Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie. Powinien organizować pracę w sposób bezpieczny i higieniczny oraz zapewnić przestrzeganie przepisów i zasad bhp. Podane poniżej informacje dotyczą wszystkich sektorów gospodarki, natomiast w zależności od rodzaju działalności mogą obowiązywać specyficzne przepisy i zasady bhp.

Ocena ryzyka i środki ochrony przed zagrożeniami

Podstawowym obowiązkiem pracodawcy w zakresie bhp jest wykonanie oceny ryzyka zawodowego. Oznacza to, że pracodawca, sam lub z pomocą ekspertów, musi zidentyfikować zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników, uwzględniając m.in. czynniki mechaniczne, fizyczne, chemiczne, biologiczne, występujące lub mogące wystąpić na poszczególnych stanowiskach pracy. Powinien także starać się wyeliminować te czynniki lub w przypadku gdy jest to niemożliwe określić sposoby ograniczenia ryzyka zawodowego związanego z tymi czynnikami.

Ocena ryzyka zawodowego powinna być udokumentowana i okresowo aktualizowana. Może być wykonana dowolną metodą – wytyczne w tym zakresie zostały opisane m.in. na stronach internetowych Państwowej Inspekcji Pracy oraz Centralnego Instytutu Ochrona Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego.

W oparciu o wykonaną ocenę ryzyka zawodowego pracodawca powinien wprowadzić środki w celu wyeliminowania ryzyka. Jeśli nie jest to możliwe, powinien przeorganizować proces pracy, zapewnić środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko, w tym także dostarczyć pracownikom, nieodpłatnie, środki ochrony indywidualnej, a także odzież i obuwie robocze, które ma obowiązek utrzymywać w dobrym stanie, zapewniając ich pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie.

Informowanie pracowników o zagrożeniach i sposobach ochrony

Pracodawca informuje pracowników o ryzyku zawodowym oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, a także o sposobie używania środków ochrony indywidualnej. Informuje również o sposobach ochrony przed wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi oraz o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu lub życiu.

Szkolenia

Pracodawca zapewnia pracownikom szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (zawsze przed dopuszczeniem do pracy oraz okresowo w zależności od charakteru wykonywanej pracy) oraz sam podlega szkoleniu w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków.

Badania lekarskie

Pracodawca kieruje pracowników na badania lekarskie (wstępne, okresowe i kontrolne), wystawiając im skierowania (w dwóch egzemplarzach) uwzględniające rodzaj stanowiska pracy i opis warunków pracy, w tym informację na temat występujących czynników niebezpiecznych, szkodliwych (wraz z aktualnymi wynikami pomiarów tych czynników), a także czynników uciążliwych.

Badania wykonywane są na koszt pracodawcy.

Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

Pierwsza pomoc i zagrożenia pożarowe

Pracodawca wyznacza pracowników, którzy będą udzielać pierwszej pomocy w nagłych przypadkach oraz wykonywać działania w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pozostałych pracowników.

Pracodawca  zapewnia także niezbędne do tego celu szkolenia, środki i materiały.

Konsultacje

Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, a w przypadku zatrudnienia więcej niż 250 pracowników, powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, która doradza pracodawcy i wydaje opinie dotyczące polityki bhp w przedsiębiorstwie.

Służba bhp i realizacja zadań tej służby

W przypadku zatrudniania więcej niż 100 pracowników, pracodawca tworzy służbę bhp, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a w  przypadku zatrudniania do 100 pracowników może sam wykonywać zadania tej służby lub powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. W razie braku kompetentnych pracowników może zatrudnić specjalistów spoza zakładu pracy.

Należy pamiętać, że wykonując zadania służby bhp należy mieć odpowiednie kwalifikacje.

WARTO WIEDZIEĆ! Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:

1. zatrudnia do 10 pracowników
   albo
2. zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Zatrudnianie szczególnych grup pracowników

Pracodawca jest obowiązany uwzględniać szczególną ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią, a także pracowników niepełnosprawnych.

Pracodawca może zatrudniać młodocianych (czyli osoby, które ukończyły 15 lat, a nie przekroczyły 18 lat) przy pracach lekkich lub w celu przyuczenia ich do zawodu, jednak pod warunkiem, że młodociani wykonują swoją pracę w skróconym wymiarze czasu pracy oraz nie wykonują czynności zawodowych zagrażających ich życiu lub zdrowiu. Wykaz tych prac jest określony przepisami prawa.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy.

Pracodawca nie może zatrudniać kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią przy niektórych rodzajach prac związanych z nadmiernym wysiłkiem fizycznym lub mogących mieć niekorzystny wpływ na zdrowie kobiet lub ich dzieci. Wykaz tych prac jest określony przepisami prawa. 

Zatrudniając osoby niepełnosprawne pracodawca powinien przystosować stanowiska pracy do ich indywidualnych potrzeb uwzględniając przepisy i zasady bhp oraz stosować przepisy dotyczące skróconego czasu pracy i dodatkowych przerw dla tej grupy pracowników.

Wypadki przy pracy i choroby zawodowe

Gdy dojdzie do wypadku, pracodawca ma obowiązek ustalić jego okoliczności i przyczyny, sporządzić protokół z takiego zdarzenia (i przechowywać go przez 10 lat) oraz podjąć środki zapobiegające podobnym wypadkom w przyszłości. Ma również obowiązek niezwłocznie zgłosić okręgowemu inspektorowi pracy i prokuratorowi każdy wypadek ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim oraz wypadek zbiorowy. Musi też prowadzić rejestr wypadków przy pracy.

Analogiczne działania pracodawca musi podjąć w przypadku rozpoznania choroby zawodowej, a o jej skutkach zawiadamia odpowiedni instytut medycyny pracy oraz właściwego państwowego inspektora sanitarnego. W każdym przypadku podejrzenia choroby zawodowej, pracodawca powiadamia o tym fakcie właściwego państwowego inspektora sanitarnego oraz okręgowego inspektora pracy.

W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy.