Akcja Wojewody Mazowieckiego „Pamiętamy, dbamy…” Cmentarz Poległych w Bitwie Warszawskiej w Radzyminie

01.12.2020

W ramach akcji Wojewody Mazowieckiego „Pamiętamy, dbamy…” przedstawiamy Państwu wybrane miejsca pamięci narodowej – mogiły wojenne bohaterów 1920 r. Groby i cmentarze wojenne żołnierzy wojny polsko – bolszewickiej znajdują się pod opieką Wojewody.

Na białym tle znajduje się czarny napis. W cyfrach 1920 znajduje się flaga biało czerwona

Cmentarz Poległych w Bitwie Warszawskiej w Radzyminie

Walki o Radzymin były kluczowe dla obrony stolicy jak i całej Bitwy Warszawskiej. Na to miasto uderzyły główne siły wojsk sowieckich. Radzymin był ostatnią przeszkodą strategiczną na drodze do Warszawy. Zdobycie miasta przez bolszewików oznaczałoby ich wejście do Warszawy.

Walki o Radzymin trwały od 12 do 16 sierpnia 1920 r. 13 sierpnia 1920 r. oddziały sowieckie rozbiły 46 pułk strzelców kresowych i zajęły Radzymin. 14 sierpnia weszła do boju 1 Dywizja Litewsko-Białoruska. 85 pułk strzelców wileńskich odbił Radzymin, ale zagrożony odcięciem musiał się wycofać. 15 sierpnia miasto znowu zdobyto i utracono. Ostatecznie wieczorem Radzymin został zajęty przez 30 pułk strzelców kaniowskich. Walczące w rejonie Radzymina polskie dywizje (10, 11 i 1 Litewsko-Białoruska) straciły 316 poległych, 1177 rannych i 1329 zaginionych.

Cmentarz Poległych w Bitwie Warszawskiej został założony w 1920 r., dwa kilometry od centrum Radzymina. Za bramą wejściową, po obu stronach alei głównej, znajdują się dwie duże mogiły zbiorowe nieznanych żołnierzy Wojska Polskiego. W 1927 r. wybudowano na cmentarzu kaplicę cmentarną. Wewnątrz znajduje się ołtarz i sześć tablic pamiątkowych z nazwiskami żołnierzy i mieszkańców powiatu radzymińskiego poległych w walkach, a także dwóch osób (wikarego parafii w Radzyminie Andrzeja Rudzkiego i kierownika szkoły powszechnej Dominika Rusiniaka) uprowadzonych zamordowanych przez bolszewików. Na tym cmentarzu 13.06.1999 r. modlił się Jan Paweł II. Spotkał się wówczas z ostatnim żyjącym uczestnikiem walk.

Na kaplicy widnieje napis:

"CHWALEBNIE POLEGŁYM W WALKACH POD RADZYMINEM W OBRONIE OJCZYZNY W ROKU 1920 - RODACY".

Po prawej stronie alei głównej urządzono także bratnią mogiłę około dwudziestu żołnierzy 30 pułku strzelców kaniowskich. Na końcu alei usytuowana jest mogiła zbiorowa żołnierzy 28 i 29 pułku strzelców kaniowskich, w której spoczywa także około dwudziestu poległych. Nazwiska pochowanych tu żołnierzy umieszczono na marmurowych tablicach.

Wykaz żołnierzy poległych w 1920 r., których pochowano na cmentarzu w Radzyminie, nie został nigdy opublikowany, a dokumentacja cmentarza uległa zniszczeniu w 1944 r. Na kilku tablicach, znajdujących się wewnątrz kaplicy cmentarnej upamiętniono poległych i zaginionych. Część z nich spoczywa jednak na innych cmentarzach lub miejsce ich pochówku jest nieznane.