W dniach 29 października oraz 5 i 7 listopada 2024 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przeprowadziło piątą edycję szkoleń nt. ochrony i kształtowania przestrzeni publicznych, z uwzględnieniem uchwały krajobrazowej. Poprzednie serie zostały przeprowadzone jesienią 2021 roku, wiosną i jesienią 2022 roku oraz wiosną 2023 roku. Szkolenia były bezpłatne, a formuła on-line dodatkowo ułatwiła wzięcie udziału.

Celem zorganizowania szkoleń było zachęcenie samorządów gminnych do potraktowania swojego krajobrazu i przestrzeni publicznych – ich walorów kulturowych i widokowych – jako cennej wartości dla rozwoju gminy i życia mieszkańców. Ponadto wiedza uzyskana przez słuchaczy ułatwi im stosowanie dostępnych narzędzi prawnych kształtowania krajobrazu.

W programie szkolenia główny nacisk położono na narzędzie wprowadzone w 2015 roku: tzw. uchwałę krajobrazową czyli uchwałę w sprawie zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, ich gabarytów, standardów jakościowych oraz rodzajów materiałów budowlanych, z jakich mogą być wykonane (art.  37a ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Potrzeba przeprowadzenia szkoleń wynika ze stopniowego przyrostu nowych uchwał krajobrazowych. Brak jednolitej praktyki metodycznej (będący następstwem także zróżnicowania wielkości i istniejącego zagospodarowania gmin) oraz wyrażane wątpliwości natury prawnej są powodem powściągliwości, z jaką część samorządów lokalnych podchodzi do idei wprowadzenia na swoim terenie regulacji porządkujących przestrzeń publiczną. Program szkoleń został skrojony tak, aby odpowiadać na powtarzające się zagadnienia stwarzające trudności dla podmiotów opracowujących uchwały krajobrazowe oraz umożliwić zadawanie pytań ekspertom i dyskutowanie w gronie wszystkich uczestników. Po zakończeniu szkoleń uczestnicy otrzymali obszerne i bogato ilustrowane przykładami materiały.

Szkolenia zostały poprowadzone przez Pana Bartosza Poniatowskiego, urbanistę i antropologa, eksperta mającego doświadczenie w sporządzaniu projektów uchwał krajobrazowych, z udziałem gości specjalnych – również ekspertów-praktyków z dziedziny kształtowania i ochrony krajobrazu.

W pierwszym module szkolenia przedstawiono wybrane instrumenty służące kształtowaniu krajobrazu wysokiej jakości, począwszy od bardzo generalnych o skali ponad krajowej (jak Europejska Konwencja Krajobrazowa), poprzez poziom regionalny: audyty krajobrazowe mogące wspierać diagnozowanie, waloryzowanie i ochronę krajobrazu w gminie, po dedykowane wytyczne MKiDN kształtowania przestrzeni publicznej wokół obiektów użytkowanych przez jednostki podległe lub nadzorowane czy standardy postępowania konserwatorskiego w zakresie zagospodarowania przestrzeni rynków miejskich, mające na celu zwiększenie udziału zieleni. Na bazie różnic i relacji między uchwałą krajobrazową a parkiem kulturowym i uchwała uzdrowiskową, omówiono czy jest możliwe i czy warto stosować te formy ochrony gminnego krajobrazu jednocześnie.

W drugim dniu szkolenia skoncentrowano się na celu i zakresie uchwały krajobrazowej, uwzględniającej zasady proporcjonalności i równości wobec prawa oraz będącej wynikiem wypracowanego kompromisu społecznego. Tematem rozważań był sposób diagnozowania problemów do rozwiązania za pomocą uchwały, a także stopień uniwersalności/szczegółowości jej zapisów.

Ostatnią część szkolenia poświęcono aspektom finansowo-organizacyjnym opracowania i wdrażania uchwały krajobrazowej. Praktyczną wartość miało pokazanie zrealizowanych działań nie wymaganych ustawą, a przynoszących dobre rezultaty, jak np. dobre praktyki z zakresu partycypacji społecznej, działania poprzedzające wszczęcie postępowania administracyjnego czy popularyzowanie lokalnych przepisów np. w formie wzorników dla szyldów i reklam. Ostatniego dnia pochylono się również nad kwestią skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego sygn. P 20/19 dla sporządzanych i wdrażanych uchwał krajobrazowych.

Uczestnicy szkoleń dobrze ocenili stronę merytoryczną i formalną szkolenia. W dotychczasowych edycjach licznie wzięli udział pracownicy samorządów gminnych i miejskich ze wszystkich województw (rozkład ośrodków, które skorzystały ze szkoleń przedstawiono na mapie). W gronie słuchaczy znaleźli się także pracownicy instytucji naukowych i projektanci.

Mapa szkoleń