Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej dążąc do zapewnienia najwyższej jakości usług w instytucjach opieki, opracowało standardy opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat 3. Standardy stanowiące ramy jakości opieki i edukacji zostały wprowadzone poprzez nowelizację przepisów ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej.

System opieki nad najmłodszymi dziećmi w Polsce jest regulowany ustawą z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. W ustawie wskazano zadania instytucji opieki oraz warunki w jakich może być sprawowana opieka, a także określono szczegółowe kwalifikacje osób podejmujących pracę z dziećmi.

Uzupełnienie stanowią dwa rozporządzenia: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 lipca 2014 r. w sprawie wymagań lokalowych i sanitarnych jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzony żłobek lub klub dziecięcy (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 72) oraz Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2011 r. w sprawie zakresu programów szkoleń dla opiekuna w żłobku lub klubie dziecięcym oraz dziennego opiekuna (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1205).  Mając na uwadze zapewnienie odpowiednich standardów odnośnie podstawowych kwalifikacji, jakie powinny posiadać osoby podejmujące pracę z dziećmi  i konieczność zapewnienia odpowiedniego poziomu szkoleń wprowadzono jednolite wymagania dot. programów.  Minister w drodze decyzji administracyjnej zatwierdza programy szkoleń dla opiekunów w żłobku, klubie dziecięcymi i dziennego opiekuna.

W ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności w 2022 r. rozpoczęte zostały prace związane z analizą zakresu, w jakim istniejące standardy opieki i edukacji umożliwiają dostęp do wysokiej jakości i przestępnych cenowo systemów opieki i wczesnej edukacji uwzględniającej Zalecenia Rady Unii Europejskiej z dnia 22 maja 2019 r. w sprawie wysokiej jakości systemów wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem (2019/C 189/02). Analiza oraz badania jakości opieki w żłobkach, klubach dziecięcych i u dziennych opiekunów, została przeprowadzona przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. W ramach ekspertyzy porównano systemy opieki w wybranych czterech państwach Unii Europejskiej reprezentujących różne modele państwa opiekuńczego, a także przeprowadzono badanie metodą ilościową na próbie 1000 instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz badanie jakościowe przeprowadzone metodą indywidualnych wywiadów w 30 wybranych podmiotach. Powyższe badania miały na celu ocenę aktualnych standardów opieki i edukacji oraz możliwych kierunków zmian i ich wpływu na dostępność opieki. Na podstawie analizy wyników badań został przygotowany  raport pt. „Rekomendacje dotyczące opracowania ram jakościowych i edukacyjnych, wytycznych i standardów usług opiekuńczych dla dzieci do lat trzech”.

Uwzględniając zobowiązania wynikające z kamienia milowego A57G w ramach KPO oraz wyniki wyżej wskazanej ekspertyzy, wprowadzono następujące zmiany i akty prawne:

• z dniem 1 lutego 2023 r wprowadzono w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 art. 6c., który upoważnia ministra właściwego do spraw rodziny do określenia, w drodze rozporządzenia, standardów opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat 3, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia tym dzieciom wysokiej jakości opieki dostosowanej do ich potrzeb rozwojowych;

• z dniem 10 sierpnia 2023 r., wprowadzono w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 art. 6d który określa, że podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy, podmiot zatrudniający dziennego opiekuna oraz dzienny opiekun prowadzący działalność na własny rachunek, organizując opiekę nad dziećmi w wieku do lat 3, mogą uwzględnić standardy opieki określone w przepisach wydanych na podstawie art. 6c;

• z dniem 10 sierpnia 2023 r., wprowadzono art. 16 ust. 4 i 5, art. 39 ust. 2d i 2e, który nakłada obowiązek na osoby sprawujące opiekę nad dziećmi systematycznej aktualizacji wiedzy i umiejętności z zakresu opieki nad dziećmi;

• z dniem 10 sierpnia 2023 r. wprowadzono art. 64 ust. 4 pkt 13 i 14, który rozszerza zakres danych zbieranych w sprawozdaniach zbiorczych dotyczących opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 o kwestie związane z wynagrodzeniami i kompetencjami opiekunów (pierwsze zasilenie takimi danymi będzie dotyczyło sprawozdań za 2024 r.);

• z dniem 25 września 2023 r. opublikowano Rozporządzenie Ministra Rodziny I Polityki Społecznej z dnia 8 września 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zakresu programów szkoleń dla opiekuna w żłobku lub klubie dziecięcym oraz dziennego opiekuna, który aktualizuje zakres programów szkoleń;

• z dniem 4 października 2023 r. opublikowano Rozporządzenie Ministra Rodziny I Polityki Społecznej z dnia 19 września 2023 r. w sprawie standardów opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat 3, które wprowadza ogólnopolskie ramy jakości opieki i edukacji.

Wprowadzenie powyższych aktów prawnych zostało poprzedzone konsultacjami społecznymi. Uwagi do projektów rozporządzeń w sprawie programów szkoleń oraz standardów opieki można było zgłaszać w terminie 20 czerwca – 11 lipca 2023 r.

Rozporządzenie Ministra Rodziny I Polityki Społecznej zmieniające rozporządzenie w sprawie zakresu programów szkoleń dla opiekuna w żłobku lub klubie dziecięcym oraz dziennego opiekuna

Podstawą wydania rozporządzenia jest art. 49 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2023 r. poz. 204). Na mocy tego przepisu minister właściwy do spraw rodziny określa, w drodze rozporządzenia, zakres programów szkoleń, biorąc pod uwagę specyfikę zadań opiekuńczych, wychowawczych i edukacyjnych żłobka, klubu dziecięcego oraz dziennego opiekuna, mając na uwadze konieczność zapewnienia odpowiedniego poziomu realizacji tych zadań.

Mając na celu doskonalenie kompetencji opiekunów poprzez szkolenia, poszerzanie wiedzy w zakresie opieki na dziećmi, zaspokajanie indywidualnych potrzeb dzieci, a w rezultacie podwyższanie standardów opieki, rozszerzeniu uległy bloki tematyczne programów szkoleń dla opiekunów w żłobkach, klubach dziecięcych i dziennych opiekunów o zagadnienia dotyczące:

1)            opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi i wymagającymi specjalnej opieki;

2)            umiejętności pracy z grupami zróżnicowanymi językowo i kulturowo, pochodzącymi z rodzin należących do mniejszości, rodzin migrantów i rodzin o niskich dochodach oraz dziećmi z niepełnosprawnościami;

3)            umiejętności efektywnej komunikacji z rodzicami;

4)            ochrony praw dziecka.

Rozporządzenie Ministra Rodziny I Polityki Społecznej w sprawie standardów opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat 3

Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie standardów opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat 3 realizuje upoważnienie ustawowe zawarte w art. 6c ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2023 r. poz. 204). Na mocy tego przepisu minister właściwy do spraw rodziny może określić, w drodze rozporządzenia, standardy opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat 3, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia tym dzieciom wysokiej jakości opieki dostosowanej do ich potrzeb rozwojowych.

Powyższe rozporządzenie ma na celu określenie krajowych ram jakości usług wczesnej opieki i edukacji, dostosowanych do przepisów i uwarunkowań krajowych, zgłaszanych przez interesariuszy potrzeb, uwzględniając przy tym charakter usług opiekuńczych w zależności od formy opieki: w żłobku, klubie dziecięcym, przez dziennego opiekuna.  Jest odpowiedzią na potrzebę ustandaryzowania ram jakości opieki i edukacji wprowadzanych do tej pory samodzielnie przez większość instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 w Polsce. Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych szacuje się, że blisko 75% instytucji opieki nad dziećmi formułuje plany opieki i nauczania w celu usprawnienia zarządzania i zapewnienia odpowiedniej jakości pracy z dziećmi.

Wdrożenie ram jakości, zgodnie z zaleceniami Rady Unii Europejskiej, pkt. 6,  ma charakter fakultatywny, dostosowany do wewnątrzpaństwowych regulacji, a z innymi aktami prawnymi z zakresu opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 i wieloletnim programem rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 MALUCH+ 2022-2029,  realizuje kluczowe zasady ram jakości, wskazane w zaleceniach Rady Unii Europejskiej.

Rozporządzenie określa standardy dotyczące:

1) pracy z dzieckiem;

2) bezpieczeństwa dzieci;

3) organizacji pracy, rozwoju i bezpieczeństwa odpowiednio personelu zatrudnionego w żłobku lub klubie dziecięcym lub dziennego opiekuna;

4) monitoringu i ewaluacji;

5) współpracy osób sprawujących opiekę z rodzicami.

Powyższe standardy składają się z bloków tematycznych, stanowiących szczegółowe ramy jakości opieki i edukacji. Bloki tematyczne będące elementem standardów tworzą plan opiekuńczo-wychowawczy dzięki któremu usługi opiekuńcze świadczone przez żłobki, kluby dziecięce i dziennych opiekunów będą ustandaryzowane i tożsame z regulacjami obowiązującymi w Unii Europejskiej.

Standardy dotyczące pracy z dzieckiem stanowią ramy opieki i edukacji uwzględniającej potrzeby dzieci i wszechstronny rozwój dziecka.

Standardy dotyczące bezpieczeństwa dzieci to procedury określające zasady pobytu dziecka w instytucji opieki.

Standardy dotyczące organizacji pracy zapewniając możliwość stałego dbania o rozwój kompetencji opiekuńczych personelu, a w tym dbałość o tworzenie warunków sprzyjających stymulowaniu rozwoju dziecka.

Kolejne standardy dotyczą monitoringu i ewaluacji systemu opieki. Konieczne jest, by usługi opiekuńcze poddawane były rewizji i weryfikacji pod kątem dbałości o bieżące potrzeby małych dzieci.

Dopełnieniem poprzednich standardów są standardy zapewniające prawidłową współpracę między rodzicami a osobami sprawującymi instytucjonalną opiekę.