Efektem 2,5-letniej intensywnej współpracy ze środowiskiem akademickim jest podpis pod ustawą złożony właśnie przez Prezydenta RP. To jednak nie koniec debaty nad kształtem systemu. W czerwcu do oficjalnych konsultacji trafiły rozporządzenia do ustawy (będzie ich o połowę mniej niż przy poprzednich ustawach). Już wcześniej jednak ich podstawowe założenia były znane środowisku akademickiemu – dyskutowano nad nimi bowiem jeszcze na etapie konferencji programowych Narodowego Kongresu Nauki, a w kwietniu poglądowe założenia przedstawiono wraz z projektem ustawy. 

– Konstytucja dla Nauki znacznie zmniejsza wolumen przepisów regulujących system szkolnictwa wyższego. Wyszliśmy z założenia, że to uczelnie wiedzą najlepiej, jak sobą zarządzać, dlatego też zrezygnowaliśmy z nadmiernego przeregulowania. Zwiększenie autonomii organizacyjnej to jednak nie tylko intuicja urzędników pracujących w ministerstwie nauki, ale przede wszystkim potrzeba zgłaszana przez samo środowisko akademickie – powiedział wicepremier, minister nauki i szkolnictwa wyższego Jarosław Gowin. – Prace nad rozwiązaniami trwają od ponad dwóch lat. Obecny etap to finalizacja pogłębionego dialogu, który prowadzimy ze środowiskiem akademickim – podkreśla wiceminister Piotr Müller, który odpowiada za koordynację prac legislacyjnych nad reformą.

Rozporządzenie: dziedziny nauki i dyscypliny naukowe

• Miarodajna ewaluacja i większa widoczność Polski w światowej nauce

Problemem obecnie obowiązującej klasyfikacji dziedzin nauki i sztuki, a także dyscyplin, ustalonej w 2011 roku, jest jej znaczne rozdrobnienie. Wpływa to m.in. na proces ewaluacji. Konstytucja dla Nauki wprowadza nowy sposób oceny działalności naukowej – oceniane będą odtąd dyscypliny w ramach uczelni, a nie wydziały, które często nie były porównywalne pod względem zakresu przedmiotowego prowadzonych badań. To dlatego nowa klasyfikacja dziedzin i dyscyplin jest tak istotna.

W przypadku 1/5 wszystkich dyscyplin naukowych liczba badaczy, która je reprezentuje, nie przekracza 100 osób w skali całego kraju. Trzema dyscyplinami obecnej klasyfikacji zajmuje się mniej niż 24 pracowników naukowych. To sprawia, że – ze względu na tak znikomą próbę – nie sposób rzetelnie ocenić działalności naukowej badaczy. Wyniki ewaluacji przekładają się bezpośrednio na podział środków finansowych na utrzymanie i rozwój potencjału badawczego, na uprawnienia do prowadzenia studiów (w tym studiów doktoranckich) i do nadawania stopni naukowych i w zakresie sztuki. To pokazuje, jak dużą rolę w funkcjonowaniu uczelni odgrywa kwestia klasyfikacji dziedzin i dyscyplin.

Projekt rozporządzenia zakłada, że w miejsce obecnych 22 dziedzin nauki i sztuki oraz 102 dyscyplin znajdzie się 8 dziedzin nauki i 45 dyscyplin. Nowy podział oparty jest na systematyce przyjętej przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). To sprawi, że polska nauka będzie miała właściwą prezentację w światowym obiegu naukowym.

Projekt rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych

Rozporządzenie: ewaluacja

• Ocena działalności naukowej – obiektywna, przejrzysta i łatwiejsza

Kwestia ewaluacji jest rzeczą kluczową w Konstytucji dla Nauki – to od właściwie przeprowadzonej oceny działalności badawczej zależy kondycja polskiej nauki. Właśnie dlatego temat doskonałości naukowej i mierzenia dokonań badaczy pojawiał się od początku prac nad ustawą (m.in. podczas konferencji programowej Narodowego Kongresu Nauki w Poznaniu). Na podstawie tych debat MNiSW postanowiło dokonać bardzo istotnych zmian w sposobie przeprowadzania ewaluacji.

Przede wszystkim ewaluacja będzie dokonywana w ramach dyscyplin, a nie wydziałów. Podstawowym elementem będą osiągnięcia wszystkich pracowników prowadzących działalność naukową (pracowników badawczych i badawczo-dydaktycznych), a nie pojedynczych osób w ramach wydziału. Będą oni musieli przedstawić do oceny maksymalnie cztery najlepsze osiągnięcia z czterech lat. Zgłaszanie osiągnięć będzie się odbywać za pośrednictwem systemu POL-on na bieżąco. Dotychczas jednostki naukowe raz na 4 lata wypełniały ankiety, co generowało poważne obciążenia pracowników administracyjnych.

Konstytucja dla Nauki uprości również zasady ewaluacji. W poprzednich cyklach ewaluacji obowiązywały 4 kryteria, które obejmowały aż 24 szczegółowe parametry (wiele z nich nie miało praktycznego wpływu na ocenę). W nowym modelu ewaluacja nauki będzie dokonywana w oparciu o 3 kryteria i 6 kryteriów szczegółowych.

Przeczytaj także: nowa ewaluacja – cykl spotkań ze środowiskiem akademickim

Projekt rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej

Rozporządzenie: wykaz czasopism i wydawnictw

• Publikacje – mniej, ale lepiej

Odpowiedzią na niski poziom widoczności wyników badań polskich naukowców w świecie, a także na zjawisko tzw. punktozy, czyli gonitwę za dużą liczbą publikacji, są nowe zasady oceny artykułów naukowych i monografii.

Przede wszystkim w rozporządzeniu przyjęto uznaną powszechnie na świecie zasadę tzw. dziedziczenia prestiżu. W ten sposób właśnie będą ustalane wykazy wydawnictw monografii i czasopism naukowych. To sprawi, że naukowcy nie będą zmuszeni publikować dużo, będą za to zmotywowani do publikowania w prestiżowych miejscach – ciężar zostanie przeniesiony na jakość, nie na ilość. Podobnie jak w przypadku nowych zasad ewaluacji (cztery osiągnięcia w ciągu czterech lat).

Projekt rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie sporządzania wykazów wydawnictw, monografii naukowych oraz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych

Rozporządzenie: POL-on

Do tej pory dane dotyczące obszaru szkolnictwa wyższego były gromadzone w Systemie Informacji o Szkolnictwie Wyższym, a dane z obszaru nauki w Systemie Informacji o Nauce. W związku z tym, że w praktyce obszar szkolnictwa wyższego i obszar nauki przenikają się i uzupełniają, obecnie – zgodnie z ustawą – wszystkie dane będą gromadzone w jednym systemie – Systemie POL-on.

Rozporządzenie zawiera ważne dla pracowników uczelni terminy wprowadzania wymaganych informacji do systemu.

Projekt rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie danych przetwarzanych w Zintegrowanym Systemie Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on

Inne rozporządzenia oraz zgłaszanie uwag

Uwagi na temat rozporządzeń do ustawy zgłaszać można do końca sierpnia pod adresem mailowym uwagidoreformy@mnisw.gov.pl. Pełną listę konsultowanych projektów znaleźć można pod tym adresem: www.nauka.gov.pl/konsultacje.

Konstytucja dla Nauki zacznie obowiązywać od najbliższego roku akademickiego, czyli od 1 października 2018 roku. Ze względu na głęboki charakter zmian w funkcjonowaniu uczelni, jaki wprowadzi ustawa, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego będzie aktywnie wspierać społeczność akademicką we wdrażaniu ustawy. MNiSW przeprowadzi szkolenia dla pracowników administracyjnych uczelni, a także wyda poradniki i broszury informacyjne. O szczegółach resort nauki będzie informował wkrótce.