Mówiąc o początkach polskiej polityki społecznej, musimy zacząć od 3 stycznia 1918 r., czyli utworzenia przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego Ministerstwa Opieki Społecznej i Ochrony Pracy. Kilka miesięcy później ukazał się dekret przekształcający je w Ministerstwo Zdrowia Publicznego, Opieki Społecznej i Ochrony Pracy. Jeszcze w tym samym roku utworzono z kolei Ministerstwo Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej oraz oddzielne Ministerstwo Ochrony Pracy.

Po odzyskaniu niepodległości to dekrety Naczelnika regulują obszary polityki społecznej, jednocześnie trwają pracę na ustawą zasadniczą.

Konstytucja marcowa

Konstytucja wchodzi w życie 17 marca 1921 roku, czyli dwa i pół roku od odzyskania niepodległości przez Polskę. Konstytucja marcowa eksponowała wiele wolności i praw socjalnych obywateli. W preambule ustawy zasadniczej zapisano realizację polityki społecznej.

• (art.94). Obywatele mają obowiązek wychowania swoich dzieci na prawych obywateli Ojczyzny i zapewnienia im co najmniej początkowego wykształcenia
• (art. 95). Rzeczpospolita Polska zapewnia na swoim obszarze zupełną ochronę życia, wolności i mienia wszystkim bez różnicy pochodzenia, narodowości, języka, rasy lub religii
• (art. 102). Praca, jako główna podstawa bogactwa Rzeczypospolitej, pozostawać ma pod szczególną ochroną państwa. Każdy obywatel ma prawo do opieki państwa nad jego pracą, a w razie braku pracy, choroby, nieszczęśliwego wypadku i niedołęstwa - do ubezpieczenia społecznego
• (art. 103). Dzieci bez dostatecznej opieki rodzicielskiej, zaniedbane pod względem wychowawczym - mają prawo do opieki i pomocy państwa w zakresie oznaczonym ustawą Konstytucja RP z 17 marca 1921 roku.

Szereg wyzwań

Ustrój II Rzeczypospolitej kształtuje się w kierunku zdecentralizowanego i pluralistycznego państwa zabezpieczającego obywateli przed rożnymi ryzykami socjalnymi. Przed formującym się systemem opieki i pomocy społecznej staje szereg wyzwań związanych z ograniczaniem ubóstwa, walką z niedożywieniem, żebractwem i masowym bezrobociem.

Szczególnie ważna była pomoc państwa dla najmłodszych obywateli, nierzadko osieroconych, żyjących w biedzie i „na ulicy”. W latach 20. XX wieku istniało blisko tysiąc zakładów opiekuńczych dla dzieci bez opieki rodzicielskiej. Były one prowadzone przez organizacje społeczne, związki wyznaniowe oraz samorządy. Znajdowało się w nich ponad 50 tys. młodych podopiecznych. Od lat 30. zaczęto rozwijać instytucję rodziny zastępczej.

Pomoc trafia także do dzieci wychowujących się w ubogich rodzinach robotniczych, rzemieślniczych i wiejskich. Z czasem polityka władz publicznych rozwija się obejmując nie tylko działania o charakterze ochronnym, ale również rozwojowym, takie jak: dostęp do nauki (wprowadzenie obowiązku szkolnego), organizacja warsztatów rzemieślniczych, kolonii.

Jednolity system zabezpieczenia społecznego

II Rzeczypospolita stała przed wielkim zadaniem stworzenia jednolitego i nowoczesnego systemu ubezpieczeń społecznych. Należało nie tylko ujednolicić ustawodawstwo, ale przede wszystkim dostosować je do warunków niepodległego kraju.

Józef Piłsudski już 23 listopada 1918 roku przyznaje robotnikom i pracownikom przemysłu specjalny zasiłek, a 11 stycznia 1919 roku wprowadzone zostaje ubezpieczenie zdrowotne. Powstają także Kasy Chorych.

Ustawa scalająca system ubezpieczeń społecznych wchodzi w życie w 1934 roku. Nadaje ona jednolity charakter prawu odradzającej się Polski - obejmuje wszystkie rodzaje ubezpieczeń społecznych: chorobowe i macierzyńskie, wypadkowe przy pracy i z chorób zawodowych, emerytalne robotników oraz emerytalne pracowników umysłowych, od bezrobocia.

Ważne daty!

3 stycznia 1918 r. – Utworzenie przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego Ministerstwa Opieki Społecznej i Ochrony Pracy

3 stycznia 1919 r. – Utworzenie dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego Państwowej Inspekcji Pracy

17 marca 1921 r. – Konstytucja „marcowa” Rzeczypospolitej Polskiej. W preambule zapisano realizację polityki społecznej

16 marca 1928 r. – Ogłoszenie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o bezpieczeństwie i higienie pracy

23 kwietnia 1935 r. – Konstytucja „kwietniowa” Rzeczypospolitej Polskiej

2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja III RP, która nakłada na władze państwowe obowiązek prowadzenia polityki społecznej