W 1994 roku Polska i ESA podpisały umowę o współpracy w zakresie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Współpraca w naturalny sposób zacieśniła się wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 roku. Od tej pory polski rząd prowadził negocjacje, które w 2007 roku zaowocowały podpisaniem z ESA porozumienia o Europejskim Państwie Współpracującym (Plan for European Cooperating States – PECS). Dzięki umowie zwiększyła się liczba polskich firm specjalizujących się w produktach i usługach, które wykorzystują techniki satelitarne. Wzrosła także jakość i stopień zaawansowania tych usług.

Bardzo ważnym krokiem dla rozwoju sektora kosmicznego w Polsce było wstąpienie Polski w 2012 roku do Europejskiej Agencji Kosmicznej.

Najważniejsze daty to:

• lipiec 2012 roku - Rada ESA jednomyślnie zaakceptowała przystąpienie Polski do ESA,
• 13 września 2012 r. - w Warszawie podpisano dokumenty akcesyjne. Stronę polską reprezentował wówczas wicepremier, minister gospodarki Waldemar Pawlak, a ESA jej ówczesny Dyrektor Generalny Jean-Jacques Dordain,
• listopad 2012 roku - ratyfikacja umowy przez polski Parlament i Prezydenta RP,
• 19 listopada 2012 roku - Polska stała się dwudziestym państwem członkowskim ESA.

Dzięki współpracy z ESA polski sektor kosmiczny zaczął się rozwijać. Polscy przedsiębiorcy i naukowcy nawiązują kontakty z nowymi partnerami, pracują nad technologiami, otrzymują zarówno wsparcie finansowe, jak i dostęp do infrastruktury ESA. Polski sektor korzysta z doświadczenia i wiedzy innych krajów, dzieli się własnymi doświadczeniami i osiągnięciami, a także uczestniczy w przełomowych projektach. Dzięki temu staliśmy się ważnym i rozpoznawalnym partnerem w europejskich programach kosmicznych.

Rok 2012 stał się kamieniem milowym w dążeniach Polski do aktywnego wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Na orbicie okołoziemskiej znalazł się pierwszy polski studencki nanosatelita PW-Sat, zbudowany w kooperacji Politechniki Warszawskiej i Centrum Badań Kosmicznych PAN. Rok później (2013) wyniesiono pierwszego polskiego  nanosatelitę naukowego LEM, który wraz z bliźniaczym HEWELIUSZEM (2014) dołączył do międzynarodowej konstelacji satelitów astronomicznych BRITE. Do dziś na orbicie znalazło się kilkanaście innych rodzimych konstrukcji, opartych głównie o platformę CubeSat. Trwają również prace nad znacznie większymi satelitami i ich konstelacjami, przeznaczonymi zarówno do obserwacji Ziemi (w tym na potrzeby Sił Zbrojnych RP), jak i do celów naukowych, związanych np. z badaniami astrofizycznymi.

W 2019 roku zakończył się program wsparcia dedykowany polskim podmiotom – Polish Industry Incentive Scheme (PLIIS) 2012-2019. W czasie jego trwania 45% polskiej składki obowiązkowej do ESA było przeznaczane na dostosowanie do wymagań ESA polskiego przemysłu, operatorów, środowiska naukowego i innych podmiotów. W ramach PLIIS złożonych zostało blisko pół tysiąca wniosków, z których ponad dwieście zlecono do realizacji.

Obecnie Polska wpłaca składkę w wysokości ok. 40 milionów euro rocznie. W ramach tych nakładów bierzemy udział w programach, które dotyczą m.in. obserwacji Ziemi, nawigacji satelitarnej, telekomunikacji i aplikacji, eksploracji kosmosu, systemu informacji o sytuacji w przestrzeni kosmicznej, a także w programie budowy instrumentów naukowych.

Wejście do ESA otworzyło polskim firmom i ośrodkom badawczym drogę do intensywnego rozwoju technologii kosmicznych i technik satelitarnych. Było to możliwe dzięki pełnoprawnemu uczestnictwu w różnych programach ESA. W ostatnich latach  polscy inżynierowie i naukowcy wzięli udział w realizacji wielu europejskich misji, m.in. CASSINI-HUYGENS, ROSSETTA, BEPICOLOMBO czy SOLAR ORBITER.

Polska delegacja do ESA

Polskie działania na forum ESA koordynuje delegacja, w której skład wchodzą: Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Ministerstwo Edukacji i Nauki, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów oraz agencje: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Polska Agencja Kosmiczna. Delegację wspierają eksperci: przedstawiciele Sił Zbrojnych RP, nauki i administracji publicznej.

Dwa lata po akcesji Polski do ESA (2014) Sejm RP uchwalił ustawę o powołaniu Polskiej Agencji Kosmicznej (POLSA). To organ wykonawczy polskiego rządu, który podlega Ministerstwu Rozwoju i Technologii. POLSA integruje środowiska administracji publicznej, nauki i biznesu. Jest także partnerem w rozmowach z podmiotami międzynarodowymi.

Zgodnie z Polską Strategią Kosmiczną (PSK), przyjętą przez rząd w 2017 roku, POLSA wspiera MRiT w pracach nad Krajowym Programem Kosmicznym (KPK). Dokument ma systemowo określić dążenia, plany i wyzwania krajowego sektora kosmicznego na najbliższe lata, w oparciu o wcześniej zaplanowany budżet.

POLSA ściśle współpracuje z ESA, bierze czynny udział w pracach Rady Programowej programu Space Safety. Jego celem jest rozwój technologii, które służą do obserwacji sztucznych i naturalnych obiektów przestrzeni kosmicznej, badania zagadnień pogody kosmicznej oraz realizacja zadań związanych z aktywnym usuwaniem śmieci kosmicznych.

Agencja angażuje się też w działania, które mają zwiększyć wykorzystywanie danych satelitarnych przez administrację państwową i samorządową oraz rozpowszechnić dane satelitarne do szerokiego użytku. Projekt Sat4Envi jest platformą udostępniania i przetwarzania danych satelitarnych uzyskanych dzięki programowi Copernicus (satelity serii Sentinel) oraz danych pochodzących z innych satelitów środowiskowych i meteorologicznych zgromadzonych w zasobach IMGW-PIB. POLSA organizuje dla administracji publicznej szkolenia z wykorzystania danych satelitarnych.

Ważnym międzynarodowym projektem z udziałem POLSA jest ENTRUSTED, który ma zidentyfikować potrzeby i wymagania użytkowników końcowych bezpiecznej łączności satelitarnej. Projekt ten przyczyni się do sformułowania założeń i wytycznych dla przyszłego unijnego programu GOVSATCOM. Ma on zapewnić gwarantowany i bezpieczny dostęp do łączności satelitarnej dla administracji publicznej państw członkowskich UE oraz unijnych instytucji i agencji.

Wielkość polskiego sektora kosmicznego można oszacować na podstawie podmiotów zarejestrowanych na portalu ds. rejestracji oraz ubiegania się o przetargi Europejskiej Agencji Kosmicznej (ang. ESA’s System for Tendering And Registration – ESA STAR). W lipcu 2021 r. było to 380 podmiotów. 79% podmiotów zarejestrowanych stanowiły przedsiębiorstwa, spośród których 40% miało status małych i średnich przedsiębiorstw. Z danych ESA wynika, że od 2015 r. do pierwszego kwartału 2020 r. w kontraktach ESA (jako główni wykonawcy lub podwykonawcy) uczestniczyło 156 przedsiębiorstw.

Zatrudnienie w polskim sektorze kosmicznym szacowane jest obecnie na blisko 12 tysięcy etatów. Polskie firmy szczególnie aktywne są w takich dziedzinach, jak robotyka i automatyka czy mechatronika. Projektują i budują m.in. systemy zasilania urządzeń pokładowych, systemy optyczne i komunikacyjne dla satelitów, sensory i penetratory gruntu dla sond kosmicznych, czy oprogramowanie, które testuje systemy i podsystemy obiektów wynoszonych na orbitę.

Od kilku lat trwają też prace nad w pełni odzyskiwanymi polskimi rakietami suborbitalnymi, które docelowo mają osiągać pułap powyżej 100 km, czyli umowną granicę kosmosu (tzw. linia Karmana). Projektowane są one tak, aby mogły zabrać kilkudziesięciokilogramowy ładunek, np. eksperymenty naukowo-inżynieryjne, do przeprowadzenia których wymagane są warunki mikrograwitacji.

Obecnie trwają starania nad przyjęciem Krajowego Programu Kosmicznego, który wyznaczy ścieżki rozwoju polskiego sektora kosmicznego na najbliższe lata. Ponadto środowiska naukowe i administracja publiczna pracują teraz nad projektem ustawy o działalności kosmicznej. Będzie ona miała wpływ także na rolę Polski w europejskim sektorze kosmicznym.

W dniach 22-23 listopada 2022 r. w Paryżu odbyła się Rada Ministerialna Europejskiej Agencji Kosmicznej (CM22). Podczas obrad państwa członkowskie ESA zadeklarowały swój finansowy udział w programach opcjonalnych ESA na lata 2023-2025.
Na najbliższe trzy lata Polska zadeklarowała w sumie kwotę 51 mln EUR, w wybranych programach z następujących obszarów:

• Earth Obserwation – 10,50 mln Euro
• Space Transportation – 4,16 mln Euro
• Human and Robotic Exploration – 12,50 mln Euro
• Navigation – 1,00 mln Euro
• Commercialisation, Industrial Policy and Procurement – 1,00 mln Euro
• Telecommunications and Integrated Applications – 8,10 mln Euro
• Space Safety – 4,00 mln Euro
• GSTP – 5,74 mln Euro
• PRODEX – 4,00 mln Euro

W stosunku do poprzedniej Rady Ministerialnej, która miała miejsce w Sewilli w 2019 r. stanowi to wzrost o 30,7%.   
Oznacza to, że wraz ze składką na programy, w których udział jest obowiązkowy (26,7 mln EUR) Polska będzie wnosiła do budżetu ESA co roku kwotę 43,7 mln EUR (ok. 210 mln PLN).  Środki polskiej składki do ESA przeznaczane są, w zasadniczej części, na realizację projektów polskich podmiotów sektora kosmicznego. 

23 listopada 2022 r. w Grand Palais Éphémère w Paryżu ogłoszone zostały wyniki naboru na astronautki i astronautów ESA. Jednym z nich, wybranym spośród ponad 22,5 tys. kandydatów, został polski naukowiec – dr Sławosz Uznański, który dołączył do korpusu rezerwowego ESA. Astronauci z korpusu rezerwowego w każdej chwili mogą dołączyć do korpusu podstawowego i rozpocząć intensywne szkolenie, jeśli ESA rozszerzy programy załogowe, w szczególności wykorzystanie ISS.