Rozporządzenie Prezydenta RP w sprawie uznania za pomnik historii gmachu dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

Status pomnika historii jest ustanawiany rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści dokumentu wymienia się cechy zabytku świadczące o jego szczególnej wartości. 

W prezydenckim rozporządzeniu w sprawie uznania za pomnik historii gmachu dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego czytamy, że celem ochrony „jest zachowanie, ze względu na wartości historyczne, artystyczne, naukowe oraz autentyczność, gmachu będącego wybitnym przykładem architektury publicznej okresu dwudziestolecia międzywojennego o zachowanym wystroju i wyposażeniu wnętrz, a jednocześnie stanowiącego symbol martyrologii narodu polskiego, który był więzieniem i siedzibą Urzędu Tajnej Policji Politycznej III Rzeszy – Gestapo w czasie II wojny światowej”.

Zabytkowy gmach dawnego Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w alei Szucha 25 

Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powstawał w latach 1927-1930 na podstawie projektu profesora architektury, a jednocześnie naczelnika Wydziału Budownictwa Szkolnego w MWRiOP Zdzisława Mączeńskiego. Architektura budynku odznacza się wysokim materialnym standardem i surową klasyczną formułą, zaliczaną do tzw. klasycyzmu redukcyjnego. Wnętrza gmachu zaprojektował Wojciech Jastrzębowski, profesor warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, który wraz z grupą młodych artystów stworzył piękne i niepowtarzalne przestrzenie w stylu art déco.

Uroczystego poświęcenia budynku dokonał 19 grudnia 1930 r. kardynał Aleksander Kakowski. W ceremonii uczestniczyli także ówczesny premier Walery Sławek oraz Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Sławomir Czerwiński. 

Gmach w alei Szucha był pierwszą nowo wybudowaną siedzibą ministerialną w II Rzeczypospolitej, przeznaczoną dla urzędu, który swym działaniem obejmował wszelkie typy i stopnie szkolnictwa, opiekę nad nauką, literaturą i sztuką, archiwaliami, bibliotekami, czytelniami, muzeami i teatrami. W kompetencji ówczesnego ministra oświaty znajdowała się także realizacja zadań państwa w sprawach wyznaniowych.

Po wybuchu II wojny światowej al. Szucha znalazła się w centrum tzw. dzielnicy policyjnej, posiadającej status „tylko dla Niemców”, a jej nazwę zmieniono na Strasse der Polizei (ul. Policyjna). Z kolei gmach MWRiOP przekształcono na siedzibę Gestapo. W budynku ulokowano Urząd Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa Dystryktu Warszawskiego. Pomieszczenia w części parterowej i przyziemia zostały zamienione na areszt śledczy gestapo, w którym przesłuchiwano więźniów przywożonych z Pawiaka oraz pojmanych podczas ulicznych łapanek.

Mimo tragicznych wydarzeń gmach MEiN przetrwał wojenną zawieruchę w niezmienionym stanie i do dziś na Szucha 25 swoją siedzibę ma resort odpowiedzialny za sprawy edukacji. 

Kierownictwo Ministerstwa Edukacji i Nauki docenia unikatową wartość artystyczną gmachu i od wielu lat prowadzi prace polegające na przywracaniu oryginalnego wystroju i wyposażenia. We współpracy ze Stołecznym Konserwatorem Zabytków dąży do odtworzenia wyjątkowości jednego z najbardziej „warszawskich” budynków w stolicy – nie tylko przez jego tragiczną okupacyjną historię, ale także poprzez fakt, że jego powstanie było wynikiem pracy ludzi i firm nierozerwalnie związanych z Warszawą.

Obecnie budynek stanowi przykład dobrze zachowanej, charakterystycznej dla dwudziestolecia międzywojennego, architektury klasycyzmu redukcyjnego. Wnętrza gmachu pozostają jednym z najwybitniejszych osiągnięć sztuki dekoracyjnej tamtego okresu.

Pomnik historii

Pomnik historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków. Status jest przyznawany zabytkom nieruchomym o szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej w drodze rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. 

Pomniki historii powinny wyróżniać się m.in. znaczeniem ponadregionalnym, dużymi wartościami historycznymi, naukowymi i artystycznymi, być utrwalone w świadomości społecznej i stanowić źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń. To prestiżowe wyróżnienie mogą otrzymać krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, dzieła architektury i budownictwa oraz ich zespoły, dzieła budownictwa obronnego, zabytki techniki, parki i ogrody, cmentarze, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne.

Pomniki historii są ustanawiane od 1994 r. Wśród wyróżnionych obiektów są m.in.: Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej, Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo–przyrodniczy, Kanał Augustowski – droga wodna, Kazimierz Dolny, Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową, Radom – zespół klasztorny Bernardynów, Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach. 

Lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie się powiększa. Gmach w alei Szucha 25 jest 117 zabytkiem wpisanym na listę pomników historii.