Poznaj Radon

Aktynon – dawna nazwa radonu-219, naturalnego izotopu z szeregu promieniotwórczego aktynu. 

Aktywność promieniotwórcza – wyraża liczbę przemian promieniotwórczych zachodzących w jednostce czasu. Jednostką aktywności promieniotwórczej jest bekerel (Bq).

Bekerel – nazwa jednostki aktywności promieniotwórczej w układzie SI, oznaczenie Bq. 1 Bq = 1 przemianie promieniotwórczej na sekundę.

Cząstka alfa – cząstka zbudowana z dwóch protonów i dwóch neutronów. Cząstka alfa niesie podwójny ładunek elementarny dodatni i emitowana jest podczas rozpadu alfa.

Dawka pochłonięta – ilość energii pochłoniętej w jednostce masy napromienianej substancji przez promieniowanie jonizujące. Dawka pochłonięta oznacza dawkę uśrednioną w tkance lub narządzie. Jednostką dawki pochłoniętej jest grej (Gy), jeden grej równa się jeden dżul na kilogram: 1 Gy = 1 J kg^-1.

Dawka równoważna H_T – pojęcie pochodne od dawki pochłoniętej, uwzględnia wpływ rodzaju promieniowania jonizującego na skutki biologiczne zachodzące w tkance lub organie przez wprowadzenie współczynnika wagowego promieniowania jonizującego. Jednostką dawki równoważnej jest siwert (Sv). 

Dawka skuteczna E(τ) – oznacza sumę obciążających dawek równoważnych w narządzie lub tkance będących wynikiem wniknięcia substancji promieniotwórczej, pomnożonych przez odpowiednie czynniki wagowe tkanki.

Elektronowolt – jednostka energii spoza układu SI, oznaczana przez eV, stosowana w fizyce jądrowej. Jest to energia kinetyczna, jaką nabywa elektron po przyspieszeniu go w polu elektrycznym o różnicy napięć 1 V.

Emanacja – dawna nazwa radonu wydzielającego się z radu.

ICRP (International Commision on Radiological Protection) – Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej założona w 1928 roku, a od 1956 roku będąca organem doradczym Światowej Organizacji Zdrowia. To niezależna, międzynarodowa organizacja zrzeszająca ponad dwustu członków-wolontariuszy z około trzydziestu krajów na sześciu kontynentach, którzy reprezentują czołowych naukowców i decydentów na świecie w dziedzinie ochrony radiologicznej. Międzynarodowy System Ochrony Radiologicznej został opracowany przez ICRP na podstawie aktualnego rozumienia narażenia i skutków promieniowania.

Jonizacja – proces, w którym obojętny atom lub cząsteczka ujawnia ładunek elektryczny (dodatni lub ujemny). Proces taki zachodzi m.in. pod wpływem promieniowania jonizującego. Promieniowanie w zderzeniu z elektronem powoduje jego oderwanie od atomu. Powstaje wtedy para jonów: ciężki jon dodatni i lekki elektron ujemny. Aby oderwanie elektronu nastąpiło, promieniowanie musi część swojej energii, zwanej pracą jonizacji, przekazać atomowi. Dostarczenie atomowi energii mniejszej nie spowoduje oderwania elektronu, a jedynie jego przesunięcie na wyższy poziom energetyczny, co nazywamy wzbudzeniem atomu. Promieniowanie jonizujące, przechodząc przez materię, traci swoją energię wskutek zjawiska wzbudzenia i jonizacji.

Licznik Geigera-Müllera – detektor gazowy promieniowania jonizującego służący do określania intensywności promieniowania. Jest to prosty i stabilny detektor, używany do pomiarów małych natężeń promieniowania, wykorzystywany m.in. w większości prostych monitorów promieniowania lub monitorów skażeń promieniotwórczych.

MAEA (Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej) – specjalistyczna agencja Organizacji Narodów Zjednoczonych dla spraw związanych z wykorzystaniem energii jądrowej.

Okres połowicznego rozpadu – czas niezbędny do tego, aby izotop promieniotwórczy stracił połowę swojej aktywności wskutek rozpadu promieniotwórczego. 

Praca jonizacji – średnia energia potrzebna na utworzenie jednej pary jonów. Na pracę jonizacji składa się tak zwana praca wyjścia oraz energia kinetyczna udzielana przez promieniowanie oderwanemu od atomu elektronowi. Praca jonizacji zależy od rodzaju i energii promieniowania jonizującego, jednakże dla danego gazu może przyjąć pewną średnią wartość.

Praca wyjścia – najmniejsza energia, potrzebna do oderwania elektronu walencyjnego (peryferyjnego) od atomu znajdującego się w stanie podstawowym. 

Promieniowanie alfa – ciężkie cząstki materii (zjonizowane jądra atomu helu) o podwójnym dodatnim ładunku elektrycznym. Promieniowanie alfa odznacza się bardzo małą przenikliwością i dużą zdolnością jonizacji ośrodka, przez który przechodzą. Do zatrzymania tego promieniowania wystarczy kartka papieru.

Promieniowanie beta – lekkie cząstki materii o ujemnym ładunku elementarnym (elektrony). Promieniowanie beta odznacza się średnią zdolnością jonizacji ośrodka i średnią przenikliwością. 

Promieniowania gamma – promieniowanie elektromagnetyczne (jak światło czy fale radiowe) o bardzo dużej energii, odznaczające się dużą przenikliwością, zwane także fotonami. Gamma przenika przez grube warstwy ciężkich materiałów. Zdolność jonizacji promieniowania gamma jest znacznie mniejsza niż promieniowania alfa i beta.

Promieniowanie jonizujące – ogólna nazwa nadawana zarówno promieniowaniu elektromagnetycznemu (rentgenowskiemu i gamma) oraz korpuskularnego (alfa, beta, protony, neutrony), a także fragmentom rozszczepienia i jądrom odrzutu, które przechodząc przez ośrodek materialny, jonizują go.

Promieniotwórczość – zjawisko emisji promieniowania, towarzyszące samorzutnym przemianom jąder niektórych izotopów, zwanych izotopami promieniotwórczymi. Istnieje kilka rodzajów przemian jądrowych, będących źródłem promieniowania – najbardziej znane są rozpady alfa i beta.

Rad – naturalny pierwiastek promieniotwórczy o symbolu Ra (Z=88), odkryty przez Piotra i Marię Skłodowską-Curie w 1898 roku. Jest to srebrzystobiały metal, bardzo czynny chemicznie. Posiada silne własności promieniotwórcze.

Radon – pierwiastek promieniotwórczy o symbolu Rn (Z=86), odkryty przez Dorna w 1901 roku. Radon jest gazem szlachetnym, bezbarwnym i bezwonnym. Powstaje wskutek rozpadu radu. Najbardziej znane izotopy radonu to: Rn-219 (aktynon), Rn-220 (toron), Rn-222 (radon).

Szereg promieniotwórczy – łańcuch izotopów, z których każdy powstaje z poprzedniego w wyniku jego rozpadu promieniotwórczego, aż do chwili pojawienia się trwałego produktu – izotopu niepromieniotwórczego. Znane są cztery duże szeregi promieniotwórcze: uranowo-aktynowy, uranowo-radowy, torowy i neptunowy.

Toron – dawna nazwa rodonu-220, naturalnego izotopu promieniotwórczego radonu, należącego do szeregu promieniotwórczego toru.