Polityka rodzinna nabrała realnego znaczenia wraz z wprowadzeniem programu „Rodzina 500 plus”. Wcześniej można było o niej tylko pomarzyć. Istniejące wówczas rozwiązania miały charakter prowizoryczny, fragmentaryczny i bardzo wybiórczy. Brak spójnej i przemyślanej polityki rodzinnej podniosła m.in. Najwyższa Izba Kontroli. W swoim raporcie z 2015 roku wskazała listę barier zniechęcających do posiadania potomstwa.

Przywrócenie godności rodzinom

Program „Rodzina 500 plus” powstał przede wszystkim po to, aby przeciwdziałać negatywnej sytuacji demograficznej. Celem programu jest wsparcie finansowe rodzin wychowujących dzieci. Ma także zachęcać rodziny do podejmowania decyzji o posiadaniu większej liczby dzieci. Dziś po przeszło półtora roku funkcjonowania programu „Rodzina 500 plus” można śmiało powiedzieć, że spełnił postawione przed nim cele – jest inwestycją w rodzinę, wyraźnie zredukował ubóstwo i przyczynił się do wzrostu urodzeń.

Obecnie wsparciem 500+ jest objętych 2,6 mln rodzin, w których wychowuje się 4 mln dzieci. Dzięki programowi „Rodzina 500 plus” nastąpił wyraźny spadek skrajnego ubóstwa – podczas gdy w 2015 roku osiągało ono poziom 6,5%, rok później było to już 4,9%, a więc o 1,6 pkt. proc. mniej.

Wiele możliwości dzięki 500+

Program „Rodzina 500 plus” stworzył realną możliwość posyłania dzieci na dodatkowe płatne zajęcia edukacyjne lub ogólnorozwojowe. Decyzję lub zamiary w tym zakresie deklaruje 64% rodziców. Dzięki świadczeniu wychowawczemu 500+ aż 69% rodzin mogło zapewnić swoim dzieciom wyjazd na przynajmniej tygodniowy wypoczynek. Tak dobrego wyniku nie notowano od 1993 roku.

Wsparcie z programu „Rodzina 500 plus” wyraźnie poprawiło jakość życia polskich rodzin. Środki ze świadczenia wychowawczego są wydatkowane bardzo efektywnie. Przede wszystkim jest to inwestycja w edukację, wypoczynek oraz rozwój dzieci. Zaledwie w przypadku 0,48 promila (1,9 tys. na 4 mln) świadczeń dochodzi do zamiany formy wypłaty na rzeczową.

Wzrost dzietności

Program „Rodzina 500 plus” przekłada się również na liczbę urodzeń. W 2017 roku może wynieść ona nawet ok. 400-410 tys. To z kolei w porównaniu z 2016 rokiem oznaczałoby wzrost na poziomie 7%. Tylko od stycznia do sierpnia urodziło się w Polsce 272 tys. dzieci. W porównaniu z tym samym okresem rok temu jest to wzrost o 18,9 tys. dzieci.

Więcej żłobków na każdą kieszeń

Jak wynika z badania Diagnoza Społeczna 2013, Polacy rezygnują z dzieci z powodu trudności w pogodzeniu pracy i rodzicielstwa, a także braku miejsc lub zbyt wysokich opłaty w żłobkach.

Uchwalony przez parlament w lipcu 2017 roku pakiet dla rodzin wprowadził zmiany m.in. w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Przyniesie to wiele korzyści. W praktyce chodzi o: niższe opłaty za pobyt dziecka w żłobkach, większa dostępność takich placówek, zapewnienie wysokich standardów opieki nad dziećmi, a także możliwość powrotu rodziców na rynek pracy oraz wyboru przez nich formy opieki nad dziećmi.

Rozwój systemu opieki nad najmłodszymi jest wspierany ze środków budżetu państwa w ramach resortowego programu rozwoju instytucji opieki nad dziećmi „Maluch+”. Dzięki wsparciu ze środków budżetu państwa od 2016 roku wzrost liczby miejsc uległ znacznemu przyspieszeniu – do ok. 5,6 tys. miejsc. W 2017 roku ma z kolei przybyć ich aż 12 tys.

Mimo stałego i dużego wzrostu liczby instytucji, jak i dysponowanych przez nie miejsc, potrzeby wciąż są ogromne, tym bardziej że w ponad 70% gmin w Polsce brakuje jakichkolwiek instytucji opieki nad dziećmi do lat 3.

Trzy razy więcej pieniędzy na żłobki

Rząd wie, jak sprawić, by żłobki były bardziej dostępne przy jednoczesnym zmniejszeniu opłat za pobyt dzieci w placówkach. W ramach programu „Maluch+” przeznaczy aż 450 mln złotych rocznie na miejsca opieki dla najmłodszych. To trzy razy więcej niż obecnie. Co więcej, zwiększona pula środków na miejsca opieki dla maluchów stanowi niemal równowartość połowy kwoty (1 mld zł), jaką w skali roku ponoszą na żłobki te wszystkie gminy w Polsce, w których tego typu placówki już funkcjonują.

Wysokość dofinansowania zależy między innymi od liczby utworzonych lub funkcjonujących miejsc opieki oraz statusu podmiotu ubiegającego się o środki. W przypadku utworzenia miejsc opieki przez gminy, w których nie funkcjonują takie miejsca, może to być nawet 80% wartości projektu. Co ważne, w odniesieniu do ponoszonych właśnie przez gminy wydatków na funkcjonowanie miejsc opieki nie został określony limit dofinansowania.

Bardziej atrakcyjna Karta Dużej Rodziny

Wsparcie finansowe rodzin z dziećmi obejmuje nie tylko świadczenie wychowawcze 500+ czy sieci miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, ale również m.in. Kartę Dużej Rodziny (KDR). Jest to system zniżek i dodatkowych uprawnień dla rodzin 3+ zarówno w instytucjach publicznych, jak i w firmach prywatnych.

Dzięki uchwalonemu w lipcu 2017 roku przez parlament pakietowi zmian dla rodzin Karta Dużej Rodziny stanie się bardziej atrakcyjna. Będzie dostosowana do najnowszych rozwiązań technologii cyfrowej. Chodzi o wprowadzenie dokumentu Karty Dużej Rodziny w formie aplikacji na smartfonie.

Za sprawą aplikacji korzystanie z Karty będzie możliwe od razu po jej przyznaniu przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, bez konieczności oczekiwania na wydruk plastikowego nośnika. Plastikowa karta pozostanie w obiegu. Posiadacze Karty będą mogli korzystać z obu form alternatywnie. Aplikacja pozwoli łatwiej i szybciej wyszukać interesujące zniżki oraz poinformuje o nowych ofertach. Zmiana wejdzie w życie 1 stycznia 2018 roku.

Nowelizacja dotychczasowych przepisów sprawiła, że uprawnienie do Karty Dużej Rodziny zyskają wszyscy rodzice, którzy kiedykolwiek posiadali na utrzymaniu co najmniej trójkę dzieci. Nowe rozwiązanie zacznie obowiązywać początku 2019 roku.

Do tej pory wydano ponad 1,8 mln Kart dla 391,7 tys. rodzin wielodzietnych. Zniżki oferuje ponad 2,5 tys. firm i instytucji.

Pomoc z programu „Za życiem”

Wkrótce po wprowadzeniu programu „Rodzina 500 plus” rząd wprowadził kolejny instrument polityki rodzinnej – program „Za życiem”. Program „Za życiem” został przyjęty w 2016 roku niedługo po uchwaleniu ustawy o wspieraniu kobiet w ciąży i rodzin. Jest to kompleksowa oferta wsparcia dla rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci.

Program „Za życiem” obejmuje m.in.: zapewnienie wszechstronnej opieki nad kobietą i dzieckiem w czasie ciąży i po porodzie, pomoc w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, dostęp do usług koordynacyjno-opiekuńczo-rehabilitacyjnych, a także specjalistyczne poradnictwo i pomoc asystentów rodziny.

W ramach programu „Za życiem” przewidziano dodatkowe jednorazowe świadczenie w wysokości 4 tys. zł. Przysługuje ono rodzinie w przypadku narodzin dziecka z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą zagrażającą jego życiu.

Na tym jednak nie koniec. Przyjęte w programie „Za życiem” rozwiązania szczegółowe zakładają ponadto m.in.: wsparcie osób niepełnosprawnych poprzez rozwój mieszkalnictwa chronionego, aktywizację zawodową opiekunów osób niepełnosprawnych, a także wzmocnienie profilaktycznego aspektu zadań asystenta rodziny.

Na aktywizację zawodową opiekunów osób niepełnosprawnych z Funduszu Pracy zostanie przeznaczono ponad 23 mln w tym roku oraz po niemal 55,5 mln w kolejnych czterech latach.

Szeroki katalog wsparcia

W wyniku uchwalenia ustawy o wspieraniu kobiet w ciąży i rodzin oraz programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” nowe uprawnienia zyskali asystenci rodziny. Stali się oni odpowiedzialni za koordynację poradnictwa dla kobiet w ciąży i po urodzeniu dziecka z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą zagrażającą życiu, jak również dla rodzin tych kobiet. Nie dziwi więc wzrost liczby asystentów rodziny (z 3,9 do 4,3 tys.).

Szeroką ofertę wsparcia będą uzupełniały działania podejmowane w ramach innych programów i źródeł finansowania. Chodzi m.in. o przygotowywany przez resort rodziny program opieki wytchnieniowej. Celem tego programu będzie zapewnienie opieki dla osób niepełnosprawnych oraz wsparcie członków rodziny w opiece nad dzieckiem niepełnosprawnym. W planach jest zapewnienie opieki nad osobą niepełnosprawną w wymiarze do 120 godzin rocznie. W tym roku resort rodziny chce przeznaczyć na to w sumie 53 mln złotych. W kolejnych latach poziom finansowania wyniósłby 106,5 mln zł rocznie.

Łatwiej dostępne środowiskowe domy samopomocy

Oprócz tego, zostało przewidziane ułatwienie dostępu do środowiskowych domów samopomocy dla większej liczby osób, w tym dla tych ze spektrum autyzmu. Działanie to będzie realizowane pilotażowo na podstawie obowiązujących przepisów oraz po zgłoszeniu zapotrzebowania do wojewody.

Na rozwój sieci środowiskowych domów samopomocy przeznaczono w tym roku 52 mln złotych. W kolejnych latach zadanie będzie finansowane na poziomie prawie 74 mln złotych rocznie.

W kolejnej odsłonie bilansu dwóch lat – o działaniach i dokonaniach rządu i resortu w obszarze rynku pracy.