Za przyjęciem Konstytucji dla Nauki głosowało 20 posłów, siedmiu wstrzymało się od głosu, a jeden był przeciw. Teraz projekt trafi do II czytania w Sejmie. Reforma stwarza warunki do doskonałości naukowej, daje nowe narzędzia do skutecznego zarządzania, znacznie zwiększa finansowanie nauki, dba o zrównoważony rozwój szkolnictwa wyższego w całym kraju, wspiera uczelnie regionalne, a także proponuje nowe ścieżki kariery – zarówno dla doktorantów (szkoły doktorskie), jak i dla akademików (dydaktyczna ścieżka kariery). To wszystko sprawi, że polska nauka uwolni swój potencjał. Będzie zauważalna na arenie międzynarodowej, ale przede wszystkim – da społeczeństwu wymierne korzyści. Wejście w życie ustawy planowane jest na 1 października tego roku.

Gowin: poprawki to wyraz szacunku do środowiska akademickiego

– Zmiany, jakie wprowadzamy do projektu, są wyrazem szacunku do środowiska – powiedział wicepremier Jarosław Gowin podczas pierwszego posiedzenia komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży (KENM), które odbyło się 24 maja.

– To już kolejna, trzecia tura poprawek do projektu wynikająca z konsultacji społecznych – powiedział wiceminister nauki Piotr Müller, który koordynuje prace nad ustawą. Pierwsza miała miejsce we wrześniu 2017 r. po prezentacji pierwszego ministerialnego projektu ustawy, a druga w styczniu 2018 r. po prezentacji projektu uwzględniającego uwagi zgłoszone do MNiSW w ramach konsultacji.  

Najważniejsze poprawki w ustawie

• Zmiany w radach uczelni – wzmocnienie autonomii uczelni

Rada uczelni to nowy organ w uczelni publicznej, składający się co do zasady z przedstawicieli środowiska pozaakademickiego. Do ustawy wprowadzono nowy przepis, który mówi, że w radach nie mogą zasiadać przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej. Wszystko po to, by wzmocnić ochronę autonomii uczelni. Kolejną nowością jest wybór przewodniczącego rady – którego będzie wskazywał senat, a nie rada uczelni (jak zakładano pierwotnie). To wzmocni kontrolę społeczności akademickiej nad radami.

• Wybór rektora bez udziału rady uczelni

Również istotną zmianę w kontekście rad uczelni wprowadzono w przypadku wyborów rektora. Pierwotny projekt przewidywał, że rektora będzie mogło wybrać kolegium elektorów lub rada uczelni po zaopiniowaniu przez senat. Rządowa poprawka przyjęta przez komisję rezygnuje z tej drugiej możliwości. To kolegium elektorów ma wybrać rektora spośród kandydatów wskazanych przez radę uczelni.

• Odpowiedzialność rektora

Zmianie uległ także przepis regulujący odpowiedzialność prawną rektora za podejmowane działania. Skoro Konstytucja dla Nauki wzmacnia rektora, dając mu nowe narzędzia do skutecznego zarządzania, musi być jasne, że idzie to w parze z większą odpowiedzialnością. 

• Student-rodzic będzie miał łatwiej

Władze uczelni będą zobowiązane zapewnić studentce, która jest w ciąży możliwość indywidualnego toku studiów. Ponadto przez pierwszy rok od przyjścia na świat dziecka zarówno ojciec, jak i matka będą mogli skorzystać z urlopu dziekańskiego lub rektorskiego. Do tej pory zależało to od uznaniowej decyzji. Teraz władze uczelni będą zobligowane ustawą, by taki urlop przyznać.

• 500 czasopism w ramach konkursu "Wsparcie dla czasopism naukowych"

Dwukrotnie zwiększono liczbę czasopism naukowych, które będą mogły być objęte programem „Wsparcie dla czasopism naukowych”. Program ma pomóc w wejściu polskich czasopism do międzynarodowego obiegu naukowego. Program będzie obejmował przede wszystkim czasopisma humanistyczne i społeczne.

• Stypendium rektora dla sportowców już na I roku

Stypendium rektora przyznawane już od pierwszego roku studiów będą mogli otrzymywać nie tylko laureaci czy finaliści olimpiad przedmiotowych, ale również zdolni sportowcy ze znaczącymi osiągnięciami sportowymi na poziomie krajowym.

• Rezygnacja z tzw. szybkiej ścieżki habilitacyjnej za granty

Zrezygnowano z możliwości uzyskania habilitacji przez osobę, która otrzymała grant przyznany przez Europejską Radę do spraw Badań Naukowych (ERC).

• Uczelnie medyczne w konkursie „Inicjatywa doskonałości”

W konkursie o dodatkowe środki „Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza” będą mogły brać udział także uczelnie medyczne, a nie tylko badawcze. Konkurs przewiduje dodatkowe strumienie finansowania dla uczelni badawczej na zwiększenie doskonałości naukowej.

Konstytucja dla Nauki to propozycja środowiska, nie ministerstwa

Konstytucja dla Nauki od samego początku była konsultowana ze środowiskiem akademickim. W 2016 r. Jarosław Gowin ogłosił otwarty konkurs na napisanie założeń ustawy. Konkurs wygrały trzy niezależne grupy eksperckie, które przedstawiły projekty w marcu 2017 roku. W ramach Narodowego Kongresu Nauki ministerstwo zorganizowało dziewięć konferencji programowych w różnych ośrodkach akademickich w całej Polsce. Wzięło w nich udział niemal 5500 osób.

 – Projekt ustawy nie jest propozycją Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, ale propozycją środowiska naukowego – podkreślali w Sejmie przedstawiciele strony społecznej.

Podsumowanie zmian, jakie wprowadzi Konstytucja dla Nauki, można znaleźć w broszurze informacyjnej.