Na początku rzućmy okiem na dane cyklicznie publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, a mierzące poziom bezrobocia czy liczbę pracujących Polaków. Na koniec 2018 roku stopa bezrobocia wynosiła 5,8 proc., a pracowało rekordowo dużo osób – ponad 16,6 mln.

W styczniu wskaźniki dotyczące bezrobocia lekko poszły w górę – zgodnie z opublikowanymi przez GUS danymi bezrobocie wzrosło o 0,3 pkt. proc. i w pierwszym miesiącu nowego roku wyniosło 6,1 proc. Warto jednak pamiętać, że ostatni tak niski poziom bezrobocia w styczniu odnotowano 28 lat temu.

Przy obecnych rekordowo niskich poziomach stopy bezrobocia, kolejne spadki będą coraz trudniejsze ze względu na zbliżanie się jej do poziomu stopy bezrobocia naturalnego – mówi minister rodziny, pracy i polityki społecznej Elżbieta Rafalska i przypomina, że zgodnie z założeniami projektu budżetu państwa na rok 2019, stopa bezrobocia na koniec bieżącego roku wyniesie 5,6 proc. Wewnętrzne analizy naszego resortu wskazują, że stopa bezrobocia na koniec roku może być nawet niższa – wynosząc 5,5 proc. , przy sezonowym spadku w okresie letnim w ok. 5,3 proc. 

W tej sytuacji kluczowe jest sięgnięcie po dotychczas niewykorzystane zasoby rynku pracy – długotrwale bezrobotnych i osoby bierne zawodowo. Na tym koncentruje uwagę resort rodziny. Wyzwaniem wciąż pozostaje aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych.

Niepełnosprawni na rynku pracy

W 2017 roku w Polsce mieszkało 3,1 mln osób niepełnosprawnych, którzy mieli powyżej 16 lat. Liczba osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosiła 1,68 mln, co stanowiło 7,7 proc. ludności Polski w tym wieku.

Jeśli spojrzymy na współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych (w wieku produkcyjnym) to w 2017 roku wynosił on 28,9 proc. Z proc. kolei wskaźnik zatrudnienia wyniósł 26,3 proc., a stopa bezrobocia – 9,3 proc.

W każdym przypadku mówimy o poprawie, względem wyników notowanych na koniec 2016 roku. Ale tak naprawdę pozytywny trend w zakresie aktywności ekonomiczne osób niepełnosprawnych obserwujemy od dekady.

Między rokiem 2008 a 2017 współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wzrósł o 4,7 pkt proc., wskaźnik zatrudnienia o 5,2 pkt proc., a stopa bezrobocia spadła o 3,7 pkt proc.

Coraz lepiej, ale nie idealnie

Sytuacja jest coraz lepsza, ale nie idealna – aktywna zawodowo pozostaje zaledwie co szósta osoba niepełnosprawna w wieku 16 lat i więcej (co w dużej mierze jest rezultatem nadreprezentacji starszych roczników w tej grupie) oraz co trzecia osoba niepełnosprawna w wieku produkcyjnym.

Różnice między aktywnością zawodową osób sprawnych i niepełnosprawnych pozostają znaczące. W 2017 roku współczynnik aktywności zawodowej osób sprawnych w wieku produkcyjnym (w ujęciu GUS, tj. 18-59 dla kobiet oraz 18-64 dla mężczyzn) wynosił 79,8 proc., wskaźnik zatrudnienia 75,9 proc. a stopa bezrobocia 4,9 proc.

Wobec tego różnica między wskaźnikiem zatrudnienia osób sprawnych a niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wyniosła 49,6 pkt proc., a między stopą bezrobocia tych dwóch grup – 4,4 pkt proc.

Dobra wiadomość jest taka, że pozytywne zmiany w aktywności ekonomicznej osób niepełnosprawnych, które notowaliśmy w 2017 roku, obserwowaliśmy również w ubiegłym roku. Zarówno wskaźnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych, jak i wskaźnik zatrudnienia osiągnęły wartości dotychczas nienotowane – mówi Krzysztof Michałkiewicz, sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Wiceminister Michałkiewicz powołuje się na dane z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, prowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny. Wynika z nich, że w trzecim kwartale ubiegłego roku współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 30,2 proc., wskaźnik zatrudnienia wyniósł 28,2 proc., a stopa bezrobocia tych osób – 6,8 proc.

Instrumenty wsparcia

W tym miejscu warto powiedzieć o instrumentach wsparcia, które wspomagać mają zatrudnienie osób niepełnosprawnych, a które funkcjonują na gruncie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Ich głównym celem jest wyrównanie szans oraz umożliwienie osobom niepełnosprawnym znalezienia trwałego i satysfakcjonującego zatrudnienia a więc przeciwdziałanie dyskryminacji tych osób na rynku pracy.

Instrumenty aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych dzielą się na adresowane bezpośrednio do tych osób jak i do pracodawców i przedsiębiorców zatrudniających (bądź zainteresowanych) ich zatrudnieniem.

W pierwszym przypadku mówimy m.in. o możliwości podjęcia szkoleń, staży, przygotowania zawodowego dorosłych, prac interwencyjnych, studiów podyplomowych, szkoleń na podstawie trójstronnych umów szkoleniowych zawieranych pomiędzy starostą, pracodawcą i instytucją szkoleniową, bonu na zasiedlenie, bonu szkoleniowego, bonu stażowego.

Osoby niepełnosprawne zainteresowane założeniem własnej firmy (lub prowadzący już działalność gospodarczą mogą skorzystać ze wsparcia w postaci jednorazowych środki na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej lub wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej, dofinansowanie (do 50 proc.) oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie tej działalności, czy refundacji składek na ubezpieczenia społeczne dla osób niepełnosprawnych prowadzących działalność gospodarczą lub rolniczą.

Natomiast do instrumentów wspierających pracodawców zaliczyć można:

• miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego – pracodawcy przysługuje ze środków PFRON miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego zaliczonego do znacznego, umiarkowanego i lekkiego stopnia niepełnosprawności w kwocie odpowiednio: 1800 zł, 1125 zł i 450 zł. Kwoty te zwiększa się o 600 zł w przypadku osób niepełnosprawnych, w odniesieniu do których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję oraz niewidomych;
• zwrot kosztów związanych z przystosowaniem stanowisk pracy i pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika, a także kosztów adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy oraz zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników niepełnosprawnych oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności;
• zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia;
• zwrot kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego;
• zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy oraz szkolenia pracownika pomagającego;
• zwolnienie z wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Wyzwanie

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych wciąż jednak pozostaje wyzwaniem. Wspierają ją (aktywizację) dedykowane programy.

• Program „Absolwent” – wspiera osoby niepełnosprawne w zaplanowaniu i wdrożeniu indywidualnej ścieżki kariery zawodowej oraz pomaga w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych
• Program „Stabilne zatrudnienie” – zakłada m.in. adaptację pomieszczeń i otoczenia zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, wyposażenie stanowisk pracy (odpowiednio do potrzeb wynikających z niepełnosprawności oraz charakteru zatrudnienia), adaptację lub nabycie urządzeń ułatwiających wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy, czy szkolenia
• Program „Praca-integracja” – zakłada m.in. zniwelowanie barier uniemożliwiających podjęcie zatrudnienia u potencjalnego pracodawcy (w tym m.in.: zakup sprzętów i urządzeń technicznych, zatrudnienia asystenta lub trenera pracy, dojazdów do pracy).

Finanse

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych tylko na trzy programy planuje w tym roku wydać w sumie 35,3 mln złotych (13,2 mln złotych na program „Absolwent”, 14,1 mln złotych na „Stabilne zatrudnienie” i 8 mln złotych na program „Praca-integracja”).

Będąc przy finansach należy wspomnieć, że w 2017 roku kwota przeznaczona na dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych wyniosła 3,2 mld złotych. Połowa tych środków przypadła zakładom pracy chronionej, a połowa firmom funkcjonującym na tzw. rynku otwartym. Na dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przeznaczono 2,4 mld złotych, natomiast z lekkim i znacznym stopniem po ok. 0,4 mld złotych.

Z kolei w ubiegłym roku zwiększono wysokości dofinansowania kosztów rocznego pobytu jednego uczestnika w warsztacie terapii zajęciowej i jednego niepełnosprawnego pracownika w zakładzie aktywności zawodowej.

• W przypadku udziału w warsztatach terapii zajęciowej dofinansowanie zwiększono do wysokości 16 596 złotych w 2018 roku. W tym roku dofinansowanie wyniesie 17 796 złotych, a w 2020 roku i w latach następnych – 18 996 złotych;
• z kolei dofinansowanie rocznego pobytu jednego niepełnosprawnego pracownika w zakładzie aktywności zawodowej zwiększono do wysokości 22 tys. złotych.

Zwiększenie dofinansowania ma wpłynąć na poprawę funkcjonowania zarówno warsztatów terapii zajęciowej, jak i zakładów aktywności zawodowej.

Plany

Co nas czeka w 2019 roku? W ministerstwie trwają pracę nad projektem ustawy o zatrudnieniu wspomaganym. Nowe przepisy odpowiadają na potrzebę konieczności objęcia szczególnym wsparciem tych grup osób niepełnosprawnych, które mają największe trudności w samodzielnym znalezieniu, podjęciu i utrzymaniu zatrudnienia.

Zatrudnienie wspomagane ma być formą aktywizacji zawodowej, która uzupełni dotychczas istniejące rozwiązania z zakresu rehabilitacji zawodowej. Zakłada ono indywidualną pracę trenera pracy z osobą niepełnosprawną przy maksymalnym jej włączeniu w całość procesu decyzyjnego dotyczącego zatrudnienia. Prowadzone ma być we współpracy z pracodawcami, instytucjami rynku pracy oraz podmiotami realizującymi zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych – tłumaczy wiceminister Krzysztof Michałkiewicz, który jest pełnomocnikiem rządu ds. osób niepełnosprawnych.

Ministerstwo wkrótce przystąpi również do realizacji dwóch projektów na rzecz włączenia społecznego i zawodowego osób niepełnosprawnych (w ramach działania 2.6 PO WER).

Resort rodziny finalizuje także prace nad pierwszą w Polsce Strategią na rzecz Osób Niepełnosprawnych. Będzie ona realizowana poprzez działania w wielu obszarach m.in. zdrowia, edukacji, zabezpieczenia społecznego czy właśnie rynku pracy. Pozwoli ona na ustanowienie całościowych ram polityki krajowej na rzecz osób niepełnosprawnych. Będzie ona wpisywać się w założenia Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju a zarazem uwzględniać postanowienia Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i służyć zapewnieniu pełnego uczestnictwa tych osób w życiu społecznym i zawodowym.