Prawa człowieka, demokracja i rządy prawa należą do podstawowych wartości Unii Europejskiej. Zostało to odzwierciedlone zwłaszcza w Traktacie lizbońskim oraz w Karcie praw podstawowych.

Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie praw człowieka obejmuje działania na rzecz praw obywatelskich, politycznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Jej celem jest także wspieranie praw kobiet, dzieci, członków mniejszości i wysiedleńców oraz zwalczanie szeroko pojętej dyskryminacji.

Podstawowe znaczenie dla określenia zasad, celów i priorytetów UE w obszarze praw człowieka mają Ramy strategiczne Unii Europejskiej w obszarze praw człowieka i demokracji, z 2012 r.. W dokumencie tym zostały określone priorytety polityki UE w zakresie praw człowieka, w tym:

• promowanie wolności wypowiedzi, wolności wyrażania opinii, wolności zgromadzeń i wolności stowarzyszeń,
• działanie na rzecz praw człowieka w organizacjach międzynarodowych, działanie na rzecz zwalczania wszelkich form dyskryminacji,
• działanie na rzecz całkowitego zniesienia kary śmierci oraz tortur,
• promowanie wizji bezstronnego wymiaru sprawiedliwości,
• zintensyfikowanie politycznego i finansowego wsparcia obrońców praw człowieka i przeciwdziałanie wszelkim formom represji.

Na rzecz praw człowieka, poza Radą, Komisją europejską i Parlamentem Europejskim działa Agencja Praw Podstawowych UE, utworzona w 2007 r.Agencja jest niezależną instytucją, która ma służyć wiedzą i pomocą innym organom UE oraz jej państwom członkowskim przy wdrażaniu przez nie prawa unijnego. W tym celu Agencja opracowuje:

• opinie dotyczące szczegółowych kwestii,
• roczne sprawozdania dotyczące realizacji praw podstawowych, które objęte są zakresem jej działania,
• metody i standardy poprawy porównywalności, obiektywności i rzetelności danych na szczeblu europejskim.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich bada skargi złożone na niewłaściwe działanie organów i instytucji UE, z wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości UE. Rzecznik może stwierdzić niewłaściwe działanie, jeżeli organ lub instytucja nie przestrzega praw podstawowych oraz przepisów lub zasad dobrej administracji. Prawo do złożenia skargi przysługuje każdej osobie fizycznej i prawnej mającej miejsce zamieszkania lub siedzibę w państwie członkowskim UE.

Rzecznik może, w efekcie przeprowadzonego postępowania, sformułować zalecenia. Jeżeli organ lub instytucja nie akceptuje ich, Rzecznik może sporządzić raport, kierowany do Parlamentu Europejskiego.