Czym jest fake news?

Problemy dezinformacji, manipulacji czy rozpowszechniania fałszywych lub niesprawdzonych informacji są znane od czasów starożytnych. Zmanipulowane treści były narzędziem propagandy, miały przedstawiać władcę w dobrym świetle, wpływać na kształtowanie opinii publicznej czy podburzać lud. W dobie rozwoju technologii i masowości mediów informacja stała się nie tylko źródłem wiedzy ale też szczególnym narzędziem manipulacji i dezinformacji oraz szerzenia chaosu.

A zatem czym jest fałszywa informacja zwana dzisiaj fake newsem? Anna Gwozdowska, redaktor Fake Hunter mówi wprost. – To jest po prostu kłamstwo. Jeżeli ktoś na przykład publikuje w sieci zdjęcie z przeszłości, sprzed kilku lat, nadaje mu jakąś aktualną wartość mówiąc, że przedstawia wydarzenia sprzed dwóch dni, to jest to ewidentnie fake news – nieprawda. 

Piotr Litwin, starszy analityk w Stowarzyszeniu Demagog mówi o fake newsach jako o treściach, które ktoś spreparował. – Taka podróbka, tak jak są podrabiane buty to są też podrabiane informacje. Zwraca jednak uwagę, że za tworzeniem fake newsów stoją bardzo konkretne cele tj. wprowadzenie chaosu czy przekonanie do konkretnej wizji świata.

Fake news narzędziem do dezinformacji i manipulacji

Dezinformacja to nic innego jak wprowadzanie w błąd dla taktycznych i strategicznych korzyści. Jest zamierzoną i konsekwentnie wprowadzaną formułą przekazu informacji. Jak mówi Anna Gwozdowska: - Dezinformacja ma wprowadzać chaos i to jest chyba jej najważniejsza rola. Ma mącić ludziom w głowach, ma osłabiać ich reakcje obronne. Redaktor Fake Hunter wskazuje również, że kłamstwa w intrenecie pojawiają się też dla pieniędzy czy sławy.

Ciekawą definicję manipulacji, a z drugiej strony zawarte w niej zagrożenie podał Piotr Litwin, który tego typu działania przedstawia jako proces, w którym manipulator sprawia, że jego ofiara zaczyna sama siebie oszukiwać. – Manipulator zaszczepia na przykład w nas jakąś wizję świata lub jakiś pogląd, który jest niekorzystny, a dla manipulatora jest korzystny i on jeszcze sprawia, że my sami się w tej manipulacji podtrzymujemy. Jeszcze możemy w to wciągnąć ludzi wokół nas.

Jak nie dać się zmanipulować?

Co zrobić, by nie pozwolić sobie na dezinformację i nie dać się zmanipulować? Kamil Oleszkiewicz, specjalista ds. edukacyjno-informacyjnych w NASK wskazuje, że pierwszym krokiem do tego jest weryfikowanie informacji i potwierdzenie jej w innych źródłach.
- Trzeba po prostu sprawdzać źródła i być ostrożnym, szczególnie jeśli mamy jakieś podejrzenia co do osób, właścicieli kont rozpowszechniających informacje, że są to osoby podejrzane, czy wcześniej rozpowszechniające fake newsy – dodaje Anna Gwozdowska.
Specjaliści zgodnie podkreślają, że należy weryfikować informacje w kilku źródłach.– Jeśli jakieś wydarzenie jest interesujące, to na pewno napisały o tym jeszcze inne źródła. I warto sprawdzić, czy informacja, na którą się natknęliśmy pojawiła się też w innych miejscach – mówi Piotr Litwin, starszy analityk w Stowarzyszeniu Demagog.

Potrzeba edukacji medialnej

Cykl edukacyjny powstał w trakcie „Sesji eksperckiej #CYFROWErozmowy: weryfikacja w dobie (dez)informacji”, zorganizowanej 8 listopada 2023 r. we współpracy z Centrum Edukacji Medialnej w Kielcach. 

Mamy nadzieję, że przygotowane materiały filmowe przyczynią się do kształtowania wśród odbiorców umiejętności świadomego, krytycznego, odpowiedzialnego i selektywnego korzystania ze środków masowego przekazu, a także zachęcą do odkrywania narzędzi ułatwiających poruszanie się po świecie mediów. 
W kolejnych publikacjach opowiemy m.in. o roli mediów w budowaniu i przekazywaniu informacji, odróżnianiu faktów od opinii oraz zachowaniu obiektywizmu medialnego.