Co więcej, właśnie z polskich stanowisk paleontologicznych pochodzi zarówno najstarszy, jak i najmłodszy znany okaz tego wymarłego gatunku – niegdyś szeroko rozpowszechnionego na terenie współczesnej Europy.

^{Rys. 1 - Górne szczęki Pseudopus pannonicus ze stanowiska Rębielice Królewskie I (ok. 3 mln lat temu). Okazy z Kolekcji Herpetologii i Paleoherpetologii Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Krakowie}

Jaszczurka żółtopuzika pannońskiego (Pseudopus pannonicus) należała do padalcowatych (rodzina jaszczurek Anguidae) i była bliskim krewnym żyjącego obecnie żółtopuzika bałkańskiego (Pseudopus apodus).

"Ten współczesny gatunek osiąga całkowitą długość ponad 130 cm i jest największą jaszczurką zamieszkującą obecnie Europę. Żółtopuzik pannoński był jednak znacznie większy i osiągał naprawdę imponujące, jak na jaszczurkę, rozmiary przekraczające 2 m długości. Pomijając jednak różnicę w wielkości, powinien wyglądać bardzo podobnie i też był pozbawiony kończyn" – podkreśla dr hab. Georgios Georgalis z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie, współautor publikacji na ten temat, która ukazała się właśnie w czasopiśmie The Anatomical Record.

Paleontolog dodał, że było to dość szeroko rozpowszechnione w Europie zwierzę, stanowiące ważny składniki wielu ekosystemów, w tym na obszarze Polski. Pseudopus pannonicus całkowicie wyginął w epoce wczesnego plejstocenu (około 2 mln lat temu), w czasie zbiegającym się z chłodniejszym klimatem i dużymi zmianami środowiskowymi i klimatycznymi.

 

^{Rys. 2 - Parietal (czyli kość dachowa czaszki) Pseudopus pannonicus ze stanowiska Przeworno (około 15 milionów lat temu). Jest to najstarsza znana skamieniałość tego gatunku na świecie. Okaz z Kolekcji Herpetologii i Paleoherpetologii Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Krakowie}

Pseudopus pannonicus został po raz pierwszy opisany w 1911 roku, jednak dopiero w ostatnich latach pojawiło się więcej informacji na temat jego anatomii. Tym razem badacze pod lupę wzięli skamieniałości Pseudopus pannonicus z obszaru Polski (większość) i Węgier.

„Zbadaliśmy i opisaliśmy nowy obfity materiał kopalny Pseudopus pannonicus z Polski, w tym kilka ładnie zachowanych elementów czaszki. Te nowe polskie okazy rzuciły ważne światło na naszą wiedzę o tym gatunku, ujawniając nieznane wcześniej cechy anatomiczne czaszki i kręgów” – opowiadał naukowiec.

Polski materiał badawczy pochodzi z kilku miejsc, obejmujących różne okresy. „Mamy Przeworno w woj. dolnośląskim (ok. 15 mln lat temu), stanowisko Węże I w woj. łódzkim (ok. 4 mln la temu), Rębielice Królewskie na północy woj. śląskiego i stanowisko Węże II (ok. 3 mln lat temu), aż do stanowiska Kadzielnia w woj. świętokrzyskim (ok. 2 mln lat temu)” – wymieniał Georgios Georgalis.

 

^{Rys. 3 - Dolna szczęka Pseudopus pannonicus ze stanowiska Rębielice Królewskie I (ok. 3 mln lat temu). Okaz z Kolekcji Herpetologii i Paleoherpetologii Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Krakowie}

Badacze wykorzystali również okazy opisane wcześniej, przed kilkudziesięciu laty. „Zastosowaliśmy tu jednak nowe technologie, w szczególności tomografię mikrokomputerową (μCT), która pozwoliła nam na dokładne zbadanie skamieniałości i zbadanie ich wewnętrznej anatomii. Co więcej, dzięki tej technologii stworzyliśmy wysokiej rozdzielczości modele 3D najważniejszych okazów kopalnych z Polski” – powiedział.

Jak podał, większość okazów kopalnych należy do Kolekcji Herpetologii i Paleoherpetologii Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie, a niektóre do Instytutu Paleobiologii PAN w Warszawie i Muzeum Ziemi PAN w Warszawie.

„Wszystkie te nowe informacje anatomiczne i taksonomiczne z polskiego materiału kopalnego umożliwią teraz dokładniejszą identyfikację nowych znalezisk kopalnych Pseudopus pannonicus z całej Europy. Co więcej, fakt, że zarówno najstarsze, jak i najmłodsze szczątki Pseudopus pannonicus pochodzą z Polski, dostarcza nowych implikacji na temat pochodzenia, ale także przyczyn wyginięcia gatunku, jak i ogólnie na temat ewolucji emblematycznego rodzaju Pseudopus, który do dziś pozostaje największą jaszczurką Europy” – podsumował Georgios Georgalis.

 

^{Rys. 4 - Kręgi Pseudopus pannonicus ze stanowisk Rębielice Królewskie I (ok. 3 mln lat temu), Kadzielnia (ok. 2 mln lat temu) i Węże I (ok. 4 mln lat temu). Okazy z Kolekcji Herpetologii i Paleoherpetologii Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Krakowie}

Badania zostały przeprowadzone we współpracy z paleontologami z Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie (Erwan Loréal i Andrej Čerňanský), w ramach projektu pt. „Nowe skamieniałości dostarczają nowych informacji na temat ewolucji kenozoicznych jaszczurek i węży z Europy i regionu okołośródziemnomorskiego”, finansowanego z NCN.(PAP)

Nauka w Polsce, Agnieszka Kliks-Pudlik