Projekt Strategii Demograficznej 2040 zaprezentowany w czerwcu 2021 roku powstał w oparciu o analizę ponad 650 źródeł: opracowań naukowych, badań i raportów z całego świata.

– Fundamentem każdej strategii jest prawidłowa diagnoza, czyli precyzyjne określenie punktu wyjścia do planowanych działań. Tylko dysponując taką wiedzą można podejmować decyzje o sposobie osiągnięcia celu, który w przypadku Strategii Demograficznej 2040 został zdefiniowany jako wyjście z pułapki niskiej dzietności i zbliżenie się do poziomu dzietności gwarantującego zastępowalność pokoleń – wyjaśnia Marlena Maląg, Minister Rodziny i Polityki Społecznej.

Jednak do zbudowania pełnego obrazu na temat tego, co wpływa na decyzję o posiadaniu potomstwa, niezbędne było uzyskanie możliwie najbardziej aktualnych danych dotyczących postaw Polaków odnośnie do rodziny i rodzicielstwa. Dlatego na przełomie 2020 i 2021 roku Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej zleciło przeprowadzenie badań, których celem było określenie warunków do poprawy kondycji demograficznej Polski.

Ten złożony i kompleksowych projekt badawczy podzielony został na pięć etapów, które obejmowały badania jakościowe, ilościowe oraz analizę istniejących dokumentów i opracowań. Zespół prowadzący badania poszukiwał odpowiedzi na szereg kwestii mających istotny wpływ na demografię, w tym:

• postawy respondentów wobec założenia rodziny, zawarcia związku małżeńskiego i posiadania dzieci;
• postawy wobec pracy (ze szczególnym uwzględnieniem pracy kobiet);
• bariery dla założenia rodziny i posiadania dziecka na poziomie emocjonalnym, racjonalnym, ekonomicznym, organizacyjnym i wizerunku społecznego i inne, interesujące kwestie dotyczące rodziny i dzietności.

Autorzy badania podkreślili, że z badań wyłania się budujący obraz aspiracji Polaków w obszarze rodziny. Okazuje się bowiem, że nasza wymarzona rodzina to w dużej mierze związek formalny, posiadający dwójkę, maksymalnie trójkę dzieci, psa, dom wolnostojący na przedmieściach. W jej budowaniu najistotniejsze są relacje oparte na wzajemnym szacunku, zrozumieniu, szczerości i miłości. Podstawą budowania relacji jest wspólnie spędzany czas i rozmowy, dzielenie pasji i podróżowanie.

– To, że jedną z istotniejszych podwalin idealnej rodziny jest wysoka jakość i głębokość relacji pomiędzy jej członkami, jest budujące. Jako społeczeństwo akceptujemy partnerstwo w dzieleniu się obowiązkami domowymi i rodzinnymi i oczekujemy, że każda osoba wchodząca w skład rodziny będzie miała przestrzeń na samorealizację – komentuje Podsekretarz Stanu Barbara Socha, Pełnomocnik Rządu ds. Polityki Demograficznej.

Jednocześnie badania pokazały, że pomimo dominujących postaw prorodzinny co piąty badany nie chce, nie wie lub nie planuje świadomie posiadania dziecka. Wśród najważniejszych czynników wpływających na plany prokreacyjne Polek i Polaków badacze zidentyfikowali:

• Wiek: osoby młode (18-24) za główny priorytet uznają te działania, które mają przygotować ich do dorosłego życia i zagwarantować uzyskanie ważnej dla nich stabilizacji życiowej. Co prawda częściej od osób starszych wyrażają chęć posiadania pierwszego dziecka, ale plany te mają charakter długookresowy;
• Wykształcenie: im jest ono wyższe, tym częściej Polki i Polacy deklarują chęć posiadania kolejnego dziecka.
• Czynniki zawodowe: Osoby pracujące lub/i uczące się częściej od innych deklarują, że chciałyby mieć dziecko w przyszłości, bezrobotne zaś nie są pewne, nie planują dziecka świadomie, lub w ogóle nie chcą go mieć. Jednocześnie dla osób aktywnych zawodowo ważna jest potrzeba lepszego łączenia życia zawodowego z życiem rodzinnym; zwracają tym samym uwagę na to, że dojazdy, praca w stałych godzinach, a także ograniczenia w dostępie do żłobków i przedszkoli negatywnie wpływają na decyzje o powiększeniu rodziny.
• Sytuacja finansowo-bytowa: pracujący respondenci deklarowali, że do najważniejszych czynników, które mogłyby wpłynąć na decyzję o posiadaniu kolejnego dziecka należą wyższe zarobki (zarówno badanych jak i ich partnerów), poprawa warunków mieszkaniowych (np. własne lub większe mieszkanie) oraz polepszenie systemu opieki zdrowotnej.
• Osobiste wartości i priorytety życiowe: osoby, których celem jest posiadanie dużej ilości pieniędzy, bogate życie towarzyskie, święty spokój, wolność, lub podróżowanie, częściej wskazują na to, że nie chcą mieć dzieci, niż osoby kierujące się tradycyjnymi wartościami.

– To bardzo ważny sygnał, że decyzje dotyczące rodziny i potomstwa są niezwykle złożone – i nie ma tutaj mowy o punktowych działaniach. Chcąc poprawić sytuację demograficzną naszego kraju w perspektywie kilkudziesięciu lat, musimy działać kompleksowo, oddziałując jednocześnie na wiele obszarów – dodaje wiceminister Barbara Socha.

Gdzie można zapoznać się z pełnym raportem z badania

Pełny raport z badania można znaleźć na stronie Pełnomocnika Rządu ds. Polityki Demograficznej (gov.pl/demografia) w zakładce Badania, na której prezentowane są także inne ciekawe źródła oraz linki do badań z całego świata.

Przedstawiciele Ministerstwa oraz Pełnomocnika Rządu ds. Polityki Demograficznej liczą na to, że wygodniejszy dostęp do źródeł ułatwi merytoryczną dyskusję o wyzwaniach związanych z demografią Polski. Aktualnie toczy się ona w ramach konsultacji społecznych projektu Strategii Demograficznej 2040 prowadzonych we wszystkich województwach i  z przedstawicielami zainteresowanych grup społecznych.