Współpraca Dolnego Śląska i Saksonii w ostatnich miesiącach była bardzo ważnym elementem walki ze skutkami epidemii koronawirusa. Niemieccy partnerzy przesyłali środki ochrony osobistej, które trafiały później do dolnośląskich szpitali, a laboratorium w Dreźnie przeprowadzało dziennie 300 testów na obecność koronawirusa dla dolnośląskiego sanepidu. Doskonale układająca się współpraca między naszymi regionami może wkrótce zyskać dodatkowy impuls. Wszystko za sprawą projektu CASUS – czyli powstającego po niemieckiej stronie granicy centrum badawczego, które w najbliższych latach będzie skupiać środowiska naukowe m.in. z Polski i Niemiec. Już dziś, wobec trwającej cały czas epidemii koronawirusa, zgromadzeni tam specjaliści oraz sprzęt pracują zarówno nad tworzeniem nowych szczepionek, jak i modeli do prognozowania rozprzestrzeniania się pandemii.

Uroczyste powołanie centrum CASUS miało miejsce w dn. 28 sierpnia 2019 r. w Goerlitz. Organizatorem uroczystości było Centrum Helmholtza Dresden-Rossendorf. W wydarzeniu tym uczestniczyła m. in. Federalna Minister Edukacji i Badań Naukowych Anja Karliczek.

Koncepcja powołania polsko-niemieckiego centrum w zakresie poznawania i analizy złożonych systemów (oddziałujących na procesy np. gospodarki światowej czy zmian klimatycznych) realizuje jeden z postulatów umowy koalicyjnej rządu Niemiec (utworzenie wspólnie z Polską centrum innowacji cyfrowych w zakresie badań systemowych).

W ramach CASUS planowane jest:

• badanie systemów przekraczających granice poszczególnych dyscyplin naukowych;
• prowadzenie badań naukowych na najwyższym poziomie w obszarach cyfrowego modelowania i analizy systemów;
• wdrażanie innowacji cyfrowych w zakresie badań systemowych.

Wybrane inicjatywy we współpracy polsko-niemieckiej wspierane przez MNiSW

a)  Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki

Utworzona w 2006 r. Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki rozpoczęła swą działalność w 2008 r. Jej celem jest wspieranie, głównie w trybie konkursowym, przedsięwzięć w zakresie nauk humanistycznych, kultury, prawa, nauk społecznych i ekonomicznych, realizowanych  wspólnie przez polskie i niemieckie jednostki naukowe.

Fundacja została powołana przez Rząd Republiki Federalnej Niemiec i Kraj Związkowy Brandenburgię. Kapitał założycielski Niemiec wyniósł około 50 mln €. Strona polska (MNiSW) w latach 2011-2016 wsparła działalność tej instytucji kwotą w łącznej wysokości 10 mln €. Każdego roku Fundacja planuje w budżecie kwotę ponad 900 tys. € na sfinansowanie 2-3-letnich polsko-niemieckich projektów.

Dodatkowo w 2019 r. MNiSW przekazało do budżetu PNFN kwotę stanowiącą równowartość 150 tys. EUR w celu współfinansowania konkursu specjalnego Fundacji w dziedzinie komunikacji we współczesnych relacjach polsko-niemieckich – wsparcie to odpowiada analogicznej kwocie zadeklarowanej przez niemieckie Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań.

Organami Fundacji są Zarząd oraz Kuratorium. Zarząd kieruje Fundacją i wykonuje uchwały najwyższego organu decyzyjnego Fundacji – Kuratorium. Polska posiada swoich przedstawicieli w każdym z tych gremiów.

b)  Program Dioscuri

Program Dioscuri jest finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego RP i niemieckie Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań, oraz wspólnie przeprowadzany przez niemieckie Towarzystwo Maxa Plancka  we współpracy z Narodowym Centrum Nauki.

Misją programu Dioscuri jest promowanie międzynarodowych standardów najwyższej jakości naukowej w środkowej i wschodniej Europie a tym samym wspieranie Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Celem programu Dioscuri jest rozwijanie doskonałości naukowej poprzez finansowanie badań podstawowych prowadzonych przez wybitnych naukowców w ramach tzw. Centrów Dioscuri, tworzonych przy polskich jednostkach naukowych i badawczych we wszystkich obszarach nauki.

W najbliższych latach Towarzystwo Maxa Plancka planuje rozszerzenie współpracy o podobnym charakterze na inne kraje środkowoeuropejskie. Polska pełni rolę lidera w naszym regionie, wdrażając jako pierwsza wspólny program Dioscuri.

Powstające Centra Dioscuri (do dziesięciu Centrów w Polsce otrzyma finansowanie na 5 lat działalności z możliwością przedłużenia na kolejne 5 lat) tworzone są w strukturach polskich jednostek naukowych.

Program adresowany jest do wyróżniających się na arenie międzynarodowej młodych naukowców (do 15 lat po uzyskaniu stopnia doktora), niezależnie od ich narodowości. Naukowcy, którzy utworzą Centrum Dioscuri i staną się ich kierownikami, nie mogą być zatrudnieni w jednostce realizującej inicjatywę w poprzedzających 2 latach a ponadto zobowiązani są wybrać partnera naukowego z niemieckiej jednostki naukowej.

Laureaci dwóch pierwszych konkursów:

• Dr Aleksandra Pękowska  – Centrum Dioscuri w Instytucie Nenckiego, Warszawa
• Dr Grzegorz Sumara – Centrum Dioscuri w Instytucie Nenckiego, Warszawa
• Dr Paweł Dłotko - Centrum Dioscuri Topologicznej Analizy Danych (Dioscuri Centre in Topological Data Analysis) w Instytucie Matematycznym Polskiej Akademii Nauk, Warszawa;
• Dr Gracjan Michlewski - Centrum Dioscuri Interakcji RNA-Białko w Zdrowiu i Chorobach Człowieka (Dioscuri Centre for RNA-Protein Interactions in Human Health and Disease) w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej, Warszawa;
• Dr Bartłomiej Wacław - Centrum Dioscuri w zakresie Fizyki i Chemii Bakterii w Instytucie Chemii Fizycznej PAN, Warszawa.

c)  Polsko-niemieckie konkursy na projekty badawcze

Efektem współpracy między MNiSW a niemieckim Federalnym Ministerstwem Edukacji i Badań Naukowych (BMBF) było również ogłoszenie w latach 2011 – 2018 trzech konkursów na polsko-niemieckie projekty badawcze. Operatorem konkursów było po stronie polskiej Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR). Pierwsze dwa konkursy poświęcone były zagadnieniom dotyczącym problematyki zrównoważonego rozwoju, zdrowia, zmian klimatu i starzenia się społeczeństwa europejskiego. Trzeci konkurs poświęcony był problematyce Digitization of Economy - wsparciu transferu technologii do małych i średnich przedsiębiorstw oraz start-upów w wybranych obszarach gospodarki.

W 3 konkursach złożono 159 wniosków, z których 21 uzyskało dofinansowanie na łączną kwotę ponad 27,53 mln zł.

Obecnie NCBiR przygotowuje się do ogłoszenia czwartego konkursu – tym razem w obszarze zielonych technologii.

Ponadto, NCBiR zrealizowało w latach 2011-2019 cztery konkursy na polsko-niemieckie projekty badawcze we współpracy z Berlinem/Brandenburgią. Konkursy były poświęcone zagadnieniom fotoniki.