4 i 5 czerwca br. w szwedzkim Lund obradowała Rada Europejskiego Źródła Spalacyjnego ERIC (ang. European Spallation Source ERIC, ESS), z udziałem dra Michała Goszczyńskiego, zastępcy dyrektora Departamentu Innowacji i Rozwoju oraz prof. Marka Jeżabka z Instytutu Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego Polskiej Akademii Nauk.

Posiedzenie rady było poświęcone zagadnieniom związanym z przygotowaniem ESS, od strony finansowej, organizacyjnej i technologicznej, do funkcjonowania w fazie operacyjnej, która rozpocznie się w 2028 roku. Omawiano również perspektywę rozwoju ESS w kolejnych latach, w tym niezbędne do tego inwestycje.

ESS będzie jedną z największych i najbardziej zaawansowanych technologicznie współczesnych międzynarodowych infrastruktur badawczych. To nowoczesne, a zarazem najsilniejsze na świecie, źródło neutronów do badań materii dostarczy narzędzi, które zapewnią naukowcom dostęp do najbardziej zaawansowanych metod badawczych w szerokim obszarze badań z zakresu m.in. inżynierii materiałowej, chemii, fizyki, biologii czy nauk o życiu.

Znaczenie infrastruktury ESS podkreśla jej obecność na tzw. Mapie Drogowej (ang. Roadmap) Europejskiego Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych oraz na Polskiej Mapie Infrastruktury Badawczej.

Część naukowa ESS (akcelerator, stacja docelowa, zestaw instrumentów oraz powiązane budynki i infrastruktura) będzie zlokalizowana w Lund, natomiast część informatyczna (centrum zarządzania danymi) w Kopenhadze. Szwecja i Dania to współgospodarze ESS, pokrywający połowę kosztów budowy ESS. Drugą połowę pokrywa 11 pozostałych krajów członkowskich ESS: Czechy, Estonia, Francja, Hiszpania, Niemcy, Norwegia, Polska, Szwajcaria, Węgry, Włochy, Wielka Brytania.

Polski wkład w budowę ESS jest w dużym stopniu realizowany w postaci tzw. wkładu rzeczowego (in-kind) obejmującego wykonanie i dostarczenie elementów infrastruktury ESS oraz wykonanie szeregu wysokospecjalistycznych usług przez polskie instytucje naukowe i przedsiębiorstwa. Dzięki temu zainwestowane środki finansowe pozostają w kraju, umożliwiając krajowym podmiotom uczestnictwo w rozwoju nowoczesnych technologii oraz wykorzystanie swojego potencjału naukowego i technicznego. To z kolei przyczynia się do wzrostu zatrudnienia lub przynajmniej utrzymania miejsc pracy generujących wysoką wartość dodaną w Polsce – dotyczy to zwłaszcza kadry o najwyższych kwalifikacjach, której zatrzymanie w kraju jest jednym z priorytetów polityki gospodarczej i naukowej.

Bezpośrednią korzyścią udziału Polski w ESS będzie możliwość realizacji przez polskie zespoły naukowe i podmioty gospodarcze programów badawczych z wykorzystaniem źródła neutronów praktycznie we wszystkich dziedzinach nauk ścisłych, nauk o życiu, inżynieryjnych i technicznych, a także w zastosowaniach dla ochrony środowiska, dziedzictwa kulturowego i szeregu innych.