Minister Edukacji i Nauki mówił, że kongres jest efektem wizji polskiego rządu, który realnie wspiera Polonię i Polaków za granicą. Wskazywał, że celem działań poszczególnych resortów jest wypracowanie efektywnych instrumentów wsparcia w różnych obszarach i wykorzystanie ogromnego potencjału naszych rodaków za granicą. 

Minister Przemysław Czarnek podkreślał jednocześnie, że kluczową rolę w nauczaniu języka polskiego i podtrzymywaniu łączności z Polską pełnią przedszkola polonijne. Pierwsze z nich otwarto w październiku 2022 r. w Berlinie przy Szkole Polskiej im. gen. Stefana Grota-Roweckiego przy Ambasadzie RP w Berlinie. Na terenie Niemiec utworzono łącznie 5 takich placówek. – W krótkim czasie powstało 96 przedszkoli – podsumował. 

Minister Przemysław Czarnek zwracał także uwagę na ogromny wysiłek uczniów poza granicami Polski, którzy w swoim wolnym czasie uczą się w polskich szkołach. Aby wesprzeć to zaangażowanie, do Sejmu RP został skierowany projekt, który umożliwi uznawanie znajomości języka polskiego wśród absolwentów szkół polskich. 

– Każdy uczeń, bez względu na to, czy kończy szkołę OPREG-owską czy społeczną polonijną szkołę poza granicami kraju, gdziekolwiek by się ona nie znajdowała i otrzymuje świadectwo takiej szkoły, to świadectwo to będzie na równi uznawane z certyfikatem znajomości języka polskiego – zaznaczył. 

Wyróżnienia dla osób zasłużonych dla edukacji i nauki 

Podczas uroczystego otwarcia kongresu Minister Edukacji i Nauki uhonorował osoby szczególnie zasłużone dla rozwoju polskiej nauki. Złotym Medalem Sapientia et Veritas odznaczeni zostali::

• prof. Marek Jan Chodakiewicz ze Stanów Zjednoczonych 
• ks. dr Zdzisław Marian Malczewski z Brazylii 
• prof. Aleksandra Marcela Piasecka-Till z Brazylii 

Wyróżnione zostały także osoby szczególnie zasłużone dla rozwoju edukacji. Medal KEN z rąk Ministra Edukacji i Nauki odebrali:

• Jan Badowski    
• Stanisław Chylewski
• Ewa Gleń
• Monika Korchel
• Sławomir Kowalski
• Lidia Moń
• Monika Mucha el Serougi
• Sławomir Olszewski
• Sergio Jose Sechiński
• Julia Sierkowa
• Elżbieta Siłuch
• Galina Smulko
• Wiesława Świerszcz

Działalność MEiN na rzecz wspierania nauki i edukacji polskiej za granicą

Ministerstwo Edukacji i Nauki odpowiada za prowadzenie polityki państwa w obszarze oświaty i wychowania oraz nauki i szkolnictwa wyższego i realizuje zadania związane z przygotowywaniem strategicznych rozwiązań, rozwojem i finansowaniem: przedszkoli, szkół podstawowych, ponadpodstawowych, specjalnych i policealnych, polskich szkół za granicą, uczelni, instytutów badawczych, instytutów naukowych. W ramach powyższych działań jednym z priorytetów Ministra Edukacji i Nauki jest utrzymanie tożsamości narodowej młodego pokolenia naszych rodaków za granicą. 

W tym celu MEiN wspiera polską edukację i język polski w świecie przez działania podległych instytucji. Są to: powołany w grudniu 2022 r. Instytut Rozwoju Języka Polskiego im. św. Maksymiliana Marii Kolbego, Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą oraz Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej oraz Akademia Kopernikańska. Działania wymienionych instytucji wzajemnie się uzupełniają m.in. w zakresie nauczania i wspierania nauczania języka polskiego, co z kolei pozwala w sposób skuteczny realizować zadania oświatowe na rzecz Polonii i Polaków za granicą.

W 115 krajach znajduje się 9 000 polskich i polonijnych podmiotów. W 2022 r. MEiN przeznaczyło na zadania dotyczące Polonii i Polaków za granicą 173 338 080,00 zł i plasuje go to na pierwszym miejscu wśród resortów pod względem wysokości nakładów. Wszystkie resorty łącznie przeznaczyły na ten cel 581 315 427,48 zł.

Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą (ORPEG)

Misją Ośrodka Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą jest kształtowanie i podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej wśród Polonii i Polaków żyjących poza granicami kraju. ORPEG koordynuje organizację kształcenia dzieci obywateli polskich przebywających za granicą. Obecnie nadzoruje 74 szkoły polskie przy placówkach dyplomatycznych RP w 36 krajach na całym świecie. Szkoły realizują program uzupełniający. W roku szkolnym 2022/2023 naukę w polskich szkołach rozpoczęło ponad 16 tys. uczniów, w których pracuje blisko 600 nauczycieli. Ośrodek sprawuje także nadzór nad Szkołami Europejskimi oraz nauczycielami oddelegowanymi do pracy w 4 sekcjach polskich we Francji. 

ORPEG organizuje również kształcenia na odległość dla ponad 1500 dzieci obywateli polskich przebywających za granicą. W roku szkolnym 2022/2023 skierował 102 nauczycieli do pracy za granicą w celu wspomagania. 
W ramach swoich zadań ORPEG przekazuje za granicę podręczniki i pomoce dydaktyczne służące nauczaniu języka polskiego i w języku polskim. W minionym roku zrealizowano 219 wniosków z 36 krajów i przekazano ponad tys. 000 książek.

Polonijne Centrum Nauczycielskie (PCN) organizuje doskonalenie zawodowe dla nauczycieli pracujących wśród Polonii i Polaków za granicą, a także udziela im wsparcia zarówno metodycznego jak i merytorycznego. Aktualnie z oferty szkoleniowej korzysta każdego roku ponad 6 tys. nauczycieli.

Warto zaznaczyć, że od 2010 roku ORPEG organizuje kursy adaptacyjno-językowe dla repatriantów i członków ich rodzin. 

Instytut Rozwoju Języka Polskiego im. św. Maksymiliana Marii Kolbego

Instytut powstał 15 grudnia 2022 r. Wśród celów działania tej instytucji są m.in.: 

• wspieranie kultywowania polskiej tradycji i wartości języka polskiego oraz promocji języka polskiego jako ojczystego wśród Polonii i Polaków zamieszkałych za granicą; 
• wspieranie inicjatyw oraz projektów edukacyjnych i naukowych mających na celu pogłębianie znajomości języka polskiego czy  współpraca ze szkołami, uczelniami, instytucjami publicznymi, stowarzyszeniami, fundacjami, organizacjami i innymi podmiotami działającymi w Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą na rzecz rozwoju języka polskiego za granicą.

Do tej pory Instytut ogłosił dwa konkursy. W ramach konkursu „Wspieranie edukacji polonijnej i polskiej poza granicami Polski 2023” przydzielono środki w dwóch obszarach: w pierwszym na kwotę 22 810 995,00 zł, w drugim zaś w wysokości 10 497 488,90 zł.

Na rozstrzygnięcie czekają jeszcze uczestnicy konkursu pn. „Wspieranie dzieci i młodzieży polonijnej oraz polskiej mieszkającej poza granicami Polski 2023”. Termin składania ofert minął 3 lipca br. 

Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA)

NAWA została powołana w 2017 r. i jej misją jest wzmocnienie potencjału polskiej nauki i szkolnictwa wyższego poprzez wymianę i współpracę międzynarodową. Jest ona realizowana m.in. poprzez programy ustanawiane przez Dyrektora Agencji. W budżecie NAWA na rok 2023 na realizację zadań związanych ze wspieraniem współpracy z Polonią i Polakami mieszkającymi za granicą zaplanowano środki finansowe w łącznej wysokości ponad 57,5 mln (budżet NAWA wynosi 220 mln zł).

Flagowym programem NAWA jest program stypendialny dla Polonii im. gen. Władysława Andersa. Stwarza on młodzieży polskiego pochodzenia możliwość odbycia w Polsce bezpłatnych studiów z comiesięcznym stypendium.

W ofercie NAWA znajduje się również program „Polskie Powroty”, którego celem jest umożliwienie wyróżniającym się polskim naukowcom powrotu do kraju i podjęcie przez nich zatrudnienia w polskich uczelniach, instytutach naukowych lub instytutach badawczych. Szeroka oferta programowa Agencji jest skierowana do wszystkich przedstawicieli społeczności akademickiej, począwszy od osób indywidualnych (studentów, doktorantów, naukowców), aż po podmioty instytucjonalne: uczelnie, instytuty badawcze i naukowe. W roku 2022 przyznano ponad 6 100 stypendiów osobom indywidualnym oraz prawie 900 grantów instytucjom akademickim.

Akademia Kopernikańska

Celem Akademii Kopernikańskiej jest m.in. umiędzynarodowienie i popularyzacja polskiej nauki. Akademia będzie miejscem współpracy polskich i zagranicznych naukowców. Wzmocni także inicjatywy naukowe i badawcze polskich naukowców oraz naukowców polskiego pochodzenia, którzy pracują w zagranicznych jednostkach naukowych.