Portal Interoperacyjności
i Architektury

1. Uporządkowanie prawne zagadnienia dwóch odrębnych pojęć: adresu / miejsca zamieszkania i adresu zameldowania. Są to różne pojęcia, zdefiniowane w różnych przepisach prawnych, do różnych celów, a używane czasem wymiennie. Rekomendowane jest pozostawienie jednego z tych dwu pojęć. Uporządkowania prawnego wymaga także samo pojęcie adres / miejsce zamieszkania, które jest także definiowane (lub doprecyzowywane) różnie w różnych przepisach prawnych (np. w Kodeksie cywilnym i ustawie o podatku dochodowym).
2. Udostępnianie przez administrację publiczną referencyjnego miejsca / adresu zamieszkania osoby fizycznej. Jest on potrzebny przy realizacji większości spraw, a aktualnie dane te są przechowywane w różnych rejestrach, nie są spójnie rozumiane ani weryfikowane.
3.  Uporządkowanie (odpowiednie doprecyzowanie) sposobu używania w rejestrach, formularzach i GUI systemów pojęć: miejsca (i adresu) zamieszkania i miejsca (i adresu) faktycznego pobytu. Pojęcie zamieszkania jest często w praktyce mylone z pojęciem faktycznego pobytu. Rekomenduje się doprecyzowanie w każdym przypadku, o jakie miejsce konkretnie chodzi, np. tak jak w Kodeksie postępowania cywilnego (Np. Art. 27 par.2): „miejsce zamieszkania określa się według przepisów Kodeksu cywilnego”.
4. Precyzyjne wskazywanie, czy w danym przypadku chodzi o miejsce faktycznego pobytu, czy o miejsce zwykłego pobytu. Miejsce zwykłego pobytu jest kategorią prawa unijnego, pojęciem zbliżonym do miejsca zamieszkania, które występuje w prawie polskim. Miejsce faktycznego pobytu może być tylko miejscem pobytu tymczasowego. Rekomenduje się unikanie skróconego pojęcia miejsce pobytu, ponieważ może ono być różnie rozumiane.
5. Uwzględnienie wyniku uporządkowania w systemach IT i rejestrach przechowujących dane, zarówno w referencyjnym zasobie informacji o osobach fizycznych, jak i w systemach i rejestrach „klienckich”, przechowujących te dane.
6. Szczegółowa analiza zagadnienia samych danych adresowych i rekomendacje w tym obszarze, także dla systemów przetwarzających dane osób fizycznych zostaną przygotowane i przedstawione w następnym etapie prac, podczas opracowania modelu AIP obszaru danych podstawowych Położenie (ang. Location), w tym obiektu danych Adres.
7. Wydaje się jednak, że optymalnym rozwiązaniem przedstawionych tu problemów byłoby pozostawienie dwu pojęć: adresu zamieszkania / stałego pobytu (tylko jeden) i adresu faktycznego pobytu /tymczasowego zamieszkania (możliwe kilka). Referencyjnym rejestrem dla adresu zamieszkania, po uporządkowaniu prawnym tych kwestii, powinien być rejestr PESEL. Wszelkie zmiany adresu zamieszkania byłyby możliwe tylko wskazanymi w przepisach kanałami. Alternatywnym lub przejściowym rozwiązaniem mogłoby by być dodanie atrybutu celu konkretnego adresu zamieszkania, gdyby się okazało, że niemożliwe jest uspójnienie np. definicji adresu / miejsca zamieszkania dla celów podatkowych i wyborczych czy cywilnych.
8. Dane adresowe wymagają także poprawy jakości danych w rejestrach publicznych i poprawy procesów z nimi związanych.

Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu (Kodeks cywilny, Art. 25, Rozdział II Miejsce zamieszkania).

• Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.
• Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.
• Osoby bezdomne także mogą mieć miejsce zamieszkania, które ulega zmianie, jeśli przeprowadzają się do innej miejscowości.
• Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Miejsce zamieszkania osoby fizycznej ma istotne znaczenie dla jej sytuacji prawnej. Występuje ono w treści wielu przepisów prawa cywilnego zarówno materialnego (np. Art. 70 § 2 Kodeksu cywilnego dotyczący miejsca zawarcia umowy), jak i procesowego (np. Art. 27 Kodeksu postępowania cywilnego odnoszący się do właściwości sądu).

W świetle prawa polskiego miejscem zamieszkania jest miejscowość, a nie konkretne miejsce w tej miejscowości (nie lokal). W niektórych rejestrach i przepisach prawa będących ich podstawą występuje adres, a nie samo miejsce zamieszkania.

Pojęcie zamieszkania jest niestety definiowane (lub doprecyzowywane) w przepisach prawa w różny sposób. Np. ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (np. 3, ust. 1a) precyzuje kryteria ustalania miejsca zamieszkania dla celów podatkowych w Polsce: za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się osobę fizyczną, która:

• posiada na terytorium Polski centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
• przebywa na terytorium Polski dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.

Natomiast Kodeks wyborczy (Art. 5) posługuje się dwoma pojęciami: stałym zamieszkaniem i adresem zamieszkania, wyróżnia także osoby nigdzie nie zamieszkałe:

• stałe zamieszkanie to zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego pobytu,
• adres zamieszkania to adres, pod którym dana osoba faktycznie stale zamieszkuje i pod tym adresem ujęta jest w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania zgodnie z adresem zameldowania na pobyt stały albo adresem stałego zamieszkania.

Należy podkreślić, że miejsce / adres zamieszkania jest to pojęcie odrębne od pojęcia miejsca / adresu zameldowania, który służy celom ewidencyjnym. Jest częściej rejestrowane w polskich rejestrach. Niestety jest też często mylone z miejscem (adresem) aktualnego, faktycznego pobytu.

Zbliżonym pojęciem do miejsca zamieszkania jest miejsce zwykłego pobytu, które się pojawiło w prawie unijnym (niestety nie zostało tam precyzyjnie zdefiniowane) i w związku z tym jest wprowadzane także do prawa polskiego (np. określa właściwość sądów w Kodeksie postępowania cywilnego). Przyjmuje się, że zwykły pobyt oznacza przebywanie w danej miejscowości w sposób stały i trwały, jednakże bez zamiaru stałego w niej pobytu (w odróżnieniu od miejsca zamieszkania). 

Adres zameldowania osoby fizycznej na pobyt stały lub czasowy jest rejestrowany w rejestrze PESEL na potrzeby ewidencji ludności. Dotyczy obywateli polskich oraz cudzoziemców przebywających na terenie RP. Można mieć jednocześnie jedno miejsce pobytu stałego i jedno miejsce pobytu czasowego.

Obowiązek meldunkowy został stworzony przede wszystkim dla potrzeb ewidencjonowania ludności, w myśl przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Czynność zameldowania ma charakter jedynie ewidencyjny i nie wiąże się z nią nabycie jakichkolwiek praw bądź obowiązków przez osobę podlegającą zameldowaniu.

Adres zameldowania jest odmiennym pojęciem od adresu i miejsca zamieszkania, a samo zameldowanie nie przesądza o miejscu zamieszkania, choć stanowi pewną przesłankę przy ustalaniu tego miejsca. Odmienność tych pojęć wiąże się z celami, których realizacji służą. Miejsce zamieszkania to określenie obowiązujące w prawie cywilnym, ma istotne znaczenie dla sytuacji prawnej osoby fizycznej, natomiast zameldowanie stanowi kategorię prawa administracyjnego. W większości innych rejestrów publicznych rejestrowany jest adres lub miejsce zamieszkania, ponieważ przepisy prawa najczęściej wymagają do załatwienia sprawy podania miejsca /adresu zamieszkania.

W piśmiennictwie od dawna zwracano uwagę na anachroniczność obowiązku meldunkowego i postulowano jego zniesienie.

Miejsce zwykłego pobytu jest autonomicznym pojęciem prawa UE. Oznacza ono miejsce, w którym osoba fizyczna zazwyczaj mieszka, ze względu na powiązania osobiste lub zawodowe, w sposób stały i trwały (lub regularny). Jest najbardziej zbliżone do pojęcia miejsca zamieszkania w prawie polskim. Przyjmuje się (dla odróżnienia od miejsca zamieszkania), że zwykły pobyt oznacza faktyczne przebywanie w danej miejscowości w sposób trwały, jednakże bez zamiaru stałego w niej pobytu.

Np. w nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono go, obok miejsca zamieszkania, jako alternatywne kryterium określające właściwość sądów (np. Art. 1103 stanowi: „sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej”).

Pojęcie miejsce zwykłego pobytu nie posiada legalnej definicji w prawie UE, w związku z czym jego znaczenie pozostaje przedmiotem ciągłej dyskusji i jest przedmiotem licznego orzecznictwa. Nie zidentyfikowano rejestrowania tej danej w rejestrach administracji polskiej, chociaż można się spodziewać, że się to zmieni, w związku z rosnącą mobilnością ludności w UE, występowaniem tego pojęcia w prawie UE i wprowadzaniem do prawa polskiego.

Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że osoba fizyczna w danym momencie może mieć tylko jedno miejsce zwykłego pobytu. Nawet w trudnych, nie do końca jednoznacznych przypadkach (np. kiedy starsza osoba zamieszkuje pół roku z jednym dzieckiem, w jednym kraju UE, a drugie pół roku z drugim, w innym kraju UE), możliwe jest ocenienie i orzeczenie, że z jakichś powodów, z jednym z tych miejsc jest bardziej związana.

Faktyczny adres lub miejsce pobytu osoby fizycznej określa fizyczną obecność osoby w określonym miejscu. Może mieć charakter tymczasowy (w odróżnieniu od miejsca zamieszkania czy miejsca zwykłego pobytu, które mają charakter trwały), chociaż wskazuje się, że sam przejazd przez jakieś państwo nie stanowi prostego w nim pobytu.

Jest rejestrowany w wielu rejestrach, np. w zbiorach danych policyjnych, sądowych (np. Rejestr przestępców seksualnych), związanych ze zdrowiem (gdzie istotne jest dotarcie do faktycznego miejsca pobytu osoby) czy w innych rejestrach dla osób, które nie mają adresu zamieszkania czy zameldowania na terytorium RP (chociaż w tym przypadku np. w rejestrach cudzoziemców używane jest pojęcie: adres pobytu na terytorium RP).

Jest to pojęcie odrębne od miejsca zwykłego pobytu (kategorii prawa unijnego), który to pobyt ma charakter trwały. Potocznie jest często mylone z pojęciem adresu lub miejsca zamieszkania, które jest pojęciem zdefiniowanym w Kodeksie cywilnym. Niestety w praktyce pojęcia te występują czasem zamiennie lub nie są odpowiednio precyzyjnie zdefiniowane.