Poznaj Radon

Pierwsze obserwacje związane z radonem pochodzą z 1898 r. pochodzą z badań małżeństwa Marii Skłodowskiej-Curie oraz Piotra Curie, którzy zaobserwowali promieniotwórczy gaz, jako efekt uboczny ogrzewania blendy uranowej. Nieco później, w czasie badań nad promieniotwórczością radu i toru, z radonem zetknęli się także badacze Ernest Rutherford i Friedrich Ernst Dorn. Nazwa radon została nadana gazowi dopiero w latach 20. XX wieku przez Międzynarodowy Kongres Nauki.

W latach 60. i 70. XX wieku badaniem radonu zajmowały się wyłącznie specjalistyczne laboratoria chemiczne i fizyczne, które zaobserwowały negatywny wpływ radonu na organizmy żywe. Wykazano, że grupą najbardziej narażoną na radon byli górnicy pracujący w kopalniach uranu, co miało związek z występowaniem wysokiego stężenia radonu w powietrzu kopalnianym.

Pomiary stężenia radonu w domach zaczęto prowadzić dopiero pod koniec XX wieku, po wydarzeniu, do którego doszło w 1985 roku w miejscowości Limerick we wschodniej Pensylwanii (USA).

W latach 70. stwierdzono wysokie stężenie radonu w budynkach w Szwecji i Finlandii. Było one 5000 razy większe od poziomu stężenia radonu w powietrzu zewnętrznym. Nieco później w budynkach na terenie Anglii i USA odnotowano stężenie radonu przewyższające 500-krotnie wartości określane dla powietrza zewnętrznego.

Okazało się, że budynki te postawiono na niewłaściwym gruncie. Niektóre budynki zbudowano w miejscach starych hałd przedsiębiorstw górniczych (USA), na byłych terenach składowisk: odpadów z przeróbki łupków ilastych (Szwecja), odpadów po ekstrakcji radu (Australia), lub na terenach odzyskanych po wydobyciu rud fosforanowych (USA).

Centrum Radonowe jest pozarządową siecią naukową, która działa w Polsce od 2002 roku. Centrum zrzesza placówki badawcze współpracujące w zakresie ochrony radiologicznej. Naukowcy związani z Centrum aktualizują dane o stężeniu radonu w badanych regionach Polski (głównie na terenach górskich w Sudetach i w części Tatr Zachodnich).

Przeprowadzone w 1996 roku przez Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej badania wykazały, że średnie stężenie radonu w budynkach mieszkalnych w Polsce wynosi 50 Bq/m³ (–bekereli na metr sześcienny). Poziom stężeń radonu w Polsce badają i monitorują także inne certyfikowane instytucje badawcze. To m.in.:

• Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej, w ramach którego działa Pracownia Dawek Indywidualnych i Środowiskowych. W Pracowni przeprowadzane są pomiary stężenia radonu w wodzie i w powietrzu. Działające w ramach Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej Laboratorium Wzorcowania Radonowych Przyrządów Dozymetrycznych Wydziału Kontroli i Wzorcowania Dawek jako jedyne w Polsce posiada akredytację Państwowego Centrum Akredytacji do weryfikacji dokładności przyrządów pomiarowych stężenia radonu w powietrzu oraz w produktach rozpadu radonu.
• Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych Polskiej Akademii Nauk w Instytucie Fizyki Jądrowej, które wykonuje pomiary promieniowania jonizującego w środowisku naturalnym oraz pomiary stężeń radonu w budynkach.  Laboratorium opracowuje ekspertyzy dla inwestorów budowlanych, określając „ryzyko radonowe” terenu przeznaczonego pod zabudowę, bada stężenie radonu w wodach podziemnych (w tym przeznaczonych do spożycia przez ludzi), wodach leczniczych oraz na trasach podziemnych obiektów turystycznych.
• Instytut Chemii i Techniki Jądrowej - Laboratorium Jądrowych Technik Analitycznych (LJTA), który od 2008 roku działa w miejscu Zakładu Chemii Analitycznej. Instytut bada zastosowanie zagadnień związanych z wysoko zaawansowanymi technologiami oraz energetyką jądrową. W ramach Laboratorium od 2016 r. działa Pracownia Badań Żywności i Środowiska specjalizująca się w oznaczeniach pierwiastków śladowych i radionuklidów. Laboratorium posiada uprawnienia do wykonywania analiz wody pitnej na zawartość pierwiastków promieniotwórczych, w tym radonu ²²²Rn.

Badania na temat radonu prowadzą także: Główny Instytut Górnictwa w Katowicach, Zakład Ochrony Radiologicznej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, Zakład Biofizyki na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku, Wydział Fizyki, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Katowicach, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Wydział Budownictwa Politechniki Śląska, Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Zakład Meteorologii i Klimatologii Instytutu Klimatologii i Hydrologii Uniwersytetu Łódzkiego, Międzyresortowy Instytut Techniki Radiacyjnej Politechniki Łódzkiej oraz Akademia Kaliska im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu.

Pełna lista instytucji znajduje się tutaj:  https://cr.gig.eu/kontakt/.