Cel główny pierwszej edycji Programu Aktywizacyjnego dla Cudzoziemców

Głównym celem Programu była aktywizacja zawodowa oraz integracja i aktywność społeczna cudzoziemców legalnie przebywających w Polsce - ze szczególnym uwzględnieniem grupy cudzoziemców, którzy znaleźli się w kryzysowej sytuacji w związku z ewakuowaniem z obszarów objętych działaniami wojennymi na Ukrainie lub zostali ewakuowani w 2021 r. do Polski w ramach rządowego wsparcia sojuszników z Afganistanu.

Ogłoszenie Konkursu ofert

• Podstawą prawną ogłoszenia Resortowego Programu Aktywizacyjnego dla Cudzoziemców na lata 2022–2025, jest art. 62d ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2024 r. poz. 475 z późn. zm.);
• Konkurs ofert został ogłoszony 25 lutego 2022 r.;
•  W ramach  Konkursu samorządy, organizacje pozarządowe i instytucje rynku pracy mogły ubiegać się o środki z Funduszu Pracy (od 300 tys. do 1,5 mln zł) na aktywizację zawodową i integrację cudzoziemców;
• Do 21 marca 2022 r. złożono w sumie 873 oferty na kwotę przekraczającą 1 miliard zł. Większość złożonych ofert była na bardzo wysokim poziomie, dlatego Minister Marlena Maląg podjęła decyzję o zwiększeniu dofinansowania z planowanych 40 milionów zł do 104 milionów zł.;
• Po przeprowadzonej analizie i ocenie ofert przez powołany Zespół, rekomendowanych do dofinansowania zostało 115 ofert;
• Wyniki konkursu ofert ogłoszono 27 maja 2022 r.
• Ostatecznie realizowano 112 projektów. Trzech oferentów odstąpiło od realizacji – dwóch po ogłoszeniu wyników konkursu, jeden przed faktycznym rozpoczęciem realizacji projektu. Przyczyną rezygnacji z realizacji projektów były przede wszystkim zmiany związane z wyjazdem znacznej części uchodźców z Ukrainy z regionów, w których realizowane miały być działania projektowe.

Charakterystyka wyłonionych ofert

• 66% dotyczyła priorytetu integracja i aktywność społeczna, a pozostałe 34% aktywizacji zawodowej;
• Wśród podmiotów, które zostały wyłonione dominowały organizacje pozarządowe (ponad połowa ofert), na drugim miejscu znalazły się instytucje rynku pracy (ok. 25%) i za nimi jednostki samorządu terytorialnego (ok. 20%);
• Najwięcej projektów było realizowanych w województwie: mazowieckim, śląskim, dolnośląskim, wielkopolskim i małopolskim, najmniej ofert dotyczyło województwa łódzkiego i opolskiego, w przypadku 5 ofert działania obejmowały cały kraj;
• Wśród obszarów działań pomocowych wskazywanych przez oferentów najczęściej pojawiały się: integracja społeczna, szkolenia językowe, pomoc psychologiczna, pomoc w poszukiwaniu pracy oraz szkolenia zawodowe.

Tryb realizacji Programu

• Do końca grudnia 2023 r. zrealizowanych zostało 112 projektów w każdym województwie w Polsce, w których główną grupę docelową stanowiły kobiety i dzieci z Ukrainy;
• W większości projektów realizowane były szkolenia językowe i zawodowe, pomoc w poszukiwaniu pracy, wsparcie psychologiczne i prawne, edukacja i zajęcia dla dzieci migrantów oraz integracja z polskim społeczeństwem;
• Na realizację pierwszej edycji Programu Aktywizacyjnego dla Cudzoziemców Ministerstwo przeznaczyło kwotę 101 801 204,55 zł z rezerwy Funduszu Pracy ( w 2022 r. po podpisaniu umowy – 39 681 000,94 zł.; w 2023 r. po akceptacji raportu częściowego z realizacji zadania - 62 120 203,61 zł.);
• Na podstawie zawartych umów Ministerstwo przekazało w latach 2022-2023 środki Funduszu Pracy do jednostek sektora finansów publicznych w wysokości:  43 250 956,98 zł; jednostek spoza sektora finansów publicznych w wysokości: 58 550 247,57 zł;
• Projektom, które otrzymały dofinansowanie zostali przydzieleni opiekunowie – pracownicy Departamentu Rynku Pracy. W czasie trwania projektów (lata 2022 – 2023) pracownicy DRP odbyli 32 wizyty monitorujące w siedzibach realizatorów;
• Co miesiąc odbywały się spotkania online z realizatorami prowadzone przez Dyrekcję i zespół pracowników DRP zaangażowany w Program, których celem było m.in. omawianie bieżących spraw związanych z realizacją projektów. Dodatkowo byli na nie zapraszani również różni eksperci, którzy dzielili się swoją wiedzą m.in. nt. funduszy i instrumentów europejskich mających na celu wsparcie obywateli państw trzecich. Stanowiło to wartość dodaną w stosunku do celów Programu;
• Przez pełen okres trwania pierwszej edycji Programu działaniami pomocowymi objętych zostało ponad 73 tys. cudzoziemców, co wynika z zaakceptowanych raportów końcowych oferentów[1]. Natomiast zgodnie z umowami realizatorzy zobowiązali się wesprzeć minimum 43 tys. cudzoziemców, czyli udało się wesprzeć ostatecznie ponad 70% więcej osób. Objęcie wsparciem tak dużej grupy cudzoziemców to duży sukces Programu.

Mocne strony pierwszej  edycji Programu

• Szybkie ogłoszenie Programu – zaledwie w drugim dniu po agresji Rosji na Ukrainę oraz nieco ponad 2 miesiące od wejścia w życie podstawy prawnej umożliwiającej ministrowi właściwemu ds. pracy ogłaszanie tego rodzaju programów.
• Elastyczne ramy organizacyjne dla realizatorów – minimum obowiązków proceduralnych;
• Promowanie współpracy między podmiotami z różnych sektorów, zwłaszcza na osi sektor publiczny - organizacje pozarządowe;
• Przebieg Programu w partnerskiej współpracy z realizatorami poprzez bezpośrednią komunikację (tj. comiesięczne spotkania on-line, 1 opiekun na 8-12 oferentów, wizyty monitorujące);
• Uwzględnienie wsparcia dla dzieci oraz różnych wymiarów integracji;
• Duże zaangażowanie realizatorów wynikające z doświadczenia wybranych podmiotów w prowadzeniu działań dla cudzoziemców w Polsce oraz poczuciu solidarności z narodem ukraińskim;
• Zwiększenie bazy podmiotów zaangażowanych w działalność na rzecz cudzoziemców (w tym o sektor prywatny tj. m.in. agencje zatrudnienia czy instytucje szkoleniowe);
• Szeroki zakres kwalifikowalności kosztów (w tym możliwość oferowania bonów bezpośrednio dla migrantów), co jest szczególnie praktyczne w budowaniu bazy dla bardziej długoterminowych działań pomocowych.

Główne wyzwania

• Trudności związane z nieprzewidywalnością sytuacji (niepewny przebieg konfliktu zbrojnego, duży odsetek uchodźców ukraińskich powracających przynajmniej okresowo do kraju);
• Konieczność zaangażowania dużego zespołu do obsługi złożonego Programu. Znaczne obciążenie pracowników, realizujących w tym samym czasie swoje typowe zadania związane m.in. z kształtowaniem rozwiązań w zakresie polityki migracji zarobkowych i polityki rynku pracy, zadaniami typowo projektowymi (przeprowadzenie oceny ofert i zaopiniowanie przez powołany Zespół, rozliczanie i akceptacja raportów częściowych oraz końcowych, bieżąca współpraca z realizatorem podczas przebiegu projektu, obowiązki sprawozdawcze);
• Obsługa Programu bez dedykowanego systemu informatycznego (np. generatora wniosków);
• Możliwość realizacji bardzo szerokiego wachlarza zadań przez oferentów skutkowała brakiem przyjęcia jednolitych dla całego programu wskaźników i tym samym ocenę wskaźników liczbowych na poziomie pojedynczych projektów a nie całego Programu.

Ocena funkcjonowania Programu na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród realizatorów projektów na koniec stycznia 2024 r.– najistotniejsze informacje

• Na ankietę odpowiedziało 78 oferentów ze 112 (70%);
• 100 % ankietowanych oceniło współpracę z MRPIPS przy realizacji Programu bardzo dobrze (91%) lub dobrze (9%). Nikt nie ocenił współpracy neutralnie lub negatywnie;
• Główne zalety Programu wskazane przez oferentów: szeroki wachlarz działań wspierających cudzoziemców, realna pomoc w procesie integracji i aktywizacji zawodowej cudzoziemców, kompleksowość i elastyczność, regularne spotkania online z DRP MRPiPS oraz dostępność opiekunów;
• Obszary funkcjonowania Programu wymagające udoskonalenia wg ankietowanych: wprowadzenie generatora wniosków i cyfrowej platformy obsługi Programu, uproszczenie sposobu zgłaszania zmian w projekcie, umożliwienie przenoszenia wydatków pomiędzy latami, większa przejrzystość regulaminu;
• Ponad 88% oferentów wykazało w ankiecie objęcie działaniami pomocowymi większej liczby cudzoziemców niż założone zobowiązanie w umowie na realizację projektu.

 

Tabela nr 1: Liczba cudzoziemców, która otrzymała wsparcie w zakresie zrealizowanych 78 projektów w ramach Programu.

 

Cudzoziemcy	Liczba osób	Udział
Dzieci	15 842	31%
Kobiety	28 393	55%
Mężczyźni	7 590	14%
RAZEM	51 825	100%

 

Liczba cudzoziemców, która otrzymała wsparcie w następujących obszarach w zakresie zrealizowanych 78 projektów:

• Nauka języka polskiego : 15% dzieci (2,3 tys.)

    24% dorosłych (8,4 tys.)

• Wsparcie psychologiczne : 22% dzieci (3,5 tys.)

       15% dorosłych (5,4 tys.)

• Porady prawne : 16% dorosłych (5,6 tys.)
• Szkolenia zawodowe : 9% dorosłych (3,1 tys.)
• Pośrednictwo pracy /pomoc w znalezieniu pracy : 23 % dorosłych (8,2 tys.) - ponad 2,6 tys. cudzoziemców zdobyło pracę.

Najczęstsze problemy, z którymi obywatele Ukrainy spotykają się na polskim rynku pracy (zgodnie z wynikami ankiety):

• Bariera językowa – ponad 59% odpowiedzi;
• Potwierdzenie kwalifikacji zawodowych;
• Praca poniżej kwalifikacji;
• Dyskryminacja, wyzysk w pracy;
• Niedopasowanie kwalifikacji uchodźców do potrzeb polskiego rynku pracy;
• Łączenie pracy z opieką nad dziećmi w przypadku samotnych mam.

Obszary wg oferentów, w których należy wspomagać cudzoziemców przebywających w Polsce (zgodnie z wynikami ankiety):

• Nauka języka polskiego (również wyższe poziomy i język branżowy);
• Aktywizacja zawodowa – indywidualne podejście, szkolenia, staże;
• Mieszkalnictwo;
• Szkolenia z kompetencji miękkich;
• Motywacja i wsparcie psychologiczne.

Publikacje i recenzje na temat Programu „Razem Możemy Więcej”

Prof. Paweł Kaczmarczyk z Ośrodka Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego w raporcie pt. Challenges and opportunities of the approach towards Ukrainian war refugees in Poland [2] z września 2023 r. przedstawił sytuację cudzoziemskich pracowników na polskim rynku pracy i wskazał silne strony Programu „Razem Możemy Więcej”, na podstawie informacji o funkcjonowaniu Programu do czasu opracowania raportu. Prof. Paweł Kaczmarczyk pozytywnie ocenił zaangażowanie realizatorów i ich wiedzę specjalistyczną, pomimo braku wcześniejszego doświadczenia w pracy z migrantami pośród niektórych z realizatorów. Inne silne obszary Programu, które wg prof. Kaczmarczyka zasługują na wyróżnienie to:

• Projekty realizowane przez jednostki lokalne zapewniały wysoką adekwatność prowadzonych działań do potrzeb cudzoziemców;
• Wysoka elastyczność ułatwiająca planowanie i wdrażanie przy minimalnym obciążeniu administracyjnym;
• Efektywne wsparcie opiekunów projektów;
• Szeroki zakres kwalifikowalności wydatków pozwalający na finansowanie różnorodnych działań, w tym dotacje dla migrantów;
• Nacisk na współpracę między różnymi partnerami, takimi jak organizacje pozarządowe i samorządy lokalne;
• Znaczna liczba projektów koncentrująca się na integracji dzieci, z zapewnieniem opieki nad dziećmi migrantów oraz integracji społecznej dorosłych cudzoziemców.

Program bardzo wysoko oceniła IOM – Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji oraz Komisja Europejska, czego wyrazem były m.in. zaproszenia na organizowane przez te instytucje konferencje i spotkania oraz prośby o przedstawienie informacji o Programie.

W ramach spotkań Międzynarodowego Okrągłego Stołu na rzecz wsparcia integracji na rynku pracy osób z Ukrainy objętych ochroną czasową w Polsce  organizowanym przez Międzynarodową Organizację do Spraw Migracji (IOM Polska) uczestnicy wydarzenia pozytywnie opiniowali szeroki wachlarz działań pomocowych kierowanych do cudzoziemców za sprawą możliwości jakie oferował Program „Razem Możemy Więcej”. Był to też największy – jak do tej pory – program integracyjny dla cudzoziemców realizowany ze środków krajowych, a nie europejskich.

 

Raport roczny za rok 2022 z przebiegu Programu „Razem Możemy Więcej” jest dostępny na stronie: https://www.gov.pl/web/rodzina/raport-roczny-za-rok-2022-z-przebiegu-programu-razem-mozemy-wiecej--pierwszej-edycji-programu-aktywizacyjnego-dla-cudzoziemcow-na-lata-2022--2023-ogloszonego-w-ramach-resortowego-programu-aktywizacyjnego-dla-cudzoziemcow-na-lata-20222026