Grant w wysokości ponad 2 mln zł na przeprowadzenie tych badań otrzymał historyk Uniwersytetu w Białymstoku dr hab. Piotr Guzowski; on też pokieruje zespołem badaczy - poinformowała we wtorek uczelnia. Pieniądze pochodzą z konkursu "Maestro" Narodowego Centrum Nauki.

Projekt "System folwarczno-pańszczyźniany w Rzeczpospolitej i jego zróżnicowanie" potrwa cztery lata, zagadnieniem zajmie się międzynarodowy zespół badaczy z Uniwersytetu w Białymstoku, a także z Litwy, Ukrainy i Białorusi.

Jak wyjaśnia Guzowski, jednym z kluczowych miejsc, gdzie występował system folwarczno-pańszczyźniany, na który składało się m.in. osobiste poddaństwo chłopów, praca przymusowa, ograniczone prawo do ziemi, ekonomiczna dominacja folwarku, społeczno-polityczna słabość społeczności chłopskich czy wspieranie systemu pańszczyźnianego przez instytucje państwowe - była Rzeczpospolita Obojga Narodów.

"Jest on opisywany jako klasyczny przykład kraju na wschód od Łaby, charakteryzującego się bezwzględną dominacją systemu +serfdom+ (folwarczno-pańszczyźnianego) od końca średniowiecza po drugą połowę XIX wieku. Przez wiele dekad dominowała stereotypowa perspektywa przemożnego wpływu folwarku na wszystkie sfery życia społecznego i ekonomicznego, co w konsekwencji doprowadziło do zacofania oraz upadku państwa. Skutki funkcjonowania wczesnonowożytnego folwarku miały ukształtować relacje społeczne oraz mentalność chłopów i szlachty, a także ich potomków również w kolejnych stuleciach" - powiedział Guzowski. Dodał, że system miał być jedną z przyczyn trwałości etnicznych animozji, a w poszczególnych regionach przyjmował specyficzne formy.

W ramach badań naukowcy - jak mówił Guzowski - poddadzą "weryfikacji różne hipotezy tłumaczące pojawienie się takich elementów systemu, jak folwark i pańszczyzna (hipotezę militarną, pustek, monetarną, rynkową i społeczno-polityczną)". Wymienił, że badacze chcą ustalić chronologię wprowadzenia prawnych i ekonomicznych elementów w poszczególnych regionach, ich ewolucję biorąc pod uwagę różny poziom urynkowienia gospodarki i integracji z rynkami międzynarodowymi. "Ponadto zbadamy poziom efektywności gospodarki folwarcznej na przestrzeni trzystu lat i zidentyfikujemy czynniki, które tę efektywność determinują, w tym czynniki środowiskowe i klimatyczne. Opiszemy zmiany struktury dochodów pańskich oraz ich wpływ na gospodarkę chłopską" – zapowiedział Guzowski.

Te ustalenia mają pozwolić badaczom na stworzenie cyfrowego narzędzia, dzięki któremu będzie można sprawdzić funkcjonowanie systemu pańszczyźnianego w poszczególnych regionach i okresach. Powstanie też strona internetowa, gdzie za pomocą specjalnej aplikacji, będzie można zapoznać się ze zgromadzonymi danymi.

Jak informuje UwB, wyniki projektu będą prezentować na konferencjach naukowych, będą też opublikowane w czasopismach naukowych. Na podstawie tych publikacji ma być w przyszłości przygotowana monografia. (PAP)

Sylwia Wieczeryńska