Prawa człowieka wynikają z przyrodzonej człowiekowi godności, przysługują każdemu bez względu na, między innymi, rasę, płeć, język, wyznanie, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe i społeczne, majątek. Nie można się ich zrzec. Władza ich nie nadaje ani nie może ich odebrać.

Prawa człowieka opisują pozycję osoby w społeczeństwie i wobec władzy – określają jej uprawnienia w stosunku do innych osób i władzy.

Koncepcja praw opiera się na następujących założeniach: każdy posiada sferę wolności, której nie może naruszyć żadna władza, każdy może domagać się od państwa ochrony swoich praw.

Prawa człowieka mogą być ograniczane, ale tylko w ściśle określonych sytuacjach, definiowanych w konstytucjach i umowach międzynarodowych dotyczących praw człowieka (potrzeba ochrony określonych wartości, ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego).

Prawa jednostki po raz pierwszy potwierdzono w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. oraz w konstytucji Stanów Zjednoczonych (w Karcie Praw stanowiącej dziesięć pierwszych poprawek do Konstytucji, z 1789 r.). Później, potwierdzenie praw i gwarancji ich realizowania pojawiło się w konstytucjach i ustawach zwykłych innych państw.

W XX wieku przyjęto zasadę, że respektowanie praw człowieka nie jest wewnętrzną sprawą państw. Wyrazem tego stały się przyjmowane przez społeczność międzynarodową umowy dotyczące praw człowieka.

Prawa obywatelskie i polityczne wywodzone są z szeroko pojętej wolności, której państwa nie mogą ograniczać („im mniej państwa, tym lepiej”). Prawa obywatelskie lub polityczne to, między innymi:

• prawo do życia,
• wolność i bezpieczeństwo osobiste,
• zakaz tortur,
• wolność sumienia i wyznania,
• wolność słowa,
• prawo do sądu,
• prawo do obywatelstwa,
• prawo do prywatności,
• prawo do wolnych wyborów,
• wolność zgromadzeń i stowarzyszeń.

Prawa te określa się czasem jako "negatywne", jednak ich realizacja niektórych z nich wymaga od państwa podjęcia działań, na przykład stworzenia systemu wymiaru sprawiedliwości albo zorganizowania wyborów.

Prawa społeczne wywodzone są z innej wartości – równości. Ich gwarantowanie wymaga od państwa podjęcia działań – dlatego określa się je jako "pozytywne". Prawa te stanowią, w większości, wytyczne działania państwa.

Społeczne prawa człowieka:

• prawa pracownicze obejmujące zakaz pracy przymusowej, zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu, prawo do godziwych warunków pracy, godziwego wynagrodzenia oraz równego wynagrodzenia za pracę równej wartości, prawo do organizowania się, do strajku,
• prawo do ochrony socjalnej oraz prawo do ochrony zdrowia oznaczające prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek choroby, starości, niezdolności do pracy, bezrobocia oraz prawo do pomocy społecznej,
• prawa rodziny obejmujące prawo rodziny i poszczególnych jej członków do ochrony prawnej, społecznej i gospodarczej, prawo do ochrony macierzyństwa, prawo dzieci do ochrony przed wszelkimi formami eksploatacji,
• prawo do edukacji to prawo do bezpłatnej nauki na szczeblu podstawowym, dostęp do szkolnictwa wyższego oraz do wsparcia w celu ułatwienia dostępu do edukacji,
• prawa w dziedzinie kultury obejmujące prawo udziału w życiu kulturalnym i korzystania z postępu naukowego, ochronę praw autorskich.