Przeciwdziałanie agresji i przemocy

27.12.2013

Problematyka agresji i przemocy w podstawie programowej

W nowej podstawie programowej, w której cele ogólne oraz treści nauczania zostały opisane w postaci wymagań, realizacja treści nauczania dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie i w grupie rówieśniczej została mocniej podkreślona. Począwszy od wychowania przedszkolnego poprzez kolejne etapy edukacyjne aż do zakończenia procesu kształcenia, budowana i umacniana jest postawa szacunku i bezpieczeństwa własnego i innych, odpowiedzialności oraz prorodzinna.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej zostanie przygotowane do właściwych zachowań w sytuacji zagrożenia i będzie wiedziało, gdzie można otrzymać pomoc, będzie umiało o nią poprosić. Ponadto zostanie przygotowane w zakresie wychowania rodzinnego.

Problematyka przeciwdziałania przemocy w rodzinie i zagrożeń ze strony innych ludzi zawarta jest w edukacji społecznej na I i II etapie edukacyjnym w szkole podstawowej (np. uczeń wie, co wynika z przynależności do rodziny, jakie są relacje między najbliższymi, wywiązuje się z powinności wobec nich; zna zagrożenia ze strony ludzi; wie, do kogo i w jaki sposób należy się zwrócić o pomoc) oraz w treściach nauczania etyki (np. identyfikuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami).

Na III etapie edukacyjnym (gimnazjum) i IV etapie edukacyjnym (zasadnicza szkoła zawodowa, liceum ogólnokształcące i technikum) problematykę dotyczącą agresji i przemocy uwzględniają następujące przedmioty:

wiedza o społeczeństwie, dzięki której: uczeń rozpoznaje problemy najbliższego otoczenia i szuka ich rozwiązań, wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawić, wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania, uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania. Przedmiot wiedza o społeczeństwie uczy formułowania własnych poglądów i wyrażania ich na różnych forach (w klasie, szkole, w innych gremiach, w tym także w Internecie) oraz wysłuchiwania, rozumienia i uwzględniania opinii odmiennych niż własne. Rozwija szacunek do innych ludzi, grup społecznych, kultur i narodów. Przygotowuje do samodzielnego i niezależnego myślenia o wydarzeniach i procesach zachodzących w lokalnej społeczności, w kraju i na świecie;
wychowanie do życia w rodzinie, które porusza zagadnienia takie jak np.: okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie postawy szacunku wobec siebie; wnoszenie pozytywnego wkładu w życie swojej rodziny; relacje międzyosobowe i ich znaczenie, przyjaźń, zakochanie, miłość platoniczna, miłość młodzieńcza, miłość dojrzała, zachowania asertywne, planowanie rodziny, pogłębianie wiedzy związanej z funkcjami rodziny, uzyskanie przez uczniów lepszego rozumienia siebie i najbliższego otoczenia;
etyka, która porusza zagadnienia takie jak np.: podjęcie odpowiedzialności za siebie i innych oraz za dokonywane wybory moralne, stosowanie zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem społecznym, człowiek jako osoba; natura i godność człowieka, podjęcie samokontroli i pracy nad sobą; przyjmowanie odpowiedzialności za słowa i czyny;
przedmiot uzupełniający: historia i społeczeństwo dzięki któremu: uczeń analizuje na wybranych przykładach obrazy miłości, omawianie zagadnień dotyczących roli kobiety i mężczyzny oraz modelu rodziny, analizy zmiany modelu rodziny w XX wieku;
edukacja dla bezpieczeństwa, który obejmuje: zapoznanie ucznia z zasadami postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia życia, udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym w różnych sytuacjach zagrażających życiu i zdrowiu (awaria, katastrofa komunikacyjna, budowlana, pobyt w domu, szkole, miejscu rekreacji i na trasie komunikacyjnej);
informatyka, który obejmuje m.in. bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem oraz świadomość zagrożeń i ograniczeń związanych z korzystaniem z komputera i Internetu.

W nowej podstawie programowej szczególny nacisk został położony na kształtowanie postaw odpowiedzialnych, społecznych i prozdrowotnych. Ponadto rozwijanie postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji oraz wszelkiej dyskryminacji wpisuje się w działania przeciwko agresji i przemocy w szkole. Rozwijanie kompetencji społecznych nie może ograniczać się do ww. zajęć edukacyjnych, powinno być wspierane całym doświadczeniem szkolnym ucznia. Z tego punktu widzenia kwestie dotyczące profilaktyki agresji i przemocy w szkole uwzględnione są w podstawie programowej wszystkich przedmiotów. Niemożliwe jest wychowanie dobrych obywateli w szkole, w której reguły życia społecznego i atmosfera sprzeczne są z zasadami otwartej komunikacji i prawami człowieka. Ważny jest sposób traktowania uczniów na wszystkich lekcjach, jasne reguły w relacjach nauczycieli i uczniów, procedury odwoławcze w sytuacji konfliktów, a także zaangażowanie społeczności szkolnej w sprawy wykraczające poza mury szkoły. Istotną rolę w wychowaniu młodych obywateli odegrać może też samorząd uczniowski.

Szkolny program wychowawczy i program profilaktyki

Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:

szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego;
program wychowawczy szkoły obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym;
program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym.

Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki, tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela.

Aby skutecznie realizować wychowawcze cele szkoły potrzebne są odpowiednie strategie wychowawcze i właściwe dla nich instrumenty.

Zgodnie z ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) każda szkoła posiada własny program wychowawczy i program profilaktyki. Takie rozwiązanie systemowe pozwala na dostosowanie działań podejmowanych przez całą społeczność szkolną do potrzeb i wymagań konkretnej szkoły.

Zgodnie z art. 54 ust. 2 pkt 1 ww. ustawy uchwalanie programu wychowawczego i programu profilaktyki szkoły jest kompetencją rady rodziców, działającej w porozumieniu z radą pedagogiczną. Program wychowawczy szkoły i program profilaktyki są realizowane przez wszystkie podmioty zaangażowane w życie szkoły.

Poradnik: „Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki"

Profilaktyka rówieśnicza PAT

Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Komendą Główną Policji, realizuje działania rozwijające profilaktykę rówieśniczą uczniów jako skuteczną formę przeciwdziałania uzależnieniom.
Celem tych działań jest ograniczenie skali występowania zjawisk patologicznych związanych z używaniem substancji psychoaktywnych oraz z przemocą rówieśniczą. Zadanie to jest realizowane poprzez następujące projekty:

Ogólnopolski Przystanek Profilaktyka a Ty i Regionalne Przystanki Profilaktyka a Ty;
Profilaktyka a Ty/Edukacja;
Ogólnopolska Noc Profilaktyki;
Multimedialny Pakiet Edukacyjny.

Program Profilaktyka a Ty (PaT) należy do strategii profilaktycznych aktywizujących twórczo młodzież na rzecz własnego rozwoju i pomocy rówieśnikom, którzy przejawiają zachowania problemowe. Jest więc formą profilaktyki uniwersalnej, która - w zależności od potrzeb - obejmuje również dzieci i młodzież z grup podwyższonego ryzyka. Jej istotą jest uruchamianie zasobów i potencjału młodzieży umożliwiających ich rozwój prospołeczny i prozdrowotny.W 2011 r. z inicjatywy MEN powstał pilotażowy projekt PaT/E, czyli Profilaktyka a Ty/Edukacja. Program przygotowuje dorosłych animatorów profilaktycznych w środowisku lokalnym, którzy także zajmują się tworzeniem nowych grup PaT-owskich. Są to nauczyciele przedmiotu, pedagodzy, psycholodzy, wychowawcy, instruktorzy placówek kultury, a także placówek wychowania pozaszkolnego.

W ramach realizacji Programu, organizowane są także Regionalne Przystanki PaT. Dają one szanse udziału większej liczby młodzieży w spotkaniach przy wykorzystaniu lokalnych zasobów do tworzenia działań profilaktycznych. W programie „Profilaktyka a Ty" uczestniczyło przez 8 lat ponad 100 tysięcy osób. W Polsce przez cały rok działa ponad 70 grup PaT.

Ministerstwo Edukacji Narodowej uczestniczy w Przystanku PaT od 2009 r. Akcja „Przystanek PaT” to coroczne, ogólnopolskie spotkanie społeczności PaT z całego kraju promujące modę na życie wolne od uzależnień. Przez sześć dni odbywają się bezpłatne warsztaty artystyczne prowadzone przez zawodowych instruktorów. Młodzież bierze udział m.in. w zajęciach teatralnych, kuglarskich, wokalnych, tanecznych, literackich, recytatorskich, dziennikarskich, radiowych, etnograficznych, charakteryzatorskich i technicznych. W programie przewidziane są również warsztaty profilaktyczne, rozmowy filozoficzne, koncerty oraz spektakle w wykonaniu młodzieżowych grup teatralnych z całej Polski. Jest spotkaniem i głosem młodych w sprawie profilaktyki uzależnień, w którą zaangażowane są lokalne władze oświatowe, samorządowe, Policja i media.

W 2013 r., w ramach zakończenia Roku Bezpiecznej Szkoły odbył się VIII Przystanek PaT w Łodzi. W warsztatach i spotkaniach VIII Przystanku PaT wzięło udział ponad 2 tys. młodych ludzi z całej Polski. Uczestniczyli oni w bezpłatnych warsztatach radiowych, telewizyjnych, zajęciach sportowych, teatralnych, tanecznych, literackich, plastycznych oraz biotechnologiczno-chemicznych przygotowanych przez Politechnikę Łódzką, która aktywnie włączyła się w organizację akcji. Każdego dnia odbywały się także warsztaty profilaktyczne. Podczas finału uczestnicy VIII Przystanku PaT zaprezentowali efekty swojej pracy warsztatowej.