotu, jak również dane handlowe, niezależnie od ich formy, w tym dane archiwizowane elektronicznie, w zakresie, w jakim te dokumenty lub dane odnoszą się bezpośrednio lub pośrednio do transakcji finansowanych przez EFRG. Dodatkowo, za dokumenty biznesowe uznaje się także m.in. korespondencję przedsiębiorstwa z agencją płatniczą.

Obowiązek udowodnienia faktów mających bezpośredni wpływ na prawidłowość przeprowadzonych transakcji oraz wysokość otrzymanych subwencji, ciąży na kontrolowanym podmiocie. Kontrolerzy mogą żądać od kontrolowanych podmiotów dostarczenia wszystkich dokumentów biznesowych i informacji dodatkowych, związanych z kontrolowanymi transakcjami (płatnościami) w miejscu i w czasie ustalonym przez kontrolujących.

W przypadku, gdy część lub całość dokumentów biznesowych wymaganych do kontroli znajduje się w podmiocie z tej samej grupy handlowej, w spółce lub stowarzyszeniu podmiotów zarządzanych w sposób jednolity z kontrolowanym podmiotem, to podmiot kontrolowany zobowiązany jest udostępnić te dokumenty kontrolującym.

W przypadku braku możliwości ustalenia u beneficjentów, czy transakcje stanowiące część systemu finansowania przez EFRG faktycznie zostały przeprowadzone i wykonane prawidłowo, istnieje możliwość wystąpienia przez Krajową Administrację Skarbową  do służb kontrolnych innych państw członkowskich UE o przeprowadzenie kontroli u zagranicznego kontrahenta kontrolowanego beneficjenta.

W kontrolach wykonywanych na podstawie rozporządzenia 2021/2116 mogą uczestniczyć urzędnicy KE, którzy mają dostęp do tych samych lokali i tych samych dokumentów, co pracownicy krajowych służb kontrolnych,  z  zastrzeżeniem, że nie mogą oni wykonywać uprawnień kontrolnych przyznanych urzędnikom państw członkowskich. 

Wyniki kontroli przeprowadzanych w ramach rozporządzenia 2021/2116 mogą stanowić podstawę wszczęcia przez agencję płatniczą postępowania administracyjnego w sprawie ustalenia nienależnie pobranych środków finansowych z EFRG.

Ministerstwo Finansów
Departament Audytu Środków Publicznych
Warszawa, maj 2023 r.