Uznawanie kwalifikacji zawodowych

Ogólne informacje o systemie uznawania kwalifikacji zawodowych zgodnie z Dyrektywą 2005/36/WE

Sposób uznawania kwalifikacji zawodowych uzyskanych na obszarze państw członkowskich Unii Europejskiej w celu podjęcia pracy w jednym z państw członkowskich (dotyczy także EOG i Szwajcarii) określają przepisy unijne. Głównym aktem prawnym regulującym ten obszar jest

Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz. Urz. UE L 255 z 30.09.2005, str. 22, z późn. zm.).

która umożliwia obywatelom państw członkowskich UE oraz EFTA - wykonywanie zawodu regulowanego lub działalności w państwie członkowskim innym niż to, w którym uzyskali kwalifikacje zawodowe.

Dyrektywa została wdrożona do polskiego prawa Ustawą z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz. U. z 2016 r. poz. 65 oraz z 2018 r. poz. 650).

Uznawanie kwalifikacji zawodowych

Jeżeli dany zawód jest w Polsce regulowany osoba, która uzyskała kwalifikacje w innym państwie członkowskim potrzebuje ich oficjalnego uznania. Podobnie, uznanie jest konieczne jeśli dana osoba nabyła kwalifikacje w Polsce, a zamierza podjąć pracę w innym państwie członkowskim, w zawodzie, który jest tam regulowany (uznania dokonują właściwe organy przyjmującego państwa członkowskiego).

Zawód regulowany to zespół czynności zawodowych, których wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymogów określonych w przepisach danego państwa członkowskiego dotyczących dostępu do wykonywania danego zawodu. Każde państwo członkowskie UE decyduje o uregulowaniu dostępu do zawodów. Ten sam zawód może więc być zawodem regulowanym w jednym państwie członkowskim UE, podczas gdy w innych państwach członkowskich nie będzie on regulowany.

W przypadku zawodów nieregulowanych w Polsce decyzja o zatrudnieniu pracownika posiadającego kwalifikacje uzyskane w innym kraju członkowskim UE zależy od pracodawcy.

W postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji właściwy organ sprawdza odpowiedni poziom wykształcenia oraz kwalifikacje dające prawo wykonywania danego zawodu w państwie, w którym zostały uzyskane.

Jeżeli właściwy organ stwierdzi zasadnicze różnice w kształceniu lub szkoleniu, jak również rozbieżność w zakresie czynności zawodowych w danym zawodzie między państwem uzyskania kwalifikacji, a państwem przyjmującym, a ponadto przeanalizuje dokumenty poświadczające doświadczenie zawodowe wnioskodawcy w celu sprawdzenia, czy wiedza i umiejętności nabyte przez wnioskodawcę podczas zdobywania doświadczenia zawodowego nie mogą wyrównać w całości lub w części wspomnianych wyżej zasadniczych różnic, i stwierdzi, że różnice te nie zostały wyrównane, ma prawo zastosować środki wyrównawcze:

test umiejętności
staż adaptacyjny (trwający do 3 lat)

Wybór pomiędzy testem umiejętności a stażem adaptacyjnym przeważnie należy do wnioskodawcy.

Zawody sektorowe

Automatyczne uznanie kwalifikacji dotyczy zawodów: lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej, farmaceuty, lekarza weterynarii i architekta, pod warunkiem posiadania przez wnioskodawcę dokumentów poświadczających kwalifikacje (dyplomów, zaświadczeń) wymienionych w załączniku V lub VI do dyrektywy 2005/36/WE albo na zasadzie praw nabytych.

Zawody sektorowe zostały uregulowane w następujących, odrębnych przepisach:

ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. z 2014 poz. 1435, z późn. zm.).
ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634, z późn. zm.)
ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (Dz. U. z 2016 r. poz. 1496)
ustawa z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty (Dz. U. 2021 poz. 97)
ustawa z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1479)
ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa (Dz. U. z 2016 r. poz. 1725, z późn. zm.)

Kwestie dotyczące działalności w Polsce prawników z państw członkowskich (adwokatów i radców prawnych) reguluje ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 126, poz. 1069 z późn. zm.).

Świadczenie usług transgranicznych

Obywatele państw członkowskich, którzy wykonują zawód w jednym państwie UE zgodnie z przepisami tego państwa, mają prawo świadczyć usługi na obszarze innego państwa członkowskiego w zakresie tego samego zawodu.

Warunki świadczenia usług:

usługodawca przenosi się w celu tymczasowego i okazjonalnego świadczenia usług do innego państwa członkowskiego,
jeżeli w przyjmującym państwie członkowskim dany zawód jest regulowany, a w państwie siedziby ten zawód nie jest zawodem regulowanym, to usługodawca musi udowodnić, iż wykonywał swój zawód lub działalność w co najmniej jednym państwie członkowskim przez co najmniej 1 rok w okresie ostatnich 10 lat. Wymóg ten nie jest stosowany, jeśli kształcenie przygotowujące do wykonywania danego zawodu było szczegółowo uregulowane przepisami.

Świadczenie usługi po raz pierwszy

Przed świadczeniem usługi po raz pierwszy usługodawca powinien złożyć pisemne oświadczenie do właściwego organu w sprawach uznawania kwalifikacji o zamiarze świadczenia usługi, zawierające informacje o posiadanej polisie ubezpieczeniowej lub innych środkach indywidualnego lub zbiorowego ubezpieczenia zawiązanych z wykonywaniem danego zawodu. Oświadczenie przedkłada się ponownie, gdy przedstawione w poprzednim oświadczeniu informacje są nieaktualne, albo raz w roku - w przypadku zamiaru świadczenia usług w kolejnym roku.

Właściwy organ ma prawo zażądać od usługodawcy dołączenia następujących dokumentów:

dokumentu potwierdzającego obywatelstwo usługodawcy,
zaświadczenia potwierdzającego, że usługodawca zgodnie z prawem wykonuje dany zawód w państwie członkowskim siedziby i nie obowiązuje go zakaz (nawet tymczasowy) wykonywania zawodu lub działalności,
dokumentów potwierdzających kwalifikacje zawodowe usługodawcy,
potwierdzenia rocznego doświadczenia zawodowego w ciągu ostatnich 10 lat - w przypadku zawodu regulowanego, który nie jest regulowany w państwie siedziby (wymóg ten nie jest stosowany, jeśli kształcenie przygotowujące do wykonywania danego zawodu było szczegółowo uregulowane przepisami – tzw. kształcenie regulowane),
zaświadczenia o braku zawieszenia prawa wykonywania działalności lub o niekaralności, jeżeli jest wymagane od obywateli polskich zamierzających wykonywać ten sam zawód regulowany albo działalność regulowaną związane z bezpieczeństwem publicznym, służbą zdrowia albo edukacją osób małoletnich, w tym opieką nad dziećmi i wczesną edukacją,
oświadczenia potwierdzającego znajomość języka polskiego w stopniu niezbędnym do wykonywania zawodu regulowanego – w przypadku zawodów mających wpływ na bezpieczeństwo pacjentów,
zaświadczenia określającego charakter, okres i rodzaj wykonywanej działalności, wydanego przez państwo usługodawcy – w przypadku działalności związanych ze zdrowiem lub bezpieczeństwem publicznym.

Usługodawca podlega polskim przepisom, które są bezpośrednio związane z ochroną i bezpieczeństwem konsumentów oraz dotyczą sposobu wykonywania danego zawodu regulowanego lub działalności.

Państwo przyjmujące zwalnia usługodawców z wymogów dotyczących uzyskania zezwolenia, rejestracji albo członkostwa w organizacji lub instytucji zawodowej, jednakże może wprowadzić uproszczoną tymczasową rejestrację lub członkostwo w organizacji, czy instytucji zawodowej. Nie może to jednak powodować dodatkowych kosztów, opóźnień lub utrudnień w świadczeniu usługi.

Świadczenie usług w zawodach, których wykonywanie ma wpływ na zdrowie lub bezpieczeństwo publiczne

W przypadku świadczenia usług po raz pierwszy w zakresie zawodów regulowanych, których wykonywanie ma wpływ na zdrowie lub bezpieczeństwo publiczne, a których wadliwe wykonanie mogłoby narazić usługobiorców na poważne konsekwencje, właściwy organ państwa przyjmującego może sprawdzić kwalifikacje usługodawcy przed rozpoczęciem świadczenia usługi (tzw. prior check).

Lista zawodów, w przypadku których polskie organy właściwe mogą dokonać sprawdzenia kwalifikacji jest zawarta w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 lutego 2017 r. w sprawie wykazu zawodów regulowanych i działalności regulowanych, przy wykonywaniu których usługodawca posiada bezpośredni wpływ na zdrowie lub bezpieczeństwo publiczne, w przypadku których można wszcząć postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji (Dz. U. poz. 468).

W ciągu miesiąca od złożenia przez usługodawcę oświadczenia o zamiarze świadczenia usługi (wraz z niezbędnymi dokumentami), właściwy organ zobowiązany jest wydać decyzję w sprawie uznania kwalifikacji, wydać decyzję o odstąpieniu od sprawdzania kwalifikacji lub zobowiązać usługodawcę do przystąpienia do testu umiejętności. Tę ostatnią ewentualność stosuje się jeśli podczas sprawdzania właściwy organ stwierdzi zasadnicze różnice pomiędzy kwalifikacjami wymaganymi w Polsce, a kwalifikacjami posiadanymi przez usługodawcę (brak wiedzy lub umiejętności, który mógłby zagrozić zdrowiu lub bezpieczeństwu publicznemu).

Gdy termin jednego miesiąca nie może być dochowany, właściwy organ informuje usługodawcę przed upływem tego terminu o przyczynach opóźnienia, a następnie usuwa je w terminie miesiąca od dnia przekazania informacji. W terminie dwóch miesięcy od dnia usunięcia przyczyn opóźnienia właściwy organ zobowiązany jest podjąć jedną z trzech wyżej wymienionych czynności.

Usługodawca, którego kwalifikacje zostały sprawdzone i uznane może posługiwać się tytułem zawodowym ustalonym dla danego zawodu w Polsce.