Grodzisko w Plutach znane jest archeologom od ponad stu lat. Znajduje się również w rejestrze zabytków, ale do tej pory nigdy nie było badane wykopaliskowo. Żyjący na przełomie XIII i XIV wieku kronikarz niemiecki, zakonnik krzyżacki Piotr z Dusburga w swojej "Kronice ziemi pruskiej" informował, że w 1325 roku Jordan, proboszcz kapituły warmińskiej, wybudował w Plutach zamek.

"Dzisiaj po budowli nie pozostał ślad, ale gołym okiem widoczne są wały ziemne i fosy, mimo że jest to obszar leśny. Jeszcze dziś przewyższenia sięgają nawet 20 m" - mówi Nauce w Polsce koordynator projektu dr Rafał Solecki z Instytutu Archeologii Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Kierownikiem badań terenowych był Daniel Skoczylas.

Archeolodzy dostrzegli jeszcze więcej szczegółów, przyglądając się obrazowi uzyskanemu dzięki ALS, czyli lotniczemu skanowaniu laserowemu. ALS pozwala bardzo dokładnie poznać ukształtowanie terenu - nawet, gdy porasta go gęsty las, a różnice w wysokości nie są widoczne gołym okiem.

Numeryczny Model Terenu przedstawiający grodzisko w Plutach (na podstawie danych z www.geoportal.gov.pl, oprac. Rafał Solecki)

Badany przez warszawskich archeologów zamek nie należał bezpośrednio do Zakonu Krzyżackiego, tylko do jednej z czterech diecezji - warmińskiej - ustanowionych przez papieża Innocentego IV w 1243 w Prusach. Pierwszy z jej biskupów był też krzyżakiem, ale kolejni już nie. Jednak kapituła korzystała z ochrony rycerzy Zakonu.

W ramach nowego projektu badawczego archeolodzy chcieli poznać bliżej pozostałości budowli i sprecyzować jej okres funkcjonowania oraz poznać fazy budowlane.

"Wykopaliska potwierdziły, że była to istotnie twierdza z okresu krzyżackiego. Podczas badan w obrębie wałów i fos odkryliśmy charakterystyczną ceramikę siwą, ale też groty bełtów i strzał. Może to świadczyć o tym, że zamek był celem ataków lokalnej pruskiej ludności" - wskazuje dr Solecki.

Ale to nie wszystko. Archeologów czekało spore zaskoczenie, bo okazało się, że twierdza z okresu krzyżackiego została ufundowana w miejscu dwóch wcześniej istniejących założeń: obronnej osady z wczesnej epoki żelaza (V-III w. p.n.e.) i grodu z czasów plemiennych, zapewne z XI-XIII w. Wały obronne pruskiej osady były podobne do tych z czasów krzyżackich, majdan otaczała też palisada. Według badaczy pruska ludność została z niej jednak przepędzona i w tym samym miejscu powstał zamek. Podwyższono też wały ziemne, otaczające całe założenie.

Widok reliktów fundamentu budynku odnalezionych na majdanie grodziska w Plutach (fot. Daniel Skoczylas)

Dla naukowców fakt, że w okresie władzy krzyżaków zbudowano zamek w miejscu, gdzie wcześniej istniały obronne osady - jest zaskoczeniem, bo duża część z kilkudziesięciu znanych podobnych twierdz z Prusów Wschodnich powstała na tzw. surowym korzeniu - czyli tam, gdzie wcześniej nikt nie mieszkał. W państwie zakonnym bardzo dokładnie wybierano miejsca twierdz – z reguły tam, gdzie naturalne ukształtowanie terenu miało obronne właściwości.

Ostatnie badania rzucają nieco światła na to, jak zamek mógł wyglądać. Budowla ta była wykonana głównie z drewna, ale jej fundament był ceglano-kamienny. Mierzył około pół metra szerokości, co oznacza - według dr. Soleckiego - że była to zapewne dwupiętrowa konstrukcja z jedną niewielką wieżą. Nie był to zatem typowy kamienny czy ceglany zamek, jaki znamy np. z Malborka, ale raczej okazały dom.

Naukowiec - zapytany o funkcję twierdzy - mówi, że miała ona ugruntować władze krzyżaków na tym terenie, ale nie był to garnizon wojskowy. Mieściła się tutaj głównie kościelna administracja, być może też było to miejsce związane z poborem danin od miejscowej ludności.

Przykłady naczyń datowanych na wczesną epokę żelaza z grodziska w Plutach (fot. Daniel Skoczylas)

Naukowcy zamierzają w obrębie umocnień wykonać badania nieinwazyjne, dzięki którym liczą, że uda się wytypować miejsca, gdzie pod ziemią znajdują się potencjalne konstrukcje.

Badania archeologiczne w Plutach odbyły się ramach projektu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, polegającego na stworzeniu katalogu grodzisk z różnych okresów o obszaru Warmii i Mazur. Szczegółowe informacje na jego temat znajdują się na stronie: www.grodziska-warmia-mazury.pl.

PAP - Nauka w Polsce

Szymon Zdziebłowski