Woda – dar i zagrożenie
30.11.2021
Woda jest czynnikiem niezbędnym dla naszego życia ale bywa także trudnym do ujarzmienia żywiołem, niosącym zagrożenie dla życia. Jest częścią nas samych, jest częścią świata, który nas otacza. Woda jest także jednym z najczęściej występujących naturalnych czynników katastrofalnych. Niektóre działania człowieka – takie jak nadmierna regulacja koryt rzek czy zabudowywanie terenów zalewowych – przyczyniają się do wzmożenia negatywnych skutków powodzi. Jednak czy możemy przewidzieć zagrożenie wystąpienia powodzi? Czy możemy temu zapobiegać?
„Wielka woda”
Głównymi przyczynami powodzi są nadmierne, gwałtowne lub długotrwałe opady. Niebezpieczeństwo niosą także zimowe zatory lodowe na rzekach, które tamują swobodny przepływ wody, doprowadzając do jej rozlewu poza korytem rzek. Zagrożenie stwarzają również wiosenne roztopy, kiedy nagła zmiana temperatur powoduje topnienie zwałów śniegu i lodu.
Na terenach nadmorskich problemem bywają powodzie typu sztormowego – silne wiatry, wiejące od morza, wlewają wodę do rzek u ich ujścia.
Jako jedne z największych powodzi, które nawiedziły Mazowsze w minionym wieku, wymieniane są: ta z lipca 1934 roku na Wiśle, kiedy woda zabrała aż 55 ofiar, oraz ta z 1979 roku, kiedy żywioł opanował dorzecza Narwi i Bugu w rejonach Ostrołęki i Pułtuska – uszkodzonych zostało wówczas ponad 17,5 tysiąca budynków i 1230 mostów.
Dramatyczny przebieg miała również powódź w styczniu 1982 roku, w rejonie Popłacina, Dobrzykowa i płockiego osiedla Radziwie.
Z najnowszej historii mieszkańcy Mazowsza mają w pamięci rok 2010, kiedy Wisła kilkukrotnie wzbierała na skutek zatorów, roztopów i intensywnych opadów, doprowadzając zarówno do miejscowych podtopień, jak i do dramatyczniejszych w skutkach powodzi. Szacowana wartość strat przewyższała wówczas 1 mld złotych.
Czy można zapobiegać powodzi?
Oczywiście istnieją zabezpieczenia, które pomagają zminimalizować ryzyko wylania. Do podstawowych i najbardziej popularnych budowli przeciwpowodziowych należą wały przeciwpowodziowe. W sytuacjach poważnego wezbrania mogą jednak podsiąkać lub przerywać się pod naporem wody. Na innej zasadzie działają poldery przeciwpowodziowe, czyli obszary zalewowe, wykorzystywane do naturalnego rozlewania się nadmiaru wody. Kolejnym rozwiązaniem są kanały ulgi, odciążające rzeki z nadmiaru wód wezbraniowych, poprowadzonych sztucznym ramieniem bocznym przez tereny nienarażone na szkody powodziowe.
Rolę prewencyjną pełnią również suche zbiorniki przeciwpowodziowe oraz zbiorniki retencyjne z rezerwą przeciwpowodziową.
Czy my – nasza rodzina, nasz dom, najbliższe okolice – jesteśmy zagrożeni powodzią?
Takie pytanie stawiamy sobie, gdy ulewne deszcze powodują wezbranie akwenów. Jako mieszkańcy terenów nizinnych, bliskiego sąsiedztwa Wisły, Narwi i Bugu oraz ich licznych dopływów, musimy stale pamiętać, że niebezpieczeństwo powodzi i podtopień stale istnieje.
Nawet jeśli w naszym bliskim otoczeniu tzw. powódź stulecia wystąpiła całkiem niedawno, nie powinno to usypiać naszej czujności.
Naszej wiedzy o zagrożeniach powodziowych sprzyjają nowoczesne narzędzia monitorowania i przewidywania zjawisk pogodowych. Codziennie pracownicy Centrum Hydrologicznej Osłony Kraju Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej przeprowadzają analizy sytuacji hydrologicznej. Ich wyniki dostępne są na stronie hydro.imgw.pl, natomiast ostrzeżenia powodziowe można znaleźć na meteo.imgw.pl
Od 2017 roku trwały prace ekspertów z IMGW – Państwowego Instytutu Badawczego nad potężnym kompendium wiedzy o zagrożeniach „wielką wodą”, jakimi są mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego.
Z map zagrożenia powodziowego dowiemy się w jakim stopniu dany rejon narażony jest na wystąpienie powodzi oraz jakie negatywne skutki o szerokim zasięgu może przynieść potencjalne uszkodzenie wałów przeciwpowodziowych.
Natomiast mapy ryzyka powodziowego prezentują dane o potencjalnych stratach i skutkach powodzi. Możemy się z nich dowiedzieć w jakim stopniu zagrożeni są mieszkańcy, budynki mieszkalne oraz obiekty o szczególnym znaczeniu, jak szpitale, szkoły, dobra dziedzictwa kultury (dla narażonych budowli określa się na przykład wysokość zalewu w zależności od różnych scenariuszy powodziowych). Wskazane są również zagrożenia dla środowiska wynikające z zalania obszarów chronionych, obiektów przemysłowych, cmentarzy czy składowisk odpadów.
Tak dogłębne, aktualizowane w cyklach 6-letnich analizy, które powstały na zlecenie Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, są dostępne dla każdego na dedykowanym portalu isok.gov.pl/hydroportal.html. Dane te służą jednak przede wszystkim jako wsparcie w przygotowywaniu planów zarządzania ryzykiem powodziowym, zapobiegania powodziom oraz minimalizacji skutków ich wystąpienia, a tym samym budowania bezpieczeństwa przeciwpowodziowego kraju – bezpieczeństwa nas wszystkich.
Kampania "Edukacja przeciwpowodziowa dzieci i młodzieży" dofinansowana jest przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie www.wfosigw.pl
Współpraca:
