Lampka oliwna, nilometr albo nawet kolumna przykryta połacią materiału - takie były dotychczasowe interpretacje przedstawień na starożytnych mozaikach, które teraz okazują się... zegarami słonecznymi. Do takiego wniosku doszedł badacz z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego prof. Marek T. Olszewski.

Przebadane przez niego mozaiki pochodzą głównie ze strefy śródziemnomorskiej - m.in. Turcji, Włoch, Jordanii, Francji czy Jerozolimy. Zegary znajdują się na wyobrażeniu kapitelu, czyli górnej części kolumienki. Historycy i archeolodzy znali te mozaiki od dziesięcioleci.

Skąd wynikał problem w interpretacji przedstawienia na niektórych mozaikach? "Zegar słoneczny ukazano bardzo schematycznie i w bardzo specyficznej perspektywie" - opowiada PAP prof. Olszewski.

Pomysł na nową interpretację przedstawień pojawił się w czasie prac prowadzonych przez Olszewskiego przy jednej z mozaik z VI w. w Jerozolimie, odkrytej niedaleko Bramy Damasceńskiej, czyli jednego z monumentalnych wejść do starożytnego miasta. Pomiędzy bogato ubranymi kobietami widoczny jest zagadkowy obiekt, który naukowcy na początku XX w. określili jako lampkę oliwną lub kolumnę.

"Po jego wnikliwej analizie i zestawieniu go z odkrytym w czasie wykopalisk zegarem słonecznym doszedłem do wniosku, że ta mozaika - jak i inne, do niej podobne, przedstawiają zegary słoneczne" - opowiada naukowiec.

Nieznany do tej pory zegar słoneczny prof. Olszewski dostrzegł też m.in. na tzw. Mapie z Madaby - olbrzymiej mozaice podłogowej, która obecnie przechowywana jest w cerkwi św. Jerzego w Madabie w Jordanii. Ukazuje ona mapę Bliskiego Wschodu, pochodząca z okresu bizantyjskiego. To najstarsze kartograficzne przedstawienie Ziemi Świętej, z uwzględnieniem Jerozolimy, pochodzi z VI w.

Inny zegar słoneczny "namierzony" przez polskiego badacza znajduje się na ściennej mozaice w kościele św. Cecylii na Trastevere w Rzymie. Mozaika ta powstała w czasach papieża Paskala I (817-824).

Kolejne przedstawienie zegara pochodzi z Tartus (Mersin) w Turcji, gdzie na mozaice figuralnej (ok. II-III w. n.e.) widać zegar słoneczny na kolumnie i siedzącego na nim kruka. Ptaka próbuje spłoszyć mężczyzna, rzucając w niego sakiewkę pieniędzy (kruk był symbolem złego omenu).

Zegary słoneczne były często używane w starożytności do określania czasu. Wskazywały czas za pomocą cienia rzucanego przez nieruchomy wskaźnik na tarczę z podziałką. Należą do najdawniejszych przyrządów naukowych i pomiarowych. Najstarsze pochodzą ze starożytnego Egiptu. W strefie śródziemnomorskiej w czasach antycznych umieszczano je zarówno w miejscach publicznych, jak i prywatnych. "Analizowane przeze mnie mozaiki figuralne ukazują zegary słoneczne właśnie w ich kontekście" - podkreśla archeolog.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski