Konsultowaną ustawę prezentował podczas Narodowego Kongresu Nauki we wrześniu minionego roku. Blisko dwa lata ścisłej współpracy ze środowiskiem akademickim zajęło wypracowanie projektu, którym niebawem zajmie się Rada Ministrów.

„Dzięki szczeremu, rzetelnemu i zakrojonemu na wielką skalę dialogowi mamy jeszcze lepszy projekt niż kilka miesięcy temu” – podkreślił Jarosław Gowin, wicepremier i minister nauki i szkolnictwa wyższego, ogłaszając zaktualizowaną Konstytucję dla Nauki. Wypracowany projekt jest efektem blisko dwóch lat prac ze środowiskiem akademickim, z czego ostatnie cztery miesiące spędzono na konsultacjach społecznych i uzgodnieniach zaproponowanej we wrześniu 2017 roku pierwszej wersji ustawy. „Chciałbym, abyśmy w Polsce nabrali do siebie zaufania i nauczyli się wspólnie reformować nasze państwo – tak jak ma to miejsce podczas prac nad Konstytucją dla Nauki” – wskazał Gowin. Cała reforma ma za zadanie uwolnić potencjał i możliwości polskiej nauki, a także znacząco podnieść jakość kształcenia studentów i doktorantów.

System szerokiego wsparcia dla uczelni regionalnych

Jednym z priorytetów reformy od początku był zrównoważony rozwój szkolnictwa wyższego. W efekcie konsultacji społecznych uznano, że regiony powinny otrzymać jeszcze większe wsparcie. W ten sposób propozycję konkursu na dodatkowe finansowanie Regionalne Inicjatywy Doskonałości rozszerzono o kolejne propozycje, takie jak m.in. Dydaktyczne Inicjatywy Doskonałości. „Wraz z Konstytucją dla Nauki wprowadzamy przełomowy i bezprecedensowy w historii Polski po 1989 roku system szerokiego wsparcia uczelni regionalnych” – podkreślił Jarosław Gowin, prezentując projekt.

Polska nauka – polskie czasopisma

Elementem polityki naukowej państwa powinno być wspieranie polskich czasopism naukowych. Zmieniony projekt ustawy przewiduje konkursowe wsparcie dla 250 czasopism, które będą chciały znaleźć się w międzynarodowych bazach danych. Specjalny konkurs to jedno z rozwiązań, które przewiduje znowelizowany projekt.

Szkoły doktorskie – urlopy rodzicielskie dla doktorantów oraz zapewnione stypendia

Konstytucja dla Nauki całkowicie przebudowuje model kształcenia doktorantów w Polsce. Propozycja zaprezentowana we wrześniu minionego roku spotkała się z dużym zainteresowaniem i poparciem środowiska, które dostrzega problemy obecnego systemu. Mimo dynamicznego wzrostu liczby doktorantów po 2008 r. w znikomym stopniu zmieniła się liczba nadawanych stopni doktora, która zatrzymała się na poziomie 6 tys. rocznie. Z drugiej strony, mamy relatywnie niską, w porównaniu do krajów rozwiniętych, liczbę nadawanych stopni doktora. „Uczelnie powinny być kuźnią przyszłych polskich elit. To jedno z kluczowych wyzwań reformy. Dlatego wprowadzamy szereg rozwiązań, które mają zapewnić wysoki poziom studiów oraz zagwarantować doktorantom optymalne warunki do prowadzenia badań naukowych” – podkreślał szef resortu nauki jeszcze w minionym roku. Konstytucja dla Nauki przede wszystkim wprowadza szkoły doktorskie, dostępne jedynie w formie stacjonarnej, przy jednoczesnym zachowaniu możliwości trybu eksternistycznego. Kluczowe jest jednak zapewnienie znaczącego wsparcia przyszłych doktorantów. Każdy z nich otrzyma od państwa stypendium, a także będą mieli umożliwione urlopy rodzicielskie w trakcie kształcenia. To ostatnie rozwiązanie jest wynikiem konsultacji społecznych.

Studia niestacjonarne nie ulegną wydłużeniu. Wzmocnienie praw studentów

Studenci studiów niestacjonarnych nie będą musieli dłużej studiować – ministerstwo wzięło pod uwagę liczne głosy sprzeciwu, dlatego wycofało się z zapowiadanego w zeszłym roku rozwiązania. Konstytucja dla Nauki nie tylko utrzyma dotychczasowe przywileje studenckie – jak na przykład zniżki na komunikację – ale również będzie skuteczniej chronić studentów. Wszystko za sprawą kar finansowych dla uczelni za nielegalne pobieranie lub podwyższanie opłat lub za zwłokę w wydaniu dyplomu. Student już na początku studiów będzie wiedział dokładnie, jakie koszty ma ponieść. Jakakolwiek zmiana w trakcie studiów będzie skutkowała karą nałożoną na uczelnie. W ustawie dano również szkołom wyższym możliwość wprowadzenia egzaminów wstępnych (przy czym wynik rekrutacji będzie zawsze w co najmniej połowie zależał od egzaminu maturalnego – a więc minimum 50 proc. punktów będzie pochodzić z matury, a 50 proc. z egzaminów wstępnych).

Nowe ścieżki kariery akademickiej i zniesienie obowiązku habilitacji

Konstytucja dla nauki tworzy równorzędną ścieżkę kariery dla wybitnych dydaktyków. Dotychczas na stanowisku odpowiadającemu stanowisku profesora uczelni – profesora nadzwyczajnego – można było zatrudnić, co do zasady, osobę posiadającą co najmniej stopień naukowy doktora habilitowanego. Reforma udrażnia ścieżkę dydaktyczną kariery akademickiej: aby realizować swój awans zawodowy do szczebla stanowiska profesora uczelni, nauczyciel akademicki nie będzie musiał posiadać habilitacji. Nowym rozwiązaniem wprowadzanym przez reformę jest ułatwiony proces uzyskiwania habilitacji dla najwybitniejszych badaczy, którzy uzyskają prestiżowe granty naukowe.

Wyższe płace dla nauczycieli akademickich

Projekt ustawy przewiduje zwiększenie wynagrodzeń dla nauczycieli akademickich oraz uzależnienie ich wysokości od przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce. „W ten sposób środowisko akademickie będzie beneficjentem wzrostu gospodarczego, który odbywa się w całej Polsce. Wpływ na ten wzrost, mają również naukowcy" – podkreślił wicepremier, minister nauki i szkolnictwa wyższego Jarosław Gowin.

Zwiększenie autonomii uczelni

Konstytucja dla Nauki łączy się z podniesieniem znaczenia statutu uczelni, a także zwiększeniem roli rektora. W rozwoju szkoły wyższej ma pomóc nowy organ – rada uczelni, która w ponad połowie będzie się składać z przedstawicieli otoczenia społeczno-gospodarczego. Jednocześnie dochowana zostaje najważniejsza tradycja akademicka – to sama wspólnota uczelni będzie dokonywała wyboru władz szkoły. Dodatkowo uczelnia będzie oceniana jako całość, a nie jako poszczególne wydziały, co spowoduje wzmocnienie współpracy pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami nauk oraz otworzy nowe możliwości.

Po dwóch latach prac ze środowiskiem projekt trafi do Sejmu

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przekazało pozostałym resortom zaktualizowany projekt Konstytucji dla Nauki, będący efektem niemal dwuletnich prac ze środowiskiem. Głównym polem współpracy był projekt Narodowego Kongresu Nauki – największego i najważniejszego przedsięwzięcia w polskiej nauce od czasu zmian ustrojowych lat 1989-90. Pierwszym etapem był ogłoszony w lutym 2016 konkurs na opracowanie założeń nowej ustawy. Trzy wyłonione w konkursie zespoły pracowały nad założeniami nowego ładu w nauce i szkolnictwie wyższym od czerwca 2016, wyniki ich zostały ogłoszone 1 marca 2017.

Od października 2016 do czerwca 2017 odbyło się dziewięć konferencji programowych Narodowego Kongresu Nauki. Poświęcone one były kolejnym dziedzinom problematyki składającej się na funkcjonowanie nauki i szkolnictwa wyższego. Przedmiotem debaty był stan obecny i możliwości jego poprawy, w tym proponowane regulacje ustawowe. Podczas konferencji swoje stanowiska, jeszcze w trakcie prac, prezentowały zespoły przygotowujące projekty założeń do ustawy. Aby wciągnąć do dyskusji jak najszerszą reprezentację środowiska, konferencje zorganizowano w dziewięciu ważnych ośrodkach akademickich Polski.

Na początku lutego tego roku odbędzie się konferencja uzgodnieniowa w sprawie Konstytucji dla Nauki, a następnie ustawą zajmie się Rada Ministrów. Gdy projekt zostanie skierowany do prac parlamentarnych, Jarosław Gowin podejmie starania o przeprowadzenie wysłuchania publicznego ustawy, aby jeszcze raz zapewnić zainteresowanym możliwość zabrania głosu w dyskusji. Resort nauki planuje, że ustawa wejdzie w życie 1 października 2018 roku.