Na podstawie Porozumienia o Współpracy pomiędzy Ministerstwem Edukacji Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Oświaty Ukrainy, w dniach 22 - 26 października 2007 r. odbyło się we Lwowie X posiedzenie Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów ds. doskonalenia treści podręczników szkolnych historii i geografii.

W posiedzeniu udział wzięli:

ze strony polskiej:

1. prof. zwycz. dr hab. Władysław A Serczyk - przewodniczący,
2. prof. zwycz. dr hab. Andrzej T. Jankowski - członek komisji,
3. dr hab. Włodzimierz Mędrzecki prof. Uniwersytetu Warszawskiego - członek komisji,
4. dr hab.Grzegorz Motyka - członek komisji,
5. dr Karol Sanojca - reprezentant Komisji do oceny podręczników szkolnych Polskiej Akademii Umiejętności,
6. Małgorzata Szybalska - sekretarz,

ze strony ukraińskiej:

1. dr nauk historycznych prof. Stanisław Kulczycki - przewodniczący,
2. dr nauk historycznych prof. Aleksander Łysenko - członek komisji
3. dr nauk geograficznych Michaiło Melnijczuk - dziekan geograficznego fakultetu Narodowego Uniwersytetu Wołyńskiego im. Łesi Ukrainki - członek komisji,
4. dr nauk geograficznych Fedir Zastawnyj - członek komisji,
5. Natalia Bieskowa - członek komisji,
6. Raisa Jewtuszenko - sekretarz.

Spotkanie przebiegało według następującego porządku:

1. Otwarcie obrad.
2. Referaty.
3. Analiza treści polskich i ukraińskich podręczników geografii i historii.
4. Ustalenia końcowe: treść protokołu, termin, miejsce i tematyka kolejnego posiedzenia komisji.

Ad 1

Obrady zostały otwarte wystąpieniem Bohdany Bilak - zastępcy naczelnika Okręgowego Kuratorium Oświaty Lwowskiego Okręgowego Kuratorium Oświaty, Leszka Szerepki - Zastępcy Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie oraz Jarosława Isajewicza - dr nauk historycznych, członka Ukraińskiej Akademii Nauk, dyrektora Instytutu Ukrainoznawstwa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Słowo wstępne wygłosili także przewodniczący strony ukraińskiej prof. S. Kulczycki i przewodniczący strony polskiej - prof. W. A. Serczyk.

Ad 2

W otwartym posiedzeniu Komisji, które odbyło się w dniu 23 października 2007 r. uczestniczyli nauczyciele i metodycy nauczania historii i geografii oraz pracownicy Instytutu Podyplomowego Kształcenia Nauczycieli we Lwowie. Członkowie Komisji: prof. Aleksander Łysenko i dr hab. Grzegorz Motyka wygłosili referaty poświęcone udziałowi Ukraińców i Polaków w II wojnie światowej, natomiast prof. Andrzej T. Jankowski i prof. Fedir Zastawnyj - dr nauk geograficznych, kierownik katedry geografii Ukrainy Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu im. I. Franki, referaty na temat współczesnych regionów ekonomicznych Ukrainy i Polski.

Ad 3

Prof. Andrzej Jankowski przedstawił opinię na temat przekazanych przez stronę ukraińską pięciu atlasów geograficznych oraz pięciu podręczników do geografii. Jeżeli chodzi o atlasy profesor podkreślił, że wszystkie są wykonane na dobrym edytorskim poziomie i zawierają wszystkie istotne treści programowe nauczania geografii. Zastosowano w nich typowe dla przedstawienia zjawisk i zagadnień fizycznych i geograficznych oraz ekonomiczno-socjalnych metody prezentacji dostosowując zarys treści poszczególnych kartogramów do percepcji ucznia. Przy omawianiu poszczególnych kontynentów przedstawiono charakterystykę Eurazji bez wyraźnego wydzielenia Europy. Omawiając recenzowane podręczniki do geografii zwrócono uwagę, że niektóre z zamieszczonych w nich informacji o Polsce są już nieaktualne. Podręczniki do geografii są opracowane na dobrym poziomie. W ocenie prof. Jankowskiego poprawy wymaga jedynie ich strona kartograficzna oraz ilustracyjna.

W recenzowanych podręcznikach szczegółowo naświetla się problemy związane z geografią gospodarczą świata i Polski: modelami rozwoju państw, rozmieszczeniem ludności, szlakami i przyczynami migracji, wpływ na procesy globalizacji i integracji. Materiały z geografii Ukrainy omówione są natomiast niekiedy na podstawie przestarzałych danych, zwłaszcza gdy odnosi się to do miejsca Ukrainy w rozwoju rolnictwa na świecie, produkcji przemysłowej oraz turystyki. Słabo również pokazane są procesy migracyjne zarówno z Polski do krajów UE jak i z Ukrainy do Polski.

Strona polska przeanalizowała 7 ukraińskich podręczników do historii oraz 9 atlasów historycznych i dwie płyty CD. Stwierdzono z zadowoleniem, że z podręczników ukraińskich historii średniowiecza niemal całkowicie znikło jednostronne publicystyczne podejście do dziejów ojczystych, zwłaszcza zaś stosunków polsko-ukraińskich. Dotyczy to np. przyłączenia tzw. Grodów Czerwieńskich przez Włodzimierza w 981 r. ("zajęcie", nie zaś "zjednoczenie") lub roli Polski jako pomostu łączącego Europę Zachodnią z Ukrainą. Prof. Władysław A. Serczyk, omawiając trzy podręczniki, miał jedynie drobne uwagi dotyczące zamieszczonych w nich treści, jak np. rozbieżności w objaśnieniu terminu "szlachta".

Niestety, całkowicie odmienną sytuację odnotować można w podręcznikach najnowszej historii Ukrainy, gdzie pojawia się znaczna liczba nie odpowiadających prawdzie tez (zwłaszcza w zakresie polityki państwa polskiego wobec ludności ukraińskiej). Taka sytuacja ma miejsce w omówionym przez prof. Włodzimierza Mędrzeckiego podręczniku autorstwa F. Turczenki. Zdaniem profesora autor podręcznika buduje obraz Polski jako wroga państwa ukraińskiego. Narracja podporządkowana jest uzasadnieniu tezy, że Polska i Polacy zajmowali wrogie stanowisko w stosunku do Ukraińców i ukraińskich dążeń niepodległościowych. Państwo polskie prowadziło dyskryminacyjną i łamiącą prawa człowieka politykę wewnętrzną wobec Ukraińców. Rysując negatywny obraz Polski i Polaków autor popełnił szereg błędów merytorycznych, które zostały omówione w recenzji szczegółowej. Dr hab. Grzegorz Motyka omawiając podręcznik do historii najnowszej Ukrainy autorstwa F. Turczenki, P. Panczenki, S. Tymczenki podkreślił, że zagadnienia dotyczące historii Polski są przedstawione w sposób zadawalający, np. sprawa mordu na oficerach polskich w Katyniu w kwietniu 1940 r. Zastrzeżenia recenzenta dotyczyły natomiast takich kwestii jak: Pakt Ribbentrop - Mołotow, działań OUN-UPA wobec ludności polskiej na Wołyniu w okresie II wojny światowej, którym autor podręcznika poświecił zaledwie jeden akapit, czy kwestii ofiar wśród ludności ukraińskiej w związku z akcją "Wisła". Komisja stwierdza, że - wbrew nadziejom wyrażonym na VII posiedzeniu Komisji we wrześniu 2003 r. w Sulejówku - w dalszym ciągu podręczniki niewiele miejsca poświęcają stosunkom polsko-ukraińskim w czasie II wojny światowej. Komisja proponuje, by w podręcznikach podawać przynajmniej podstawowe informacje o antypolskich akcjach OUN i UPA, z uwzględnieniem różnic spojrzenia w tej kwestii polskich i ukraińskich historyków, które zostały omówione w referatach prof. Aleksandra Łysenki i dr hab. Grzegorza Motyki oraz w tomach seminarium "Polska-Ukraina: trudne pytania".

Autorzy podręczników i atlasów ukraińskich posługują się kategorią "ukraińskiego obszaru etnicznego". Sięga on granic Lublina i Nowego Sącza. Wydaje się, że autorzy map mają na myśli najdalszy zasięg osadnictwa ukraińskiego. Stosując takie same kryteria polskie terytorium etniczne można by rozszerzyć aż po wschodnią granicę Żytomierszczyzny. Strona polska proponuje wprowadzenie do ukraińskich pomocy dydaktycznych kategorii "pogranicza narodowego". Ten termin, często stosowany przez nauki społeczne pozwala wyjaśniać złożone stosunki miedzy narodami a zwłaszcza konflikty związane z rywalizacją o prawa do określonego terytorium. Komisja proponuje także aby w przypadku zmian nazw obiektów geograficznych nazwy historyczne były umieszczane w nawiasie.

Strona ukraińska przedstawiła opinię na temat sześciu polskich podręczników do historii dla uczniów gimnazjum oraz szkół ponadgimnazjalnych. Stwierdzono, że w podręcznikach do historii wydanych w latach 2004-2007 materiał wyłożony jest zgodnie z obowiązującym programem. Problemy historii Ukrainy podejmowane są epizodycznie, przede wszystkim gdy mowa o wojnie wyzwoleńczej narodu ukraińskiego polowy XVII wieku oraz wydarzeń związanych z wyznaczeniem wschodniej granicy Polski w latach 1918-1923 oraz 1939-1945. Należy jednak podkreślić, że nie bacząc na niekiedy konfliktowe wydarzenia wyświetla się w sposób tolerancyjny i wyważony. W niektórych podręcznikach znane kwestie pomija się, chociaż można byłoby wyjaśnić je nie tworząc obrazu wroga po stronie przeciwnej. Istnieje pewna prawidłowość: walka o polską państwowość oświetlona jest szeroko i tak należałoby postawić sprawę w ukraińskich podręcznikach historii ojczystej. Tymczasem, albo się o nich nie mówi, albo informuje fragmentarycznie, zwłaszcza gdy mowa o wysiłkach podejmowanych na rzecz utworzenia własnej państwowości, które związane były z konkurencyjnymi działaniami obydwu stron. Proces tworzenia się narodu ukraińskiego nie został w ogóle pokazany, a tacy giganci ukraińskiego Odrodzenia, jak Taras Szewczenko i Iwan Franko nie zostały wspomniane. Nawet Bohdan Chmielnicki przedstawiony jest nie z tej perspektywy jakiej powinien, bowiem nie pokazano jego roli w stworzeniu ukraińskiego państwa ukraińskiego. W podręcznikach polskich sporo uwagi poświęca się przesiedleniom i deportacjom z lat 1939-1941 oraz 1944-1946. Dane o deportacjach w sposób istotny różnią się od siebie i oparte są na przestarzałej literaturze. Polscy naukowcy w pracach opublikowanych po roku 2000 podają znacznie niższe liczby ludności deportowanej.

Operacja "Wisła" we wszystkich podręcznikach przedstawiona jest odmiennie od sposobów w jaki czyniono to poprzednio. Według zdania strony ukraińskiej ocena tej operacji jest słuszna. Niestety, historia Ukrainy po roku 1991 praktycznie jest nieobecna we wszystkich recenzowanych pracach. Pożytecznym byłoby poinformowanie uczniów o rozwoju współczesnych stosunków ukraińsko-polskich.

W posiedzeniu Komisji po raz pierwszy uczestniczył przedstawiciel Komisji do oceny podręczników szkolnych Polskiej Akademii Umiejętności. Dr Karol Sanojca przedstawił Polsko-Ukraińskiej Komisji metody pracy Komisji PAU działającej od 2000 r., której przedmiotem zainteresowania są również podręczniki do historii i geografii.

Ad 4

Obydwie strony zobowiązały się do wcześniejszego (co najmniej miesiąc przed terminem posiedzenia) przekazywania podręczników i atlasów do oceny.

XI posiedzenie komisji odbędzie się we wrześniu 2008 r. we Wrocławiu. Polsko-Ukraińska Komisja uznała za celową dalszą współpracę z Komisją Podręcznikową Polskiej Akademii Umiejętności oraz Instytutu Historii Ukrainy Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Ustalono, że tematyka publicznej części posiedzenia będzie obejmować problem migracji z ziem polskich i ukraińskich od XIX wieku do czasów współczesnych. Obydwie strony przygotują stosowne referaty.

Niniejszy protokół został sporządzony w czterech jednobrzmiących egzemplarzach po dwa w języku polski i ukraińskim. Wszystkie mają moc oryginału.

Do protokołu będą dołączone recenzje podręczników i atlasów autorstwa członków Komisji.

W imieniu strony ukraińskiej	W imieniu strony polskiej
prof. Stanisław Kulczycki	prof. Władysław A. Serczyk

Lwów, 25 października 2007 r.