Polscy naukowcy podsumowali długoletnie obserwacje hibernujących nietoperzy podkowca małego i nocka dużego w pięciu zimowiskach znajdujących się na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Obserwacje w tych zimowiskach trwały 70 lat i należą do najdłużej prowadzonych obserwacji nietoperzy na świecie.

Naukowcy przeanalizowali trendy populacyjne podkowca małego i nocka dużego w pięciu ważnych zimowiskach znajdujących się na terenie Ojcowskiego PN lub jego otulinie: Jaskinia Łokietka, Jaskinia Ciemna, Jaskinia Nietoperzowa, Jaskinia Racławicka, Jaskinia Wierzchowska Górna. Wnioski opublikowali w czasopiśmie "The European Zoological Journal", o czym poinformował Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu (UPP).

Badania wykazały, że liczebność zimującej populacji w ciągu ostatnich 70 lat znacznie wzrosła. Naukowcy relacjonują, że do lat 80. ub. wieku populacja obu gatunków zmniejszała się, a potem rosła. Podobne trendy zaobserwowano w całej Europie, dlatego uzyskane przez naukowców z UPP i Uniwersytetu Adama Mickiewicza (UAM) wyniki mogą mieć znaczenie w skali kontynentalnej - podkreślono w informacji prasowej.

Liczenie nietoperzy, Jaskinia Ciemna. Fot. A. Węgiel

Nietoperze są szczególnie podatne na zmiany środowiskowe z powodu niskiego tempa reprodukcji, długowieczności i wysokiego tempa metabolizmu. Reagują na zmiany w jakości siedlisk, na zmiany klimatu, a także na bezpośrednią eksploatację środowiska. To powoduje, że są doskonałym wskaźnikiem antropogenicznych zmian w otoczeniu.

Pierwszy autor publikacji, dr hab. Andrzej Węgiel z UPP, cytowany w informacji prasowej wyjaśnia, że wybrane gatunki nietoperzy doskonale nadają się do monitorowania trendów populacyjnych, ponieważ są łatwe do rozpoznania i policzenia (nie chowają się w szczelinach).

Nietoperze regularnie liczono w pierwszych dwóch tygodniach lutego w latach 1985–2020. W publikacji wykorzystano również dostępne od 1951 r. dane z literatury naukowej. Wykryta liczba nietoperzy w latach 1951-2020 była bardzo zmienna. Całkowita liczba podkowca małego w pięciu badanych jaskiniach wynosiła na początku lat pięćdziesiątych ponad 300 osobników. W latach 80. i na początku lat 90. nie przekraczała 40 osobników, a w ostatniej dekadzie (2011–2020) - średnio 665 osobników (maks. 1050 osobników w 2020 r.). Najwięcej podkowców małych stwierdzono w Jaskini Ciemnej (maks. 531 os. w 2020 r., min 5 os. w 1986 r.).

Podkowiec mały. Fot.  A. Węgiel

Nocek duży występował mniej licznie. W pięciu badanych jaskiniach w latach pięćdziesiątych zaobserwowano łącznie ponad 50 osobników. W latach 80. i wczesnych 90. zwykle rejestrowano mniej niż 40 osobników. W ostatniej dekadzie obserwacji było średnio 88 osobników (maks. 112 osobników w 2016 roku). Nocek duży najliczniej występował w Jaskini Nietoperzowej (maks. 55 os. w 2019 r., min 6 os. w 1982 r.).

Badane jaskinie znajdują się pomiędzy aglomeracją krakowską a górnośląskim regionem przemysłowym, gdzie znajdują się setki obiektów przemysłowych (huty metalurgiczne, zakłady chemiczne i cementowe, elektrownie). Ponadto w pobliskim Jaworznie od 1947 r w Zakładach Chemicznych Organika Azot produkowano preparat DTT, który był powszechnie stosowany do zwalczania szkodników w rolnictwie i leśnictwie w Polsce w latach 1946-1976. Środek ten w wielu publikacjach jest wskazywany jako możliwa przyczyna spadku populacji nietoperzy.

Podkowiec mały. Fot.  A. Węgiel

Naukowcy szukali również przyczyn zmian liczebności zimujących nietoperzy.

Jak podkreślają, w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku region, w którym prowadzono badania nietoperzy, należał do miejsc najbardziej zanieczyszczonych w Polsce i jednocześnie należących do najbardziej zanieczyszczonych obszarów w Europie. Jednak pod koniec lat 80. produkcja przemysłowa, w tym metali ciężkich, znacznie spadła. W efekcie nietoperze są mniej narażone na skażenie – które jest prawdopodobną przyczyną długofalowych zmian w populacjach obu gatunków.

Również czynniki, takie jak klimat, niedobory żywności i choroby, mogą wpływać na zmiany w populacji nietoperzy. 

PAP - Nauka w Polsce