Dnia 8 października 2024 r. weszła w życie ustawa z dnia 25 września 2024 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 1494), która wprowadziła nowe przepisy określające możliwość wydłużenia ważności orzeczeń o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności wydanych na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz nowe przepisy dotyczące odpowiedniego wydłużania, z urzędu, prawa do świadczeń zależnych od niepełnosprawności.

Ustawa wprowadziła zmiany w zasadach przedłużania ważności orzeczeń o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności, które zostały wprowadzone ustawą z dnia z dnia 24 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 1165).

Przypomnieć należy, że zgodnie z  art. 6bb ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (wprowadzonym ww. nowelizacją z dnia 24 lipca 2024 r.), jeżeli wniosek o wydanie kolejnego orzeczenia o niepełnosprawności albo stopniu niepełnosprawności został złożony w okresie ważności odpowiednio orzeczenia ustalającego niepełnosprawność albo orzeczenia ustalającego stopień niepełnosprawności, to zachowuje ono ważność do dnia wydania kolejnego ostatecznego orzeczenia, nie dłużej jednak niż do ostatniego dnia szóstego miesiąca następującego po dacie określającej tę ważność. 

Nowelizacja ustawy o rehabilitacji z dnia 25 września 2024 r. uchyliła natomiast w art. 6bb ust. 2 zgodnie, z którym orzeczenia o niepełnosprawności, o których mowa w art. 6bb ust. 1 ww. ustawy, zachowują ważność nie dłużej niż do dnia ukończenia 16 roku życia przez osobę posiadającą orzeczenie o niepełnosprawności. Powyższy przepis stanowił przeszkodę w wydłużeniu ważności orzeczeń o niepełnosprawności osób z niepełnosprawnościami, które ukończyły 16 rok życia - o 6 miesięcy, nie dłużej jednak niż do dnia wydania kolejnego ostatecznego orzeczenia (czyli w oparciu o art. 6bb ust. 1 ww. ustawy). Uchylenie ww. art. 6bb ust. 2 ma moc wsteczną od 30 września br., i oznacza, że powyższe orzeczenia o niepełnosprawności, wcześniej wyłączone z wydłużenia ważności na podstawie art. 6bb ust. 1 ww. ustawy, zostały nim objęte.

Ponadto ww. ustawa z dnia 25 września 2024 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, wprowadziła przepisy, zgodnie z którymi, m.in. wydłużenie przez gminne organy właściwe (lub odpowiednio wojewodów w sprawach koordynacji) prawa do zależnych od niepełnosprawności świadczeń: rodzinnych, zasiłku dla opiekuna oraz świadczeń z funduszu alimentacyjnego będzie dokonywane z urzędu zgodnie z wydłużonym okresem ważności orzeczeń (analogicznie do funkcjonującego już rozwiązania z art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2023 r. o szczególnych rozwiązaniach w celu zachowania ważności niektórych orzeczeń o niepełnosprawności oraz orzeczeń o stopniu niepełnosprawności). Dotyczy to będzie także zależnych od niepełnosprawności świadczeń dla osób/na osoby, które z uwagi na ukończenie 16 lat nie zostały pierwotnie objęte ww. wydłużeniem orzeczeń o 6 miesięcy.

Zgodnie z art. 2 ust. 1-2 ww. ustawy z dnia 25 września 2024 r., decyzje, na mocy których przyznano prawo do uzależnionych od niepełnosprawności świadczeń rodzinnych, świadczeń z funduszu alimentacyjnego, zasiłków dla opiekunów, których okres ważności uległ przedłużeniu na podstawie art. 6bb ust. 1 ustawy zmienianej w art. 1 zmienia się w zakresie okresu, na jaki przyznano prawo do tych świadczeń, zasiłków albo dodatków, z uwzględnieniem określonego w art. 6bb ust. 1 ustawy zmienianej w art. 1 terminu ważności orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Przepisów art. 10 i art. 61 § 4 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 572) nie stosuje się.

Natomiast postepowanie  w sprawie zmiany decyzji przyznających prawo do ww. świadczeń uzależnionych od niepełnosprawności wszczyna się z urzędu na podstawie danych z systemu, o którym mowa w art. 6d ust. 1 ustawy zmienianej w art. 1 (czyli z Elektronicznego Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności) lub danych z zaświadczenia, o którym mowa w art. 6bb ust. 3 (czyli z zaświadczenia wydawanego przez przewodniczącego powiatowego zespołu orzekającego, w którym określono m. in. termin ważności dotychczasowego orzeczenia o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności.

Podkreślić należy, że zgodnie z art. 2 ust. 3 ww. ustawy z dnia 25 września 2024 r. przepisy ust. 1 i 2 stosuje się także do decyzji, w których upłynął już okres, na który przyznano prawo do uzależnionych od niepełnosprawności świadczeń. Oznacza to, że obowiązek ustawowy odpowiedniej zmiany z urzędu ww. decyzji, o którym mowa w tym przepisie dotyczy odpowiednio wszystkich decyzji na mocy których przyznano uzależnione od niepełnosprawności świadczenia rodzinne, świadczenia z funduszu alimentacyjnego, zasiłki dla opiekunów, czyli zarówno decyzji, których okres realizacji już upłynął, jak i tych które są w trakcie realizacji.

Powyższe przepisy oznaczają, że organ właściwy (lub odpowiednio wojewoda) mają obowiązek z urzędu dokonać odpowiedniej zmiany wydanych wcześniej decyzji w zakresie okresu na który dotychczas ww. świadczenia zostały przyznane i przedłużyć wydane wcześniej decyzje o 6 miesięcy, nie dłużej jednak niż do dnia wydania kolejnego, ostatecznego orzeczeni (czyli np. dla orzeczenia którego termin ważności upływał 30 września 2024 r. będzie to data 31 marca 2025 r.). Ponadto należy mieć na uwadze, że wszczęcie postępowania w sprawie zmiany z urzędu decyzji, nie wymaga zawiadamiania strony o wszczęciu tego postępowania.

Uwaga: podstawą do wszczęcia postępowania z urzędu w sprawie zmiany ww. decyzji jest co do zasady, zgodnie z art. 2 ust. 2 ww. ustawy, uzyskana przez organ właściwy/wojewodę informacja z systemu EKSMOoN (poprzez funkcjonującą usługę wymiany danych z tym systemem w ramach Emp@tii), że ważność danego orzeczenia o danym numerze o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności, na podstawie którego przyznane było dotychczas określone świadczenie uzależnione od niepełnosprawności, została przedłużona o kolejne 6 miesięcy, nie dłużej niż do dnia wydania kolejnego, ostatecznego orzeczenia – czyli powinna to być informacja o przedłużeniu tego samego orzeczenia (o tym samym numerze), na podstawie którego było dotychczas przyznane dane świadczenie.

W przypadku braku ww. informacji w systemie EKSMOoN organ właściwy/wojewoda wszczyna postępowanie z urzędu w przypadku gdy osoba z niepełnosprawnością (lub jej przedstawiciel) przedłoży zaświadczenie wydane przez przewodniczącego powiatowego zespołu orzekającego, w którym określono wydłużony termin ważności dotychczasowego orzeczenia o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności. Należy mieć na uwadze, że opisana procedura zmiany ww. decyzji z urzędu w związku z przedłużeniem ważności dotychczasowych orzeczeń, nie ma ograniczeń czasowych, tzn. że np. w przypadku gdy informację o przedłużenie ważności orzeczenia na podstawie którego do 30 września 2024 r.  wypłacane było dane świadczenie organ właściwy poweźmie np. w grudniu 2024 r. lub później, to organ jak najbardziej ma obowiązek odpowiedniej zmiany decyzji dotyczącej tego świadczenia. 

Ważne: W przypadku wątpliwości dotyczących danych pozyskanych z EKSMOoN w zakresie przedłużonych orzeczeń czy też wydanych zaświadczeń na podstawie ww. art. 6bb ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zapytania w tych sprawach należy kierować do właściwego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności - jest to niezmiennie organ który ma obowiązek, zgodnie z właściwością, rozstrzygać i wyjaśniać wiążąco takie sprawy, także na zapytania gminnych organów właściwych.

W celu wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości związanych z prowadzonym postępowaniem dotyczącym zmiany decyzji w zakresie świadczeń uzależnionych od niepełnosprawności, organ właściwy/wojewoda, niezmiennie może również zwrócić się do strony postępowania o przedstawienie niezbędnych dla prowadzonego postępowania wyjaśnień lub informacji.

Przykład

Pan X legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności którego termin ważności był określony na  30 września 2024 r. na podstawie ustawy  z dnia 19 grudnia 2023 r. o szczególnych rozwiązaniach w celu zachowania ważności niektórych orzeczeń o niepełnosprawności oraz orzeczeń o stopniu niepełnosprawności. Pan X miał do 30 września 2024 r. wydłużone z urzędu przez organ właściwy prawo do zasiłku pielęgnacyjnego na podstawie ww. ustawy. Dnia 29 września 2024 r. Pan X składa do powiatowego zespołu orzekającego wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

W październiku 2024 r. organ właściwy pozyskuje z systemu EKSMOoN - poprzez funkcjonującą usługę wymiany danych z tym systemem w ramach Emp@tii, informację, że dotychczasowe orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności Pana X, na podstawie którego przyznany był zasiłek pielęgnacyjny,   zachowuje ważność do dnia 31 marca 2025 r. i w związku z tym, na podstawie tej informacji  wszczyna  z urzędu postępowanie w sprawie zmiany  decyzji ustalającej prawo do zasiłku pielęgnacyjnego. Zmiana ta będzie polegać na wydłużeniu okresu pobierania zasiłku pielęgnacyjnego odpowiednio o kolejne 6 miesięcy czyli na okres od 1 października 2024 r. do 31 marca  2025 r. jednak nie dłużej niż do ostatniego dnia miesiąca w którym wydane zostanie nowe ostateczne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności (tj. zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych, który jak najbardziej ma zastosowanie w tych sprawach)

Uwaga: wydanie osobie z niepełnosprawnością nowego ostatecznego orzeczenia spowoduje wygaśnięcie przedłużenia  dotychczasowego orzeczenia dokonanego na podstawie art. 6bb ust. 1  - podobnie jak miało to miejsce przy poprzednich tzw. covidowych ustawach, które również wydłużały terminy ważności orzeczeń o niepełnosprawności/stopniu niepełnosprawności.

Opisane zasady postępowania-wydłużania prawa do świadczeń poprzez odpowiednią, dokonywaną z urzędu zmianę decyzji, mają odpowiednio zastosowanie również do spraw tzw. starego świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego i zasiłku dla opiekuna, gdyż są to regulacje szczególne i późniejsze w stosunku do przepisów przejściowych zawartych w art. 63 ustawy o świadczeniu wspierającym.

Ważne: należy mieć na uwadze, że opisane wyżej regulacje dotyczące przedłużania ważności orzeczeń o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności oraz zasady zmiany z urzędu decyzji dotyczycących świadczeń uzależnionych od niepełnosprawności, które wprowadzono nowelizacjami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 24 lipca 2024 r. oraz z dnia 25 września 2024 r. są rozwiązaniami docelowymi (czyli nie obowiązują czasowo jak miało to miejsce w przypadku poprzednich rozwiązań) i dotyczą wszystkich orzeczeń o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności wydanych na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, których okresy ważności będą na bieżąco kończyć się, a nie tylko tych, których termin ważności upłynął 30 września 2024 r.