W nowej publikacji w "Acta Palaeontologica Polonica" naukowcy opisali też znaleziska wczesnotriasowych gadów (prokolofonów), które również pochodzą z terenu Gór Świętokrzyskich.

Badania przeprowadzili dr hab. Tomasz Sulej i prof. Marcin Machalski (Instytut Paleobiologii PAN) oraz dr Mateusz Tałanda z Instytutu Biologii Ewolucyjnej na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Skamieniałości zostały znalezione w latach 80. ubiegłego wieku w nieczynnym kamieniołomie w Stryczowicach (woj. świętokrzyskie) przez Marcina Machalskiego, który opisał z tego stanowiska zachowane na płytach piaskowca ślady stawonogów z grupy przekopnic.

Po wykonanych niedawno badaniach okazało się, że znalezione w Stryczowicach szczątki kręgowców, które wcześniej nie były opisane, to kość przyklinowa (z czaszki) trematozaura oraz szczęka prokolofona.

Szczątki kręgowców ze Stryczowic. Archiwum autorów publikacji

"Są to wprawdzie niewielkie znaleziska, ale o dużym znaczeniu naukowym. Wcześniej przypuszczaliśmy, że trematozaury mogły zamieszkiwać tereny dzisiejszej Polski (m.in. na stanowisku paleontologicznym w Wiórach w woj. świętokrzyskim znaleźliśmy kilka zębów, które mogły do nich należeć), ale dopiero ta kość daje nam dowód, że faktycznie tak było" – powiedział Nauce w Polsce dr hab. Tomasz Sulej.

Kość ma długość 5-6 cm. Znajduje się w kawałku piaskowca – bardzo twardej skały. "Wykazaliśmy, że jest to kość przyklinowa trematozaura. Były to bardzo wyjątkowe płazy, ponieważ w ich ewolucji widać stopniowe wydłużanie się czaszki i zwężanie się pyska, co dziś można zaobserwować np. u gawiali" – opowiadał paleobiolog.

Skamieniałości tych płazów znane są już z terenu Niemiec i Rosji (oraz z Afryki). "Nasza kość różni się jednak od tych dwóch przykładów. Może mamy do czynienia z jakąś formą pośrednią? Liczę, że kolejne odkrycia przyniosą odpowiedzi dotyczące ewolucji tych płazów" – powiedział naukowiec.

Badacze opisali również kawałek kości szczękowej z zachowanymi pięcioma zębami, które należały do gada z rodziny prokolofonów. Jak mówił Tomasz Sulej, była to dość powszechna grupa gadów przypominających małe jaszczurki – z charakterystycznymi zębami w kształcie kropli wody.

Skamieniałości tych gadów są już znane w Polsce m.in. z Czatkowic z okolic Krakowa. "Znalezienie ich w Górach Świętokrzyskich dowodzi jednak, że prokolofony były obecne w różnych środowiskach i były zróżnicowane" – powiedział Tomasz Sulej.

Dodał, że dzięki zaangażowaniu i wsparciu wójta gminy Waśniów Krzysztofa Gajewskiego jego zespół mógł przeprowadzić prace wykopaliskowe w nieczynnym już kamieniołomie, w którym przed 40 laty znaleziono opisane szczątki. "Wydobyliśmy kilkadziesiąt kilogramów skały, w których będziemy poszukiwać kolejnych kości wczesnotriasowych gadów i płazów" – podał.

Wczesny trias to czas około 250 mln lat temu. Na terenie dzisiejszej Polski panował wówczas gorący klimat, a zachowane skały piaskowcowe oznaczają, że był to teren półpustynny, przez który przepływały rzeki stanowiące centrum życia. Na terenie centralnej Europy dominowały dwie grupy płazów: kapitozaury i opisywane w tekście trematozaury. Żyły też gady m.in. być może przodkowie pierwszego polskiego pradinozaura silezaura z Krasiejowa.

Nauka w Polsce, Agnieszka Kliks-Pudlik