Ustawa wprowadzająca program „Aktywny Rodzic”  jest elementem kompleksowej reformy systemu wspierania opieki nad dziećmi do lat 3. Ustawa „Aktywny Rodzic” ustala 3 nowe świadczenia:

a) Aktywni rodzice w pracy (tzw. babciowe) - dla rodziców aktywnych zawodowo 1500 zł miesięcznie na rzecz organizacji opieki nad maluchem w wieku 12 - 35 miesięcy. w domu. W przypadku podpisania umowy uaktywniającej, która od lat funkcjonuje na podstawie ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3,budżet państwa pokrywa również koszty składek, które w przypadku osób w wieku emerytalnym są szczególnie istotne gdyż zwiększają podstawę emerytury. Istotne jest, że zawarcie takiej umowy uaktywniającej, jak i innej umowy z nianią, nie jest obowiązkowe;

b) Aktywnie w żłobku - dofinansowanie do żłobka do 1500 zł miesięcznie na dziecko na pokrycie kosztów pobytu dziecka w żłobku, klubie dziecięcym czy u dziennego opiekuna;

c) Aktywnie w domu - 500 zł miesięcznie na dziecko w wieku 12 - 35 miesięcy dla rodziców, którzy wychowują swojego malucha w domu .

Ustawa „Aktywny Rodzic” pozwala na realizację dodatkowych programów związanych z rozwojem opieki wczesnodziecięcej w tym szerokich programów szkoleniowych, tak aby jakość opieki żłobkowej w całej Polsce wzrastała, ustawa ma jeden scalony budżet dla wszystkich 3 świadczeń i innych programów wspierających, składający się z budżetu Państwa i funduszy europejskich (FERS), i średniorocznie ma wartość ok. 10 mld, z tymże będzie różnił się w poszczególnych latach ze względu na różny poziom wykorzystania środków unijnych.

Ustawa „Aktywny Rodzic” – niejako przejmuje beneficjentów dotychczas funkcjonującego rodzinnego kapitału opiekuńczego (RKO) i dofinansowania żłobkowego 400 zł, utrzymując prawa nabyte oraz poszerzając katalog wsparcia, w przypadku RKO obejmując także pierwsze dziecko wsparciem, oraz podwyższając wartość wsparcia żłobkowego do kwoty 1500 zł. W ramach ustawy „Aktywny Rodzic” rodzice mogą w danym miesiącu na dane dziecko korzystać tylko z jednego świadczenia jednak mogą w trakcie jego obowiązywania dowolnie zmieniać rodzaj wsparcia wielokrotnie.

Planowany termin rozpoczęcia programu Aktywny Rodzic czyli data wejścia ustawy w życie to 1 października 2024 r.

Program Aktywny Rodzic to kompleksowa reforma systemu wsparcia rodziców dzieci w wieku do lat 3. Wprowadza 3 rodzaje świadczeń, są to „aktywni rodzice w pracy”, „aktywnie w żłobku” oraz „aktywnie w domu” i jest spójna z programem Aktywny Maluch. Każdy rodzic, który wychowuje dziecko w wieku 12 -35 miesięcy, może otrzymać jedno wsparcie w zależności od własnego wyboru czy sytuacji zawodowej, na każde dziecko, co do zasady w wieku 12 - 35 miesięcy. Żadne ze świadczeń nie będzie uzależnione od warunku kryterium dochodowego. Natomiast w przypadku świadczenia „aktywni rodzice w pracy”  weryfikowany  będzie fakt i wymiar aktywności zawodowej rodziców.

 Jeżeli rodzic zawrze z opiekunką/nianią taką umową i zgłosi ją do ZUS do ubezpieczeń społecznych, to z budżetu państwa zostaną sfinansowane składki na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne za nianię od tej części pensji, która nie jest wyższa niż 50% minimalnego wynagrodzenia. Zawarcie umowy uaktywniającej z opiekunką lub opiekunem dziecka nie jest warunkiem do otrzymania świadczenia z programu "Aktywny Rodzic". 

Planujemy, że pierwsze świadczenia zostaną wypłacone już w 4 kwartale bieżącego roku.

Świadczenia „aktywny rodzic” oraz koszt obsługi tych świadczeń przez ZUS będą finansowane z budżetu państwa oraz ze środków Funduszu Pracy. Szacuje się, że w pierwszym pełnym roku obowiązywania ustawy (2025 r.) wydatki na jej realizację wyniosą 8,975 mld zł. Koszty obsługi powyższych świadczeń oraz ich wypłaty wyniosą 0,4% kwoty przeznaczonej na wypłatę świadczeń „aktywny rodzic”.

W przypadku np. funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych, sędziów i prokuratorów, którzy zgodnie z obowiązującymi przepisami w okresie pełnienia służby nie są objęci obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, niepodleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu wykonywania pracy na podstawie stosunku służbowego uznaje się za równoważne z opłacaniem składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy, której wysokość wynosi 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę. 

Rolnik, małżonek rolnika lub domownik podlegający obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego również będą mogli ubiegać się o świadczenie „aktywni rodzice w pracy”. Fakt ubezpieczenia takich rodziców w KRUS będzie traktowany jak praca na etacie w wymiarze 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę. 

Ze świadczenia będą mogli również skorzystać rodzice, którzy wykonują pracę na umowie zlecenie czy też prowadzą własną działalność gospodarczą jednak podobnie jak przy zatrudnieniu na etacie warunkiem otrzymania świadczenia będzie zgłoszenie do ubezpieczenia  emerytalnego i rentowego od podstawy, której łączna (dla obojga rodziców) wysokość wynosić będzie nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Nie będzie konieczności przedstawiania umów o pracę –ZUS samodzielnie zweryfikuje czy rodzic jest zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i jaka jest podstawa jego wynagrodzenia, od której są odprowadzane składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Wniosek o jedno ze świadczeń z programu Aktywny Rodzic co do zasady będzie można złożyć od miesiąca, w którym dziecko kończy 12 miesiąc życia. Jeżeli rodzic/rodzice dziecka w tym momencie nie będą spełniać warunku określonego w ustawie wymiaru aktywności zawodowej i złożą wniosek o świadczenie „aktywnie w domu”, a następnie w trakcie pobierania tego świadczenia podejmą aktywność zawodową, to wystarczy, że złożą drugi wniosek o świadczenie „aktywni rodzice w pracy” i będą mogli otrzymać to świadczenie, natomiast świadczenie „aktywnie w domu” zostanie im od tego miesiąca uchylone.

Zgodnie z ustawą element podpisania umowy z nianią, jej czasu i przebiegu nie będzie sprawdzany. To co będzie elementem procesu weryfikacji, to przede wszystkim aktywność zawodowa rodziców.

Nie, żadne ze świadczeń w ramach Aktywnego Rodzica nie będzie „zabierane” w przypadku choroby rodzica bądź dziecka. Ustawa zakłada, że przerwa w wykonywaniu pracy przez rodzica w związku z chorobą nie będzie miała wpływu na dalsze pobieranie świadczenia.

W tym zakresie nie wprowadzamy żadnych ograniczeń. Oznacza to, że świadczenia z programu „Aktywny Rodzic” przysługują na każde dziecko. Zatem każdy rodzic, który wychowuje np. troje dzieci w wieku co do zasady 12 -35 miesięcy, może otrzymać na każde z tych dzieci świadczenie „aktywni rodzice w pracy” czyli 1500 zł x 3 dzieci miesięcznie.  

Poza spełnieniem warunku aktywności zawodowej w przypadku świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, nie będzie konieczności udowadniania rozliczenia środków lub składania umowy zawieranej z nianią lub innym opiekunem dziecka.

Rodzinny kapitał opiekuńczy zostanie zastąpiony nowym świadczeniem o nazwie „aktywnie w domu” stanowiącym część programu „Aktywny Rodzic”. Świadczenie „aktywnie w domu”, w przeciwieństwie do rodzinnego kapitału opiekuńczego, będzie przysługiwało już od pierwszego lub jedynego dziecka w rodzinie w wieku od 12 do ukończenia 35 miesiąca życia dziecka. Świadczenie to będzie przysługiwać od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończy 36. miesiąc życia, czyli przez okres 24 miesięcy. „Aktywnie w domu” wypłacane będzie w wysokości 500 zł miesięcznie przez okres 24 miesięcy, co oznacza, że łączna wysokość wypłaconych świadczeń co do zasady, wyniesie 12 000 zł na dziecko, czyli tyle samo co dotychczasowy rodzinny kapitał opiekuńczy. Świadczenie „aktywnie w domu” będzie przysługiwało bez względu na osiągany dochód. Aktywność zawodowa rodziców albo opiekuna faktycznego nie będzie warunkiem uzyskania prawa do tego świadczenia. Rozwiązanie to zacznie obowiązywać od 1 października 2024 r. – czyli od wejścia w życie ustawy Aktywny Rodzic.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” będzie przysługiwać jeżeli oboje rodzice dziecka są aktywni zawodowo i z tytułu tej aktywności podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu od podstawy, której łączna, czyli obydwojga rodziców, wysokość wyniesie nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jednocześnie w ustawie  określono minimalny próg aktywności zawodowej dla każdego z rodziców, zgodnie z którym, podstawa, od której opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe każdego z nich, nie może być niższa niż 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę lub 30% w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą korzystających z preferencyjnego obniżenia składek. Natomiast w przypadku rodzica samodzielnie wychowującego dziecko, nie ma wymogu aby wykazywał on aktywność zawodową drugiego z rodziców, ale w takim przypadku - rodzica samodzielnie wychowującego dziecko - dotyczy wymóg aktywności zawodowej z podstawą składek emertytalnych i rentowych nie niższą niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Tak, świadczenie „aktywni rodzice w pracy” (czyli tzw. „babciowe”) będzie w takiej sytuacji nadal wypłacane. Ustawa zakłada, że przerwa w wykonywaniu pracy przez rodzica w związku z chorobą nie będzie miała wpływu na dalsze pobieranie świadczenia. Zatem rodzic zatrudniony z podstawą składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie mniejszą niż ta określona ustawą, ale pobierający zasiłek chorobowy w czasie zatrudnienia w okresie przebywania na zwolnieniu lekarskim nadal będzie uprawniony do świadczenia „aktywni rodzice w pracy”.

Realizacja programu „Aktywny Rodzic” – wszystkie 3 świadczenia została powierzona Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. ZUS będzie przyjmował wnioski, weryfikował warunki ustawowe i wypłacał świadczenia. Podobnie jak w przypadku innych programów ograniczamy formalności do minimum. Rodzic będzie mógł złożyć wniosek o przyznanie świadczenia wyłącznie przez internet. Do dyspozycji rodziców będą sprawdzone już i funkcjonujące w innych programach wsparcia rodzin, 4 kanały wnioskowania przez internet: Platforma PUE ZUS, Aplikacja mobilna mZUS, bankowość  elektroniczna, Portal Emp@tia Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Świadczenie "aktywnie w żłobku" jest rozwiązaniem, które zastąpi dotychczas funkcjonujące i zdecydowanie mniej korzystne dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna w wysokości 400 zł miesięcznie, uregulowane w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, i jest w wielu aspektach świadczeniem o tożsamych zasadach przysługiwania. "Aktywnie w żłobku" będzie przysługiwało na dziecko, które uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego albo jest objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna, w tym także na dziecko w wieku poniżej 12 m-c życia jak i na dziecko w wieku powyżej 35 m- c życia. „Aktywnie w żłobku” będzie wypłacane, co do zasady, w wysokości 1500 zł miesięcznie na dziecko, ale nie więcej niż kwota ponoszonej opłaty za pobyt dziecka w instytucji opieki. W przypadku, gdy dziecko legitymuje się odpowiednim orzeczeniem o niepełnosprawności świadczenie będzie przysługiwało maksymalnie w wysokości 1900 zł miesięcznie, nie więcej jednak niż kwota opłaty za pobyt dziecka w instytucji opieki. UWAGA: Do opłaty rodzica za pobyt dziecka w instytucji opieki nie wlicza się opłaty za wyżywienie, co oznacza, że wyżywienie dziecka nie będzie finansowane ze świadczenia "aktywnie w żłobku"

Podobnie jak dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna świadczenie "aktywnie w żłobku" nie będzie trafiało bezpośrednio do rodziców. Wniosek p przyznanie tego świadczenia będzie składał rodzic, natomiast świadczenie to będzie przekazywane co miesiąc bezpośrednio podmiotowi prowadzącemu instytucję opieki (na wskazany przez nią rachunek bankowy) z przeznaczeniem na obniżenie opłat za pobyt dzieci, ponoszonych przez rodziców.

Program Aktywny Rodzic będzie dotyczył wszystkich dzieci, które w momencie wejścia w życie programu będą mieć co do zasady  od 12 do 35 miesięcy i rodzice tych dzieci otrzymają wsparcie. Wszystkie świadczenia będą wypłacane na tej samej zasadzie.

Program Aktywny Rodzic wprowadza 3 rodzaje świadczeń, są to „aktywni rodzice w pracy”, „aktywnie w żłobku” oraz „aktywnie w domu”. W danym miesiącu na dane dziecko rodzic będzie mógł otrzymać tylko jedno z wybranych przez siebie świadczeń. Jak najbardziej dopuszczalna będzie możliwość zamiany wybranego wcześniej przez rodzica świadczenia na inne świadczenie z programu. I tak np. rodzic, który wybrał świadczenie „aktywnie w domu” (500 zł miesięcznie) w przypadku kiedy podejmie aktywność zawodową będzie mógł zamienić to świadczenie na „aktywni rodzice w pracy” (1500 zł miesięcznie).

Jednocześnie każde z trzech świadczeń z programu Aktywny Rodzic będzie można łączyć z innymi świadczeniami wypłacanymi na dzieci np. ze świadczeniem wychowawczym z programu „Rodzina 800+” czy świadczeniami rodzinnymi.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” kierowane jest do aktywnych zawodowo rodziców dziecka, ma więc charakter aktywizacyjny i dlatego jednym z warunków otrzymania tego świadczenia będzie aktywność zawodowa rodzica lub rodziców.  Jego wysokość to 1500 zł miesięcznie na dziecko w wieku od 12 do ukończenia 35 miesiąca życia dziecka lub 1900 zł jeżeli dziecko legitymuje się odpowiednim orzeczeniem o niepełnosprawności. Natomiast świadczenie „aktywnie w domu” przysługiwać będzie na analogicznych zasadach, co obecnie funkcjonujący rodzinny kapitał opiekuńczy, z tą różnicą że świadczenie „aktywnie w domu” będzie można uzyskać na każde, w tym na pierwsze lub jedyne dziecko w wieku od 12 do 35 miesiąca życia, a wysokość tego świadczenia to 500 zł miesięcznie. Jest to wsparcie kierowane do tych rodziców dzieci w wieku od 12 do 35 miesiąca życia, którzy nie będą uprawnieni lub z własnej woli nie zdecydują się na skorzystanie z świadczenia „aktywni rodzice w pracy” lub „aktywnie w żłobku”, gdyż w szczególności pozostaną nieaktywni zawodowo lub ich dziecko nie uczęszcza do instytucji opieki.

Tak, z programu będą mogli również skorzystać rodzice, którzy prowadzą działalność gospodarczą o ile spełniać będą określone warunki. Nie może to być działalność w okresie zawieszenia  oraz niezbędny jest minimalny poziom oskładkowania takiej działalności.Podobnie jak przy zatrudnieniu na etacie, warunkiem otrzymania świadczenia będzie zgłoszenie do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego od podstawy, której łączna wysokość obydwojga rodziców wynosi nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę i jednocześnie nie mniej dla każdego z rodziców niż 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Ale uwaga: jeśli rodzic prowadzący działalność gospodarczą korzysta z ulg i preferencji  w opłacaniu składek do ZUS (z ulgi na start, z obniżonych składek w okresie 24 miesięcy prowadzonej działalności lub z ulgi mały ZUS Plus), przy których podstawa, od której opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i  rentowe wynosi 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, to w takim przypadku wymagany minimalny próg aktywności zawodowej, wynosi właśnie 30% minimalnego wynagrodzeni za pracę. Przy czym bez zmian pozostaje wymóg łącznej podstawy składek obydwojga rodziców na poziomie nie niższym niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Nie dotyczy to jednak osób deklarujących samodzielne wychowywanie dziecka, dla których próg aktywności zawodowej/wysokość podstawy składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (także w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej) ustalono na poziomie nie niższym niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Tak, świadczenie „aktywni rodzice w pracy” będzie również przysługiwało na pierwsze dziecko w wieku od 12 do ukończenia 35 miesiąca życia dziecka w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego otrzymywanego w związku z urodzeniem drugiego dziecka pod warunkiem, że jest nadal zatrudniona.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” będzie przysługiwać jeżeli rodzice dziecka są aktywni zawodowo i z tytułu tej aktywności podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy, której łączna, czyli obydwojga rodziców, wysokość wyniesie nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jednocześnie w ustawie określono minimalny próg aktywności zawodowej dla każdego z rodziców, zgodnie z którym, podstawa, od której opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe każdego z nich, nie może być niższa niż 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę lub 30% w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą korzystających z preferencyjnego obniżenia składek. Oznacza to, że przyznanie świadczenia nie będzie uzależnione od tego czy jest to praca na cały czy tylko na część etatu, a od tego czy podstawa ww. składek na takim etacie będzie nie niższa niż ww. minimalny wymiar.

W przypadku rodzica samodzielnie wychowującego dziecko, nie ma wymogu aby wykazywał on aktywność zawodową drugiego z rodziców, ale w takim przypadku rodzica samodzielnie wychowującego dziecko dotyczy wymóg aktywności zawodowej z podstawą składek emertytalnych i rentowych nie niższą niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W przypadku gdy dziecko uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego lub jest pod opieką dziennego opiekuna, w ramach „Aktywnego rodzica” rodzice w szczególności będą mogli ubiegać się o świadczenie „aktywnie w żłobku”. Zgodnie z ustawą, będzie ono przysługiwać w maksymalnej wysokości 1500 zł miesięcznie lub 1900 miesięcznie w przypadku dziecka z niepełnosprawnością, lecz nie więcej niż kwota ponoszonej przez rodziców opłaty za żłobek/klub dziecięcy/dziennego opiekuna. Opłata ta nie obejmuje kosztów wyżywienia dziecka w instytucji opieki, w związku z czym, koszty wyżywienia nie będą pokrywane ze świadczenia "aktywnie w żłobku". To, czy rodzice są aktywni zawodowo, nie będzie warunkiem uzyskania tego świadczenia. W  przypadku „aktywnie w żłobku”, podobnie jak w przypadku obecnie funkcjonującego dofinasowania żłobkowego w wysokości 400 zł miesięcznie, świadczenie to nie będzie trafiało bezpośrednio do rodziców. Rodzic będzie składał wniosek do ZUS o przyznanie tego świadczenia, natomiast świadczenie to będzie przekazywane co miesiąc bezpośrednio podmiotowi prowadzącemu żłobek/klub dziecięcy/zatrudniającemu dziennego opiekuna z przeznaczeniem na obniżenie opłaty ponoszonej przez rodziców. 

Ustawa zawiera definicję pojęcia „aktywność zawodowa”, która obejmuje m.in. osoby prowadzące - w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące. Jednocześnie, zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się, m. in. wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. W związku z tym, osoba będąca wspólnikiem spółki komandytowej, przy ustalaniu prawa do świadczenia „aktywni rodzice w pracy” będzie traktowana jako osoba aktywna zawodowo.

Jeśli oboje rodzice będący aktywni zawodowo,. i z tytułu tej aktywności podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu od podstawy, której łączna, czyli obydwojga rodziców, wysokość wyniesie nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę, a indywidualnie, dla każdego z nich - nie mniej  niż 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę, to będą mogli uzyskać prawo do świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, tzw. babciowego.

Według ustawy, rodzice dziecka z niepełnosprawnością, które posiada orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, będą mogli uzyskać na to dziecko, po spełnieniu warunków ustawowych danego świadczenia, świadczenie „aktywni rodzice w pracy” w podwyższonej wysokości 1900 zł miesięcznie albo świadczenie „aktywnie w żłobku” w maksymalnej wysokości 1900 zł miesięcznie, nie więcej niż kwota opłaty za żłobek/klub dziecięcy/opiekuna dziennego.

Rodzic, któremu przed rozpoczęciem funkcjonowania programu Aktywny Rodzic został przyznany rodzinny kapitał opiekuńczy, zgodnie z ustawą, będzie mógł kontynuować pobieranie tego świadczenia w oparciu o zasadę ochrony praw nabytych. Jednak pobieranie dotychczasowego rodzinnego kapitału opiekuńczego albo dofinansowania żłobkowego w wysokości 400 zł miesięcznie, będzie wykluczało możliwość skorzystania ze świadczeń przyznawanych w ramach „Aktywny rodzic”. W związku z tym, rodzic będzie mógł zdecydować, czy chce kontynuować pobieranie przyznanego mu już rodzinnego kapitału opiekuńczego bądź dofinansowania żłobkowego czy jednak woli zrezygnować z kapitału/dofinasowania i zawnioskować o jedno ze świadczeń wprowadzanych w ramach programu „Aktywny rodzic”, tj. świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, świadczenia „aktywnie w żłobku” albo świadczenia „ aktywnie w domu”.

Po rozpoczęciu funkcjonowania programu „Aktywny rodzic”, rodzic pobierający dotychczasowy rodzinny kapitał opiekuńczy będzie mógł w każdej chwili zrezygnować z tego świadczenia i przejść na świadczenie „aktywni rodzice w pracy” („babciowe”), o ile spełni warunki ustawowe uzyskania „babciowego”, w tym warunek aktywności zawodowej rodziców na określonym, wskazanym w ustawie poziomie, tj. rodzice będą zgłoszeni do ubezpieczenia  emerytalnego i rentowego od podstawy, której łączna (dla obojga rodziców) wysokość wynosić będzie nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz indywidulanie, w przypadku każdego z nich, podstawa ta nie będzie niższa niż 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Jeśli po przyznaniu „babciowego”, jeden z rodziców przestanie spełniać ww. warunek aktywności zawodowej (np. nie zostanie przedłużona mu umowa o pracę zawarta na okres próbny), „babciowe” będzie wypłacane do końca miesiąca następującego po miesiącu, w którym jeden z rodziców przestał spełniać warunek aktywności zawodowej. Po tym okresie nieaktywny zawodowo rodzic będzie mógł ubiegać się o świadczenie „aktywnie w domu”.

Ale uwaga: obowiązywać będzie maksymalny pułap łącznej kwoty pobranego na dane dziecko rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz świadczenia „aktywnie w domu" wynoszący 12000 zł. Oznacza to, że w sytuacji, gdy na dane dziecko został już wypłacony rodzinny kapitał opiekuńczy w łącznej maksymalnej wysokości 12000 zł, to na to dziecko nie będzie już przysługiwało „aktywnie w domu” zastępujące dotychczasowy rodzinny kapitał opiekuńczy. W sytuacji, gdy na dane dziecko został pobrany rodzinny kapitał opiekuńczy w części, bez przekroczenia powyższego pułapu 12000 zł, na dziecko to będzie mogło zostać wypłacone świadczenie „aktywnie w domu” do osiągnięcia łącznego limitu 12000 zł.

Ustawa przewiduje wydłużony, 3-miesięczny okres od dnia wejścia w życie ustawy - czyli od 1 października 2024, w którym będzie można wystąpić do ZUS z wnioskiem o przyznanie świadczenia „aktywnie w żłobku”. Dotyczy to także osób, które w dniu wejścia w życie ustawy będą otrzymywały dotychczasowe, mniej korzystne dofinansowanie żłobkowe wynoszące do 400 zł miesięcznie. W takim przypadku, w poczet przyznanego świadczenia „aktywnie w żłobku” zostanie zaliczone dotychczasowe dofinansowanie żłobkowe wypłacone za te same miesiące.

Zgodnie z ustawą, świadczenie „aktywni rodzice w pracy” przysługuje na  dziecko, które nie uczęszcza do instytucji opieki nad dziećmi do lat 3. albo przedszkola. W przypadku dziecka, które uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego lub pozostaje pod opieką dziennego opiekuna, dedykowanym świadczeniem jest świadczenie „aktywnie w żłobku".

W ramach programu "Aktywny rodzic" rodzice dzieci uczęszczających do przedszkola będą mogli uzyskać świadczenie "aktywnie w domu", o ile spełniać będą warunki ustawowe przysługiwania tego świadczenia, tj. przede wszystkim nieukończenie przez dziecko 35 miesiąca życia.

Natomiast do rodziców dzieci uczęszczających do przedszkola nie są kierowane dwa pozostałe komponenty ww. programu, tj. "aktywni rodzice w pracy" i "aktywnie w żłobku". Świadczenie "aktywni rodzice w pracy" przysługuje na dzieci nieobjęte opieką w żłobku, klubie dziecięcym, przedszkolu albo przez dziennego opiekuna. Natomiast świadczenie "aktywnie w żłobku" kierowane jest do rodziców, których dzieci uczęszczają do żłobka, klubu dziecięcego lub pozostają pod opieką dziennego opiekuna.

Zgodnie z  ustawą "Aktywny rodzic", pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego na nowych, obowiązujących od 1 stycznia 2024 r. zasadach nie będzie wykluczało prawa do świadczenia „aktywni rodzice w pracy” (tzw. babciowego). W przypadku świadczenia „aktywni rodzice w pracy” istotne będzie, aby rodzice byli aktywni zawodowo na określonym, wskazanym w ustawie poziomie.

W związku z tym, aktywni zawodowo rodzice, spośród których jeden pobiera świadczenie pielęgnacyjne na „nowych” zasadach, w ramach programu „Aktywny rodzic” będą mogli uzyskać wsparcie na dziecko w postaci jednego, wybranego świadczenia spośród trzech komponentów programu, tj. albo „aktywni rodzice w pracy” (tzw. babciowe) albo „aktywnie w żłobku” albo „aktywnie w domu”.

Świadczenia z pomocy społecznej nie będą miały wpływu na możliwości pobierania świadczeń z programu „Aktywny rodzic”, o ile będą spełnione warunki ustawowe dotyczące danego świadczenia, w tym warunek dotycząca minimalnego progu aktywności zawodowej rodziców w przypadku ubiegania się o świadczenie „aktywni rodzice w pracy” (czyli tzw. babciowego).

W takim przypadku matka może po 30 września 2024 r. złożyć wniosek o świadczenie „aktywni rodzice w pracy”. Jeśli spełni wszystkie warunki (m.in. warunek aktywności zawodowej, a dziecko nie będzie uczęszczało do żłobka), nabędzie prawo do tego świadczenia od 1 października 2024 r., a prawo do RKO zostanie od tego dnia uchylone.

Oznacza to, że od 1 lipca do 30 września 2024 r. matka będzie pobierała RKO w wysokości 1000 zł miesięcznie, a od 1 października 2024 r. będzie pobierała świadczenie „aktywni rodzice w pracy” po 1500 zł miesięcznie.

Wcześniejsze pobieranie RKO na dane dziecko w wieku od 12 do 35 miesiąca życia - także w sytuacji, gdy na dane dziecko kapitał został pobrany w pełnej, maksymalnej wysokości 12 000 zł, nie stanowi przeszkody w uzyskaniu prawa do świadczenia „aktywnie w żłobku” lub „aktywni rodzice w pracy” na to dziecko (pod warunkiem że spełnione są inne warunki ustawowe uzyskania prawa do tych świadczeń).

Natomiast ustawa o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka „Aktywny Rodzic” wprowadza maksymalny pułap łącznej kwoty pobranego na dane dziecko rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz świadczenia „aktywnie w domu”, wynoszący 12 000 zł. Oznacza to, że w sytuacji, gdy na dane dziecko został wypłacony RKO w łącznej maksymalnej wysokości 12 000 zł, to na to dziecko nie będzie już przysługiwało świadczenie „aktywnie w domu”, zastępujące dotychczasowy RKO. Natomiast w przypadku, gdy na dane dziecko został pobrany RKO w części, bez przekroczenia powyższego pułapu 12 000 zł, osobie będzie mogło zostać wypłacone świadczenie „aktywnie w domu” do osiągnięcia łącznego limitu 12 000 zł.

W celu udzielenia odpowiedzi na powyższe pytanie posłużymy się przykładem. Dziecko skończyło 12 miesięcy w lipcu 2024 r. Matka złożyła wniosek 1 lipca 2024 r. i nabyła prawo do RKO od lipca 2024 r. Pobiera to świadczenie w wysokości 1000 zł miesięcznie.

W grudniu 2024 r. matka wróciła do pracy i złożyła wniosek o świadczenie „aktywni rodzice w pracy”. ZUS uchylił jej prawo do RKO (pobierała je od lipca do listopada 2024 r., czyli w sumie otrzymała 5 tys. zł) i przyznał świadczenie „aktywni rodzice w pracy”. Pobierała po 1500 zł miesięcznie od 1 grudnia 2024 r.

W marcu 2025 r. matka zakończyła aktywność zawodową i ZUS uchylił jej prawo do świadczenia „aktywni rodzice w pracy”. Dziecko nie chodzi do żłobka, więc matce nie przysługuje prawo do aktywnie w żłobku.

Pomimo, że matka nie pobrała całej kwoty 12.000 zł, to nie może ponownie przejść na świadczenie RKO, jeśli już raz z niego zrezygnowała i złożyła wniosek o inne świadczenie.

W zamian, w takiej sytuacji matka może złożyć wniosek o świadczenie „aktywnie w domu”. Jeśli matka otrzyma świadczenie aktywnie w domu, może pobierać po 500 zł miesięcznie, aż dziecko skończy 35 miesięcy. Jest jednak warunek, że łączna kwota RKO i aktywnie w domu nie może przekroczyć 12.000 zł. Skoro matka pobrała RKO w łącznej kwocie 5.000 zł, to może jeszcze pobrać 7.000 zł świadczenia „aktywnie w domu”.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” przysługuje, jeśli oboje rodzice osiągają przychód, którego podstawa wymiaru składek wynosi co najmniej 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę (tzw. warunek łączonego poziomu aktywności zawodowej).

Dodatkowo podstawa, od której opłacane są składki każdego z rodziców, nie może być niższa od 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w okresie , na który jest ustalane prawo do świadczenia albo – w przypadku osób, które prowadzą pozarolniczą działalność na preferencyjnych zasadach (korzystają z ulg: preferencyjne składki, ulga na start, mały ZUS plus)- 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym okresie, na który jest ustalane prawo do świadczenia.

W podanym przykładzie rodzice spełniają warunek łącznej aktywności zawodowej – ich łączna podstawa wymiaru składek jest większa niż 100% minimalnego wynagrodzenia.

Matka nie spełnia jednak warunku minimalnej aktywności zawodowej jednego z rodziców (tzw. warunek indywidualnej aktywności zawodowej), gdyż jej wynagrodzenie jest niższe od kwoty stanowiącej 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Oznacza to, że prawo do świadczenia nie przysługuje. 

Jeżeli osoba wychowuje dziecko samodzielnie, to świadczenie „aktywni rodzice w pracy” przysługuje pod warunkiem, że osoba ta podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy wynoszącej co najmniej 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W podanym przykładzie matka spełnia warunek minimalnego poziomu aktywności zawodowej, który jest przewidziany dla osoby samodzielnie wychowującej dziecko. Oznacza to, że prawo do świadczenia przysługuje.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” przysługuje, jeśli oboje rodzice osiągają przychód, którego podstawa wymiaru składek wynosi co najmniej 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę (tzw. warunek łączonego poziomu aktywności zawodowej).

Dodatkowo podstawa, od której opłacane są składki każdego z rodziców, nie może być niższa od 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w okresie, na który jest ustalane prawo do świadczenia albo – w przypadku osób, które prowadzą pozarolniczą działalność na preferencyjnych zasadach (korzystają z ulg: preferencyjne składki, ulga na start, mały ZUS plus)- 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym okresie, na który jest ustalane prawo do świadczenia.

W podanym przykładzie, warunek indywidualnej aktywności zawodowej spełnia każde z rodziców. Rodzice nie spełniają jednak warunku łącznej aktywności zawodowej, ponieważ łączna podstawa wymiaru składek w ich przypadku wynosi 90% minimalnego wynagrodzenia w miesiącu. Oznacza to, że prawo do świadczenia nie przysługuje.

Przebywanie na urlopie wychowawczym, kiedy to składki na ubezpieczenia społeczne osoby są w całości pokrywane są z budżetu państwa, nie stanowi aktywności zawodowej w myśl ustawy „Aktywny rodzic”. W związku z tym, rodzic przebywający na urlopie wychowawczym nie będzie spełniał przesłanki aktywności zawodowej, niezbędnej do uzyskania świadczenia „aktywni rodzice w pracy”.

W tej sytuacji ojciec zachowa prawo do świadczenia do 31 sierpnia 2025 r. (do końca miesiąca następującego po miesiącu, w którym matka nie spełnia warunku w zakresie aktywności zawodowej).

W takim przypadku ojcu przysługuje prawo do świadczenia od 5 listopada 2024 r., czyli od dnia, w którym córka zaczęła chodzić do żłobka. Za listopad 2024 r. świadczenie zostanie wypłacone w wysokości 1000 zł.

W tej sytuacji, ojcu przysługuje prawo do „aktywnie w żłobku” od 15 listopada 2024 r., czyli od dnia, w którym córka zaczęła chodzić do żłobka. Za listopad 2024 r. świadczenie zostanie wypłacone w wysokości 500 zł, a za grudzień i kolejne miesiące – 1000 zł.

Prawo do świadczenia „aktywnie w żłobku” zostanie ustalone od dnia w którym dziecko zaczęło uczęszczać do żłobka, klubu dziecięcego lub jest pod opieką dziennego opiekuna, jeśli rodzic/opiekun złoży wniosek w ciągu 2 miesięcy od tej daty. Jeśli wniosek nie zostanie złożony w ciągu tych dwóch miesięcy to prawo do „aktywnie w żłobku” zostanie ustalone od miesiąca w którym wpłynął wniosek (nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym dziecko zacznie uczęszczać do żłobka, klubu dziecięcego lub będzie pod opieką dziennego opiekuna).

Ponadto w pierwszym okresie funkcjonowania ustawy „Aktywny rodzic”, rodzice będą mieli wydłużony czas na złożenie wniosku o „aktywnie w żłobku”. Jeśli wniosek o to świadczenie złożą w ciągu 3 miesięcy od daty wejścia w życie ustawy (tj. od 1 października 2024 r.)  świadczenie to będzie im przysługiwało od 1 października 2024 r.

W takiej sytuacji ojcu przysługuje świadczenie od 1 grudnia 2025 r., czyli od miesiąca, w którym złożył wniosek. Gdyby ojciec złożył wniosek do końca listopada 2025 r., świadczenie to przysługiwałoby mu od 1 października 2025 r., czyli od dnia, w którym córka zaczęła chodzić do żłobka.

W pierwszym okresie funkcjonowania ustawy „Aktywny rodzic”, rodzice będą mieli wydłużony czas na złożenie wniosku o „aktywnie w żłobku”. Jeśli wniosek o to świadczenie złożą w ciągu 3 miesięcy od daty wejścia w życie ustawy (tj. od 1 października 2024 r.)  świadczenie to będzie im przysługiwało od 1 października 2024 r.

W poddanym przykładzie ZUS przyzna świadczenie „aktywnie żłobku” od 1 stycznia 2025 r., czyli od miesiąca, w którym matka złożyła wniosek(wniosek został złożony po upływie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy). 

Limit opłaty wnoszonej przez rodzica za pobyt dziecka w instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 uprawniający do świadczenia „aktywnie w żłobku” wynosi obecnie 2200 zł (do 31 marca 2025 r.).

Limit dotyczy ostatecznej kwoty ponoszonej przez rodzica, przed wprowadzeniem dofinansowania z ustawy. W dofinansowanie nie jest wliczana opłata za wyżywienie.

Podmiot prowadzący opiekę określając wysokość opłaty podstawowej za pobyt (cennikowej, bez zniżek i ulg) nie wlicza opłaty za wyżywienie oraz nie odejmuje ulg wprowadzanych przez podmiot prowadzący, dotacji gminy.

A to oznacza, że opłata podstawowa (cennikowa, przed zniżkami i ulgami) w żłobku może być wyższa niż ww. limit o ile opłata ponoszona przez rodzica nie przekracza tego limitu.

Przykład 1.

Podmiot ustala wysokość opłaty podstawowej (cennikowej) na poziomie 2200 zł.

• Instytucja opieki nie bierze udziału w Programie Aktywny Maluch 2022-2029,

• nie otrzymuje dofinansowania z gminy i z innych środków publicznych,

• nie udziela ulg

Rodzic po 1 października 2024 r. może otrzymać dofinansowanie do 1500 zł „aktywnie w żłobku”.

Opłaty ponoszone przez rodzica od 1 października 2024 r.:

2200 zł – 1500 zł (świadczenia „aktywnie w żłobku”) = 700 zł opłaty za pobyt ponoszonej przez rodzica.

Przykład 2.

Podmiot ustala wysokość opłaty podstawowej (cennikowej) na poziomie 3000 zł.

• Instytucja opieki nie bierze udziału w Programie Aktywny Maluch 2022-2029.

• Żłobek otrzymuje z gminy dofinansowanie do obniżenia opłat ponoszonych przez rodzica w wysokości 1000 zł na jedno miejsce opieki.

Opłata ponoszona przez rodzica to 3000 zł – 1000 zł = 2000 zł.

Opłata mieści się w limicie o którym mowa wyżej, a zatem rodzic może otrzymać świadczenie

„aktywnie w żłobku”. Po obniżeniu opłaty rodzic będzie ponosił opłatę w wysokości: 2000 zł – 1500 zł = 500 zł.

Przykład 3.

Podmiot ustala wysokość opłaty podstawowej (cennikowej) na poziomie 3500 zł.

• Gmina udziela dofinansowania 500 zł na obniżenie opłat rodzica.

Opłata rodzica:

3500 zł – 500 zł = 3000 zł

Rodzic nie będzie mógł skorzystać ze świadczenia „aktywnie w żłobku”, bo opłata przekracza limit 2200 zł o 800 zł.

Podmiot prowadzący opiekę określając wysokość opłaty podstawowej (cennikowej, bez zniżek i ulg) za pobyt nie wlicza opłaty za wyżywienie oraz nie odejmuje ulg wprowadzanych przez podmiot prowadzący, dotacji gminy, dofinansowania do funkcjonowania z Programu Aktywny Maluch 2022-2029 pokrywanego ze środków FERS.

Limit opłaty za pobyt dla miejsc opieki utworzonych z programu Aktywny Maluch 2022-2029 jest publikowany na stronie resortu i dostępny pod linkiem: https://www.gov.pl/web/rodzina/limit-oplaty-za-pobyt-dziecka.

Przykład 1.

Żłobek utworzony w ramach programu Aktywny Maluch i spełnia warunki na otrzymanie dofinansowania FERS.

Podmiot przy spełnieniu warunków programu może otrzymać dofinansowanie FERS w wysokości 836 zł.

Rodzic po 1 października może otrzymać dofinansowanie do 1500 zł „aktywnie w żłobku”.

2010 zł – 836 zł = 1 174 zł.

Jeżeli rodzic złoży wniosek o świadczenie „aktywnie w żłobku” i zostanie mu ono przyznane, będzie mógł skorzystać z dofinansowania w wysokości ww. różnicy. Oznacza to, że w tym przypadku rodzic nie ponosi opłaty za sprawowaną opiekę.

Przykład 2.

Miejsca opieki utworzone z programu Aktywny Maluch 2022-2029:

• Podmiot ustala wysokość opłaty podstawowej dla tych miejsc 2010 zł.

• Rada gminy przyjęła uchwałę o przyznaniu dofinansowania instytucji opieki w wysokości np. 500 zł na obniżenie opłat ponoszonych przez rodzica.

Opłaty:

2010 zł – 500 zł = 1510 zł (dof. z gminy)

1510 zł – 836 zł = 674 zł (dof. z FERS)

Świadczenie „aktywnie w żłobku” wyniesie 674 zł. Rodzic nie ponosi opłaty za pobyt dziecka w instytucji opieki.

Przykład 3.

Miejsca opieki utworzone z programu Aktywny Maluch 2022-2029:

• Podmiot ustala wysokość opłaty 2010 zł.

• Rada gminy przyjęła uchwałę o przyznaniu dofinansowania instytucji opieki w wysokości np. 500 zł na obniżenie opłat ponoszonych przez rodzica.

• Podmiot przyznaje zniżkę w wysokości 200 zł z tytułu uczęszczania rodzeństwa.

Opłaty:

2010 zł – 500 zł = 1510 zł (dof. z gminy)

1510 zł – 200 zł = 1310 zł (ulga własna podmiotu)

1310 zł – 836 zł = 474 zł (dof. z FERS)

Świadczenie „aktywnie w żłobku” wyniesie 474 zł. Rodzic nie ponosi opłaty za pobyt dziecka w instytucji opieki.

Zgodnie z ustawą „Aktywny rodzic” prawo do świadczenia „aktywni rodzice w pracy”  lub  świadczenia „aktywnie w domu” ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek.

Zatem jeśli w opisanej sytuacji rodzic złoży wniosek w listopadzie 2024 r., to o ile spełnione są przesłanki ustawowe przysługiwania danego świadczenia, ZUS przyzna prawo do „aktywni rodzice w pracy” albo „aktywnie w domu” od miesiąca listopada 2024 r.