Polska jest strona Konwencji o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego sporządzonej w Hadze dnia 29 maja 1993 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 39, poz. 448, dalej konwencja haska). Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej pełni rolę organu centralnego, o którym mowa w art. 6 tej Konwencji.

Listę pozostałych krajów, które są jej sygnatariuszami można znaleźć na stronie internetowej: https://www.hcch.net/en/instruments/conventions/specialised-sections/intercountry-adoption

Zgodnie z art. 2 Konwencji, o której mowa powyżej, konwencję stosuje się, jeżeli dziecko mające zwykły pobyt w jednym Umawiającym się Państwie (państwo pochodzenia) zostało, jest lub będzie wywiezione do innego Umawiającego się Państwa (państwo przyjmujące) bądź po jego przysposobieniu w państwie pochodzenia przez małżonków lub osobę mających zwykły pobyt w państwie przyjmującym albo w celu takiego przysposobienia w państwie przyjmującym lub w państwie pochodzenia.

Adopcja dziecka z Polski przez osoby mające miejsce zwykłego pobytu zagranicą

Adopcja międzynarodowa ma co do zasady charakter subsydiarnym wobec krajowych zastępczych środowisk rodzinnych.

Zgodnie z art. 167 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2022 r. poz. 447 z późn. zm., dalej ustawa), dziecko może być zakwalifikowane do przysposobienia związanego ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania dziecka na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, jeżeli tylko w ten sposób można zapewnić mu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne, chyba że między przysposabiającym a przysposabianym dzieckiem istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego dziecka. Zatem w praktyce do przysposobienia zagranicznego kwalifikowane są dzieci starsze, liczne rodzeństwa lub dzieci chore, czy też opóźnione w rozwoju, dla których nie udało się uprzednio znaleźć odpowiedniej rodziny w kraju.

Przysposobienie dokonuje się na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego – wydziału rodzinnego i nieletnich sądu rejonowego – na wniosek osoby lub osób (małżonków) przysposabiających (art. 117 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, art. 585 § 1 kodeksu postępowania cywilnego). Wniosek ten powinien być złożony w sądzie opiekuńczym właściwym dla miejsca zamieszkania wnioskodawców lub dziecka (art. 585 § 2 kodeksu postępowania cywilnego). Postanowienie orzekające przysposobienie staje się skuteczne po uprawomocnieniu się. W przypadku adopcji zagranicznych dokonywanych w trybie Konwencji o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego sporządzonej w Hadze dnia 29 maja 1993 r. (dalej Konwencja haska) sąd wydaje także potwierdzenie dokonania przysposobienia zgodnie z Konwencją.

Zgodnie z art. 14 Konwencji haskiej, osoby mające zwykły pobyt w Umawiającym się Państwie, które zamierzają przysposobić dziecko na stałe zamieszkałe w innym Umawiającym się Państwie (w omawianej procedurze jest to Polska), powinny zwrócić się do organu centralnego państwa ich zwykłego pobytu lub innej upoważnionej przez ten organ organizacji, w celu sporządzenie sprawozdania, o którym mowa w art. 15 Konwencji.

Dossier potencjalnych rodziców adopcyjnych jest następnie przesyłane przez organ centralny państwa przyjmującego (czyli organ centralny państwa na terenie którego wnioskodawcy mają miejsce zwykłego pobytu) albo inną upoważnioną przez ten organ organizację do jednego z trzech polskich ośrodków adopcyjnych upoważnionych do współpracy z organami centralnymi innych państw lub z licencjonowanymi przez rządy innych państw organizacjami lub ośrodkami adopcyjnymi. W sprawach, gdzie pośredniczy akredytowana organizacja zagraniczna, dokumenty wysyłane są bezpośrednio do ośrodka adopcyjnego, z którym dana organizacja współpracuje, natomiast w sprawach, gdzie nie występuje pośrednictwo akredytowanej organizacji zagranicznej, dokumenty do ośrodka adopcyjnego wysyłane są za pośrednictwem Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, wykonującego zadania polskiego organu centralnego wyznaczonego zgodnie z art. 6 Konwencji haskiej.

Z uwagi na poszanowanie powyższego, w dniu 17 stycznia 2017 roku w Monitorze Polskim zostało ogłoszone Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 stycznia 2017 roku w sprawie listy ośrodków adopcyjnych upoważnionych do współpracy z organami centralnymi innych państw lub z licencjonowanymi przez rządy innych państw organizacjami lub ośrodkami adopcyjnymi (M.P. poz. 35). Obwieszczenie weszło w życie z dniem 17 stycznia 2017 roku. Na mocy wskazanego dokumentu do współpracy w dziedzinie adopcji międzynarodowej został wyznaczony przede wszystkim Katolicki Ośrodek Adopcyjny (adres: Katolicki Ośrodek Adopcyjny; ul. Ratuszowa 5; 03-461 Warszawa).

W ośrodku tym istnieje Komisja do spraw adopcji, która dobiera do potrzeb dziecka zakwalifikowanego wcześniej do adopcji międzynarodowej odpowiednią rodzinę adopcyjną. Następnie całość dokumentacji kandydatów oraz dziecka jest przesyłana do Ministerstwa Rodziny, Pracy  i Polityki Społecznej wykonującego zadania polskiego organu centralnego, w celu wydania zgody, o której mowa w art. 17 lit. c Konwencji. Dopiero po wydaniu tej zgody może nastąpić pierwszy kontakt między dzieckiem a przyszłymi przysposabiającymi.

Do celów adopcji wymagane są następujące dokumenty dotyczące kandydatów, przetłumaczone na język polski przez tłumacza przysięgłego oraz odpowiednio poświadczone (opatrzone pieczęcią Apostille albo zalegalizowane w inny sposób):

1. Wniosek o adopcję dziecka/dzieci (nie ma formalnego wzoru);
2. Odpisy aktów urodzenia przyszłych rodziców;
3. Odpis aktu małżeństwa;
4. Zaświadczenie o niekaralności;
5. Zaświadczenie o zatrudnieniu i/lub dochodach;
6. Poświadczenie obywatelstwa (np. kopie paszportów);
7. Dokumentacja medyczna – poświadczenie braku przeciwwskazań medycznych;
8. Wywiad adopcyjny, tzw. „home study”, przeprowadzony przez uprawnioną instytucję;
9. Zgoda organu centralnego kraju wnioskodawcy/wnioskodawców na adopcję zagraniczną wystawiona imiennie na wnioskodawcę/wnioskodawców oraz zgoda na wjazd i stały pobyt dziecka w kraju przyjmującym (w sytuacji dziecka urodzonego w Polsce, a przysposabianego przez osoby zamieszkałe poza granicami Polski).
10. Zgoda  na monitorowanie sytuacji dziecka po adopcji dziecka przez stronę polską.

Ponadto należy zaznaczyć, iż zgodnie z art. 120¹ kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli jednak przez przysposobienie przysposabiany ma zmienić dotychczasowe miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, przysposobienie może być orzeczone po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym, nie krótszego niż 14 dni, w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w Rzeczypospolitej Polskiej. Przy wykonywaniu nadzoru nad przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposabianym sąd opiekuńczy korzysta z pomocy ośrodka adopcyjnego oraz, w razie potrzeby, organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych. 

Adopcja dziecka z innego państwa przez osoby mające miejsce zwykłego pobytu w Polsce

W pierwszej kolejności w przypadku takiej procedury koniecznym jest uzyskanie informacji na temat możliwości adopcji dziecka z państwa, którym dani kandydaci są zainteresowani oraz uzyskanie informacji na temat wymogów proceduralnych stawianych przez to państwo.

Przygotowanie kandydatów, którzy mają miejsce zwykłego pobytu w Polsce, i chcieliby przysposobić dziecko z innego państwa będącego stroną Konwencji haskiej, należy do zadań każdego z ośrodków adopcyjnych działających na terenie naszego kraju (brak rejonizacji). Procedura weryfikacji kandydatów do przysposobienia jest procedurą wieloetapową. Zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (dalej ustawa) można w niej wyodrębnić co do zasady następujące etapy (opisane są one w części dotyczącej adopcji krajowej):

1. Złożenie w wybranym przez kandydata do przysposobienia dziecka wniosku.
2. Ocena wstępna kandydatów do przysposobienia.
3. Szkolenie kandydatów do przysposobienia.
4. Sporządzenie opinii kwalifikacyjnej.

Na dalszym etapie następuje rozpoczęcie procedury współpracy pomiędzy organami centralnymi państwa pochodzenia dziecka i państwa przyjmującego (w tym przypadku Rzeczypospolita Polska).

W momencie uzyskania od zagranicznego organu centralnego informacji o dziecku, mogącym być przysposobionym informacja o dziecku kierowana jest do ośrodka adopcyjnego zajmującego się daną sprawą, celem potwierdzenia doboru kandydata jako najlepszego dla danego małoletniego. Następnie dossier kandydata, po akceptacji Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zostanie przesłane do zagranicznego organu centralnego.

W następnej kolejności następuje dalsza wymiana dokumentów pomiędzy organami centralnymi. Końcowymi dokumentami wydawanymi przez obydwa organy są zgody z art. 17 lit. c Konwencji haskiej.

Następnie, w standardowej procedurze, wniosek o przysposobienie składany jest do sądu na terenie państwa pochodzenia dziecka.

Zgodnie z art. 23 Konwencji haskiej przysposobienie potwierdzone przez właściwy organ państwa, w którym przysposobienie miało miejsce, jako dokonane zgodnie z konwencją, będzie uznawane za posiadające obowiązującą moc prawną w innych Umawiających się Państwach. W potwierdzeniu tym wskazuje się, kiedy i przez kogo zostały wyrażone zgody,  o których mowa w artykule 17 lit. c).

Uzyskanie akredytacji

Zgodnie z art. 12 Konwencji haskiej instytucja upoważniona w jednym Umawiającym się Państwie może działać w innym Umawiającym się Państwie tylko wówczas, gdy zezwolą na to właściwe organy obu państw.

Zgodnie z powyższym, zagraniczne agencje adopcyjne mogą uczestniczyć w procedurach adopcyjnych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dopiero po uzyskaniu akredytacji Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

W celu uzyskania akredytacji zainteresowany podmiot składa w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej następujące dokumenty:

1. Wniosek o wydanie akredytacji
2. Aktualny dokument statutowy agencji adopcyjnej wraz z opisem metod pracy z kandydatami jak również pomocy oferowanej rodzinom po adopcji.
3. Dokument akredytacyjny wydany przez właściwy organ państwa przyjmującego upoważniający do uczestniczenia w procedurach adopcyjnych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wraz z poświadczeniem o jego ważności/ pozostawaniu w mocy dokumentu akredytacyjnego w momencie składania wniosku o akredytację.
4. Dokument potwierdzający uprawnienie osoby podpisującej dokumentację akredytacyjną o posiadanych do tego uprawnieniach.
5. Upoważnienia osób reprezentujących organizację na terytoriom Rzeczypospolitej Polskiej;
6. Oświadczenia dotyczące akceptacji zasad dotyczących postadopcji obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej z ze szczególnym uwzględnieniem zobowiązania do terminowego przekazywania raportów post-adopcyjnych Katolickiemu Ośrodkowi Adopcyjnemu w Warszawie, jako upoważnionemu do współpracy z organami centralnymi innych państw lub z licencjonowanymi przez rządy innych państw organizacjami lub ośrodkami adopcyjnymi.

W przypadku ubiegania się o przedłużenie akredytacji podmiot zobowiązany jest do przedstawienia sprawozdania za ostatni okres działalności w Polsce.

Akredytacja jest ważna 2 lata, chyba że dokument akredytacyjny państwa wydany przez właściwy organ państwa przyjmującego upoważniający do uczestniczenia w procedurach adopcyjnych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ma krótszy okres ważności. Dodatkowo akredytacja w wyjątkowych sytuacjach może zostać zawieszona lub cofnięta.

Po uzyskaniu akredytacji, organizacja może rozpocząć współpracę z Katolickim Ośrodkiem Adopcyjnym w Warszawie, jako upoważnionym do współpracy z organami centralnymi innych państw lub z licencjonowanymi przez rządy innych państw organizacjami lub ośrodkami adopcyjnymi.

Dokumenty należy przesłać na adres:

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Polityki Demograficznej

ul. Nowogrodzka 1/3/5, 00-513 Warszawa, Polska

E-mail: info@mrips.gov.pl