W kontekście Informacji o wynikach kontroli należy zwrócić uwagę na rosnącą rolę Polskiej Komisji Akredytacyjnej (PKA) w nowym systemie szkolnictwa wyższego i nauki. Do zadań PKA, obok realizowanych dotychczas ocen programowych, włączono oceny kompleksowe. W ramach tych ocen Komisja będzie badała skuteczność działań na rzecz zapewniania jakości kształcenia w uczelni we wszystkich dziedzinach, w których prowadzone jest kształcenie w ocenianej uczelni. PKA będzie miała również obowiązek prowadzenia działalności analitycznej, obok działalności szkoleniowej oraz upowszechniania dobrych praktyk w zakresie jakości kształcenia. Postanowienia ustawy poszerzyły zatem katalog zadań PKA.

Ponadto w odniesieniu do uwag NIK dotyczących odstępowania od przeprowadzania ocen programowych w uczelniach, w nowej ustawie pojawił się przepis, zgodnie z którym w przypadku uniemożliwiania lub utrudniania przeprowadzenia oceny programowej przez uczelnię, PKA wydaje ocenę negatywną.

Analizując wnioski NIK należy pamiętać o szczególnym statusie Polskiej Komisji Akredytacyjnej w kontekście międzynarodowym. Niezależność od administracji państwowej stanowi jeden z podstawowych wymogów stawianych agencjom akredytacyjnym w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego. Utrzymanie niezależności Polskiej Komisji Akredytacyjnej jest niezbędne między innymi dla zapewnienia uznawalności w Europie dyplomów wydawanych przez polskie uczelnie, ale także ubiegania się o akredytację polskich uczelni i uznawanie dyplomów przez nie wydawanych w krajach pozaeuropejskich – np. kierunku lekarskiego w USA.

Najwyższa Izba Kontroli wskazała między innymi, że w ramach analiz w toku kontroli stwierdziła „(…)współwystępowanie wysokiego poziomu naukowego z wysoką jakością kształcenia(…)” analogiczne wnioski pozwoliły, w nowej ustawie, ustanowić ewaluację jakości działalności naukowej osią systemu szkolnictwa wyższego i nauki. To od wyników ewaluacji (i nadanych w jej wyniku kategorii naukowych) zależy m.in. poziom autonomii uczelni w zakresie samodzielnego tworzenia kierunków studiów, prowadzenia szkół doktorskich, nadawania stopni naukowych, a także ubiegania się o specjalne środki na rozwój w ramach programów doskonałości. Nowa ustawa zbudowana jest na założeniu, że wysoka jakość działalności naukowej co do zasady skorelowana jest z najwyższą jakością dydaktyki. Z terminami ewaluacji jakości działalności naukowej skorelowane są również terminy obowiązkowych ocen okresowych, którym poddawani są nauczyciele akademiccy.

Najwyższa Izba Kontroli zwraca również uwagę na odległe miejsca polskich uczelni w rankingach międzynarodowych. Zmiana tego stanu również przyświecała autorom w toku prac nad ustawą. Wprowadzony nowy model ewaluacji jakości działalności naukowej, przesuwający nacisk z ilości na jakość i wspierający doskonałość naukową rozumianą jako uczestnictwo w globalnym dyskursie naukowym, możliwość tworzenia federacji podmiotów systemu i wzmacnianie w ten sposób potencjału naukowego sprzyjające uzyskaniu efektu synergii działalności, a także programy doskonałościowe (Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza) mają spowodować w krótkim czasie przesuniecie najlepszych polskich uczelni na wyższe pozycje w rankingach.

Należy podkreślić, że Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego z powagą odnosi się do ustaleń i wniosków sformułowanych przez Najwyższa Izbę Kontroli. Należy uznać, że ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce przyczyni się do wyeliminowania znacznej części bolączek w tym zakresie. Biorąc pod uwagę autonomię uczelni i ich odpowiedzialność za jakość kształcenia, konieczne jest współdziałanie Ministerstwa, Polskiej Komisji Akredytacyjnej i uczelni w celu zapewnienia najwyższej jakości kształcenia w polskich uczelniach. Za dobry sygnał w tym kierunku uznać należy zapowiedzi największych polskich uczelni, że nie będą przyjmowały na studia na poszczególnych kierunkach osób, które na egzaminie maturalnym nie zdawały poszczególnych przedmiotów na poziomie rozszerzonym, bądź uzyskały tylko minimalny wynik potwierdzający zdanie egzaminu.