Portal Interoperacyjności
i Architektury

Parlament Europejski i Rada UE Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego nałożyły na państwa członkowskie szereg obowiązków w celu umożliwienia szerszego wykorzystywania otwartych danych i stymulowania innowacji w produktach oraz usługach.

Dyrektywa ta została wdrożona (transponowana) do polskiego porządku prawnego w Ustawie o otwartych danych, a także - w znacznie mniejszym zakresie - w znowelizowanym Kodeksie postępowania administracyjnego i w Ustawie o dostępie do informacji publicznej.

Jest to już trzecia wersja Dyrektywy o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego. Wprowadza ona nowe kategorie danych, dotychczas niezdefiniowane.   

Należy rozróżnić prawo dostępu do informacji publicznej, określone w Ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, od ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. 

Dostęp do informacji publicznej jest konstytucyjnym prawem obywatela. Wywodzi się z zasady jawności, o której mowa w art. 61 Konstytucji RP. Prawo to pozwala na zapoznawanie się z informacją publiczną.

Natomiast ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego sprowadza się przede wszystkim do jego gospodarczego i społecznego charakteru związanego z możliwością dalszego użycia (w tym przetworzenia) informacji w nowych produktach czy usługach. 

Zgodnie z literalnym brzmieniem ustawy „ponowne wykorzystywanie” to wykorzystywanie przez użytkowników informacji sektora publicznego w jakimkolwiek celu. Wyjątkiem od tego celu jest wymiana informacji sektora publicznego między podmiotami zobowiązanymi wyłącznie w celu realizacji zadań publicznych. Przez użytkownika informacji rozumie się tu osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, która ponownie wykorzystuje informacje sektora publicznego lub wykorzystuje dane prywatne.

Jak podaje projektodawca w uzasadnieniu do ustawy: „Instytucja ponownego wykorzystywania koncentruje się na wykorzystywaniu gospodarczej wartości informacji sektora publicznego, które służą jako materiał wyjściowych (surowiec) dla rozwoju nowych produktów i usług. Podczas gdy podmioty publiczne są twórcami, dysponentami i dostawcami oryginalnego materiału (danych), sektor prywatny odgrywa istotną rolę jako uczestnik i pośrednik procesu przetwarzania informacji między źródłem danych (podmiot publiczny) a końcowym użytkownikiem.”

Przyjmując europejską dyrektywę podkreślono konieczność zaktualizowania dotychczasowych ram ustawodawczych ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego - w celu ich dostosowania do postępujących zmian w dziedzinie technologii cyfrowych oraz zapewnienia pełnego wykorzystania potencjału informacji sektora publicznego dla europejskiej gospodarki i europejskiego społeczeństwa. Ustawa została uchwalona w odpowiedzi na potrzebę wdrożenia w życie postanowień dyrektywy. Nie bez znaczenia są tu zmieniające się i rozwijające technologie wykorzystywane do analizy i przetwarzania danych, jak np. uczenie maszynowe, sztuczna inteligencja (AI) czy Internet rzeczy (IoT; zob. Polska przyszłości to Polska z Internetem Rzeczy). Powoduje to wzrost liczby nowych usług i nowych zastosowań w oparciu o wykorzystywanie lub agregację danych.

Przepis art. 17 Ustawy o otwartych danych formułuje generalną zasadę bezpłatnego udostępniania lub przekazywania informacji sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania. W kolejnym artykule wskazane zostały wyjątki od tej zasady.

Ustawa o otwartych danych wprowadza szereg zmian w obecnie obowiązujących przepisach. 

W pełni uchyla ona Ustawę z dnia 25 lutego 2016 r. o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego. Jednocześnie Ustawa o otwartych danych w dużej mierze opiera się na dotychczasowej regulacji. Niemniej jednaj wprowadza nowe rozdziały, w których zgrupowano regulacje dotyczące Programu otwierania danych, portalu danych, pełnomocników do spraw otwartości danych, a także przepisy szczególne dotyczące udostępniania do ponownego wykorzystywania danych o wysokiej wartości, danych dynamicznych oraz danych badawczych.

W treści ustawy przewidziano również wprowadzenie nowych rozwiązań wykraczających poza minimum wyznaczone dyrektywą, które usprawnią ponowne wykorzystywanie danych. Regulacje te dotyczą następujących zagadnień:

• Portal danych. Portal (dawniej: „Centralne repozytorium informacji publicznej”) prowadzony jest pod adresem dane.gov.pl i jego funkcjonowanie regulowała Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Dane dotychczas udostępniane przez podmioty publiczne zostaną rozszerzone o zbiory danych będące w posiadaniu podmiotów z sektora prywatnego, zarówno przedsiębiorców, jak i organizacje pozarządowe (art. 35 Ustawy o otwartych danych). Udostępnianie danych przez te podmioty będzie jednak dobrowolne. Podmiot udostępniający dane prywatne w portalu danych może ponadto określić warunki ich wykorzystywania, stosując standardowe otwarte licencje. Zgodnie z ustawą Portal danych prowadzi minister właściwy do spraw informatyzacji. Uzyskuje on też kompetencje do weryfikacji umieszczonych na portalu danych.
• Program otwierania danych. Ustawa wprowadza upoważnienie ustawowe dla ministra właściwego ds. informatyzacji do opracowania Programu otwierania danych. Dotychczasowy Program otwierania danych na lata 2021-2027 opublikowany w Monitorze Polskim 23 marca 2021 r. obowiązywał na mocy uchwały Rady Ministrów, wydanej na mocy delegacji zawartej w ustawie o dostępie do informacji publicznej. Po wejściu w życie nowych regulacji obecnie obowiązujący Program otwierania danych na lata 2021-2027 stanie się programem w rozumieniu Ustawy o otwartych danych (art. 60 ust. 2 Ustawy o otwartych danych).
• Pełnomocnicy ds. otwartości danych przy ministerstwach. Pełnomocnicy zostaną powołani w celu realizowania działań mających na celu zwiększenie ilości i poprawę jakości informacji sektora publicznego udostępnianych w portalu danych w celu ponownego wykorzystywania. Formalnie funkcjonuje już sieć pełnomocników ds. otwartości danych. Pełnomocnicy do spraw otwartości danych będą działać w każdym urzędzie obsługującym ministra kierującego działem administracji rządowej, w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz w Głównym Urzędzie Statystycznym. Mają ponadto działać również w organach i jednostkach organizacyjnych podległych i nadzorowanych przez wymienione jednostki. Katalog zadań pełnomocnika ds. otwartości danych został określony w art. 38 ustawy.
• Zasady udostępniania i przekazywania informacji sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania. Poszerzenie katalogu zasad udostępniania i przekazywania informacji sektora publicznego, który obejmować będzie już zdefiniowane oraz nowo sformułowane zasady takie, jak np. zasada udostępniania informacji sektora publicznego do ponownego wykorzystywania jako otwartych danych.
• Warunki ponownego wykorzystywania. Ogólna zasada zakłada, że informacje sektora publicznego udostępnia się lub przekazuje w celu ponownego wykorzystywania bezwarunkowo. Występują jednak od niej wyjątki, w których podmiot zobowiązany może - lub musi - określić warunki ponownego wykorzystywania. Przesłanki dot. określenia warunków ponownego wykorzystywanie zawarte zostały w art. 14 ust. 2 oraz 15-16 ustawy. 
• Udostępnianie kodu źródłowego oprogramowania. Podmiot zobowiązany może udostępniać lub przekazać w celu ponownego wykorzystywania kod źródłowy lub inne elementy programu komputerowego opracowanego w ramach realizacji zadań publicznych.

Ustawa o otwartych danych nowelizuje przepisy szeregu ustaw. Jedną z donioślejszych zmian (wykraczających poza problematykę otwartych danych) jest nowelizacja Ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. W dodanym rozdziale 3b określono zasady działania Zintegrowanej platformy analitycznej. Platforma będzie centralnym narzędziem analitycznym pozyskującym niezbędne dane będące w dyspozycji jednostek administracji publicznej, wskazane przez jednostkę inicjującą analizę. Analizy będą przeprowadzane na podstawie porozumień podpisanych przez ministra właściwego do spraw informatyzacji z podmiotami publicznymi biorącymi udział w analizach.