Kraków 22.07.2016

Dnia 22 lipca 2016 przeprowadzono w Krakowie spotkanie ekspertów nt. konsolidacji w szkolnictwie wyższym. Spotkanie odbyło się w kameralnym gronie (lista uczestników w załączniku) i miało charakter otwartej merytorycznej dyskusji prowadzonej w oparciu o materiały przedstawione przez trzech prelegentów. Dyskusję można podzielić na pięć zasadniczych części:

(a) fińskie reformy;

(b) Uniwersytet w Aalto jako szczególny przypadek konsolidacji;

(c) polskie doświadczenia na przykładzie Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego; (d) problemy konsolidacji w uczelniach fińskich;

(e) dyskusja o krajowskim związku uczelni.

a) Fińskie reformy

Fińskie reformy zostały przyjęte jako punkt odniesienia dla polskich reform, dla których mogą posłużyć jako inspiracja. Odrębność obu systemów jest jednak na tyle znacząca, że nie może być mowy o kopiowaniu rozwiązań. Oboje prelegenci starali się przedstawić logikę zmian oraz ich uzasadnienie w obraniu nowego kierunku polityki wobec szkolnictwa wyższego (patrz prezentacje). W tym kontekście zwrócono uwagę na zmianę perspektywy postrzegania szkolnictwa wyższego zmierzającą do jego większej integracji ze środowiskiem gospodarczym oraz większą służebność wobec społeczeństwa. Reformy fińskie pokazały, że uczelnie nie mogą być zakładnikami nostalgii środowiska akademickiego, a finansujący je podatnicy mają prawo oczekiwać od uczelni większego zaangażowania. Generalnie fińskie reformy (co pokazują prezentacje) uosabiały zwiększenie się fińskich aspiracji (wywołanego efektem Nokii) do tego, aby niewielki kraj w Europie mógł być wiodącym w wymiarze badań, edukacji oraz innowacji.

b) Uniwersytet w Aalto

Szczególnie dużą uwagę poświecono uniwersytetowi w Aalto jako flagowej konsolidacji fińskiej. Idea Aalto była bardzo bliska przedstawicielom uczelni krakowskich, którzy dostrzegali w tej konsolidacji pewną drogę do potencjalnej konsolidacji instytucjonalnej ich uczelni. Lekcja Aalto, motywacje do konsolidacji, proces jej przeprowadzenia i potencjalne korzyści przemawiały do przedstawicieli krakowskich uczelni, które widziały w konsolidacji możliwość zwiększenia swojego potencjału, globalnej reputacji i rozpoznawalności. Można było odnieść wrażenie, że model konsolidacji Aalto (w sensie politycznego procesu) może posłużyć za mapę drogową dla krakowskich uczelni. Podobnie jak w Aalto, konsolidacja krakowskich uczelni może być flagowym przedsięwzięciem konsolidacyjnym w Polsce, które samo w sobie (podobnie jak Aalto) będzie uosobieniem nowego myślenia o szkolnictwie wyższym (czy uczelniach) w Polsce i jego najlepszą reklamą.  

c) Doświadczenia ZUT

Historia przedstawiona przez prorektora prof. Biedukiewicza pokazała, że najwięcej oporów w konsolidacji uczelni znajduje się wewnątrz niej samej, zwłaszcza wśród grup, pilnujących głównie swoich wąsko pojętych interesów, dla których konsolidacja może oznaczać krytyczne spojrzenie na głęboko zakorzenione przyzwyczajenia. Suma doświadczeń Aalto i ZUT pokazuje, że głos społeczności akademickiej jest ważny, ale celem uczelni jest funkcjonowanie na rzecz całego społeczeństwa, a nie zatrudnionych w uczelni pracowników akademickich. Prorektor prof. Biedukiewicza eksponował siłę partykularyzmów osób zatrudnionych w uczelni czy studentów, które były głównym hamulcowym zmian oraz przyzwyczajeń, z których kadra akademicka nie chce zmienić czy zrezygnować. Była to w pewnym sensie prezentacja i dyskusja dotycząca głównie zagrożeń, jakie czekają proces konsolidacyjny, a które pochodzą głównie z wewnątrz uczelni.

d) Problemy konsolidacji w uczelniach fińskich

Każda z omawianych konsolidacji była na swój sposób wyjątkowa. Przedstawiciele krakowskich uczelni podkreślali, że fińskie uczelnie mogą służyć jako wzór do naśladowania w tym sensie, że oferują szeroką paletę możliwych rozwiązać legislacyjnych, organizacyjnych oraz finansowych. Nie sposób jest przenieść całościowe rozwiązania z Finlandii do Polski, ale można skorzystać z pojedynczych rozwiązań zarządczych oraz finansowych, dopasowując je do polskich rozwiązań np. w nowej konsolidowanej uczelni przeprowadzić konkurs na rektora. Przykład fiński pokazuje, że nie ma sensu wprowadzać sztywnych reguł dla wszystkich konsolidacji, tylko każdą konsolidację należy potraktować oddzielnie i wyjątkowo, jako szczególny przypadek i zastosować rozwiązania finansowe i organizacyjne adekwatne do warunków, w jakich funkcjonują łączące się uczelni. Fińskie doświadczenia pokazują, że proces konsolidacji jest procesem politycznym, który musi mieć swojego lidera, najlepiej jeśli będzie to osoba kierująca uczelnią mniejszą/słabszą. Bycie liderem konsolidacji – o czym mówił też prorektor ZUT – jest zadaniem trudnym i niewdzięcznym, bo zazwyczaj osoba firmująca konsolidacje płaci największą osobistą cenę (tak się działo w Finlandii , ale również i w ZUT).

e)  Dyskusja o krakowskim związku uczelni

Spotkanie miało charakter dyskusyjny i ekspercki, ale w tle cały czas znajdował się problem konsolidacji uczelni krakowskich. W naszej opinii istnieje dobry klimat do rozpoczęcia prac nad przekształceniem związku uczelni krakowskich w jedna spójną organizację. Proces ten wymaga utworzenia wąskiej grupy roboczej składającej się z inicjatorów utworzenia związku, ekspertów zewnętrznych (spoza środowiska integrujących się uczelni) oraz przedstawiciela ministerstwa, który mógłby legitymizować prace. W tym celu warto powołać zespół roboczy (low profile), który mógłby wypracować konsolidacyjną mapę drogową korzystając z rozwiązań stosowanych w innych krajach, w tym zwłaszcza Finlandii. Zespół ten musi mieć jednak charakter roboczy, tak aby na tym etapie nie upolityczniać procesu, a rozwiązania dyskutować w gronie ekspertów bez odwoływania się do emocjonalnych i nostalgicznych argumentów. Z naszej strony (MH i DA) jest wola uczestnictwa w pracach takiego zespołu pod warunkiem, że będą w nim uczestniczyły reprezentanci krakowskich uczelni i MNiSW. Wypracowanie rozwiązań zarządczych i finansowych dla związku krakowskich uczelni byłoby o tyle ważne, że bez tego trudno sobie wyobrazić, aby inne uczelnie zdecydowały się na taki krok. Przykład ZUT jest bardzo specyficzny i dla szeroko rozumianego środowiska akademickiego mało prestiżowy, a konsolidacja krakowskich uczelni mogłaby stać się przedsięwzięciem ‘flagowym’ w procesie konsolidacji.

Opracowanie- Dr hab. Dominik Antonowicz (DA), Dr Maria Hulicka(MH)  przy współpracy DIR MNISW

---

“Pursuing the Goals of the Bucharest Communique in Poland”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu Erasmus+