Ze sprawozdań z realizacji zadań przez gminy z zakresu świadczenia wychowawczego 500 + przekazywanych do Ministerstwa Rodziny Pracy i Polityki Społecznej, wynika że:

•  w 2017 r. gminy odzyskały 33,3 mln zł z tytułu nienależnie pobranych  świadczeń wychowawczych (zarówno w 2016 r., jak i w 2017 r.),
•  stan należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń wychowawczych,
•  na koniec 2017 r. wyniósł 14 mln zł (jest to kwota ustalonych nienależnie pobranych świadczeń od 1 kwietnia 2016 r. do 31 grudnia 2017 r., która podlega jeszcze odzyskaniu),
•  w IV kwartale 2017 r. gminy wydały 8,3 tys. decyzji administracyjnych stwierdzających nienależnie pobrane świadczenia wychowawcze,

Oznacza to, że kwota nienależnie pobranych świadczeń wychowawczych na koniec 2017 r. wyniosła 47,3 mln zł, co stanowiło 0,2 procenta poniesionych w 2017 r. wydatków z budżetu państwa na świadczenie wychowawcze (23 mld 172 mln zł). Znaczący wzrost zarówno stanu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń wychowawczych, jak i kwot odzyskanych nienależnie pobranych świadczeń wychowawczych, zaobserwowano w miesiącach bliskich nowemu okresowi świadczeniowemu.

Należy przy tym zauważyć, że kwestia zwrotów świadczeń nie jest czymś nowym.Analogiczne rozwiązanie dotyczące nienależnych świadczeń obowiązuje od 2004 r. przy realizacji świadczeń rodzinnych. Na koniec 2017 r. kwota nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych wyniosła 71,1 mln zł, co stanowiło 0,58 procenta poniesionych w 2017 r. wydatków z budżetu państwa na świadczenia rodzinne (12 mld 267 mln zł).

Zgodnie z ustawą z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci osoba, która nienależnie pobrała świadczenie wychowawcze 500+, jest obowiązana do jego zwrotu. Co do zasady, od kwot nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego naliczane są odsetki ustawowe za opóźnienie (art. 25 ust. 3 ww. ustawy). Natomiast w przypadku braku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń wychowawczych, podlegają one egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Istnieje także możliwość porozumienia się z gminą w kwestii formy zwrotu nienależnie pobranych pieniędzy z programu Rodzina 500 +.  Zwrot świadczeń może być rozłożony na raty lub potrącany z bieżących wypłat z programu 500+. W szczególnych sytuacjach gmina może całkowicie umorzyć zwrot świadczeń.

Najwięcej spraw związanych z nienależnie pobranymi świadczeniami wynika z niepoinformowania organu gminnego, który wypłaca świadczenie wychowawcze, o zmianie sytuacji rodzinnej lub dochodowej. Należy bowiem przypomnieć, że w przypadku wystąpienia w rodzinie zmian mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego, takich jak na przykład podjęcie zatrudnienia przez członka rodziny czy zmiana liczby członków rodziny, osoba otrzymująca świadczenie wychowawcze jest zobowiązana niezwłocznie powiadomić o tym właściwy organ gminny.

Informacja o powyższym obowiązku jest umieszczona zarówno w pouczeniu znajdującym się we wniosku o świadczenie wychowawcze, jak i w pouczeniu, jaką otrzymuje osoba uprawniona wraz z decyzją o przyznaniu świadczenia wychowawczego. Gminy mają możliwość sprawdzenia, czy dochód rodziny jest zgodny z tym, co jest deklarowane we wniosku.

Często jednak brak wiedzy o obowiązku aktualizowania sytuacji dochodowej przy każdym nowy okresie świadczeniowym prowadzi do niepoinformowania organu gminnego o zmianach dotyczących np. przekroczenia ustawowego kryterium dochodowego 800 zł na osobę przy świadczeniu na pierwsze dziecko.

Skutkuje to uchyleniem prawa do bieżąco wypłacanych świadczeń z Programu „Rodzina 500+”. Ponadto osoba taka zobowiązana jest do zwrotu świadczeń, które nienależne pobrała wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Rozstrzygnięć w sprawach ustalenia i zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, gminny organ właściwy dokonuje w drodze decyzji administracyjnej, od której stronie przysługuje odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego w terminie i trybie wskazanym w pouczeniu otrzymanej decyzji.