Sygnalistą jest osoba zgłaszająca naruszenie prawa, o których dowiedziała się w związku z pracą. Sygnalistą może być każdy narażony na działania odwetowe po dokonaniu zgłoszenia.

Sygnalista uzyskuje informacje o naruszeniu w trakcie i w związku z pracą. Nie jest przypadkowym świadkiem zdarzenia.

Decyzja osoby o zgłoszeniu naruszeniu pociąga za sobą ryzyko negatywnych konsekwencji ze strony pracodawcy. Taki pracownik, jako strona ewidentnie słabsza, może zostać pozbawiony awansu, podwyżki, nagrody. Wreszcie pracodawca wskutek mobbingu może zmusić sygnalistę do złożenia wypowiedzenia umowy o pracy.

Ustawa ma na celu zapewnienie ochrony takim osobom.

Nie, ale przyjmuje się, że będzie to zazwyczaj pracownik. Sygnalistą może być każdy, kto w związku z pełnionymi obowiązkami uzyskuje informacje o naruszeniu, i zdecyduje się dokonać zgłoszenia.

Do odpowiedniej komórki we własnej organizacji/do pracodawcy (zgłoszenie wewnętrzne), do organu publicznego (zgłoszenie zewnętrzne). Trzecią opcją jest ujawnienie publiczne, ale nie jest to preferowane rozwiązanie. Sygnalista w takim wypadku dokonuje publicznego ujawnienia nieprawidłowości w wyjątkowych sytuacjach.

Pracodawca będzie musiał opracować procedurę zgłoszeń wewnętrznych, określającą zasady przyjmowania takich zgłoszeń i stworzyć kanały do ich przyjmowania.

Sygnalista będzie mógł wystąpić z roszczeniem o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. Ponadto osoby przyjmujące zgłoszenia są obowiązane zachować tożsamość sygnalisty w tajemnicy.

Działania odwetowe to wszelkie działania zmierzające do pogorszenia statusu sygnalisty w związku z dokonaniem zgłoszenia. Musi wystąpić związek między zgłoszeniem a działaniem odwetowym.

Nie, ustawa nie wprowadza obowiązku dokonywania zgłoszeń. Decyzja o zgłoszeniu naruszenia będzie własną decyzją każdego potencjalnego sygnalisty, bez obowiązku wynikającego z prawa.

Zgłoszenie naruszenia prawa ma pozwolić na podjęcie działań przed wystąpieniem skutków takiego naruszenia lub je maksymalnie zminimalizować. Dlatego konieczne jest stworzenie systemu ochrony sygnalistów. Każdy pracownik powinien mieć świadomość o możliwości zgłoszenia.

Zgłoszenia można dokonać do odpowiedniej komórki we własnej organizacji/do pracodawcy (zgłoszenie wewnętrzne) lub do organu publicznego (zgłoszenie zewnętrzne).

Trzecią opcją jest ujawnienie publiczne, dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach.

Zakres przedmiotowy zgłoszeń wskazany został w art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów, składa się z następujących dziedzin:

1. korupcji;

2. zamówień publicznych;

3. usług, produktów i rynków finansowych;

4. przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;

5. bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;

6. bezpieczeństwa transportu;

7. ochrony środowiska;

8. ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;

9. bezpieczeństwa żywności i pasz;

10. zdrowia i dobrostanu zwierząt;

11. zdrowia publicznego;

12. ochrony konsumentów;

13. ochrony prywatności i danych osobowych;

14. bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;

15. interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;

16. rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;

17. konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1-16.

W przypadku dokonania zgłoszenia spoza zakresu przedmiotowego ustawy do tego zgłoszenia nie będą miały zastosowanie przepisy ustawy o ochronie sygnalistów. Zgłaszający nie otrzyma statusu sygnalisty.

Zgłoszenie spoza zakresu przedmiotowego nie oznacza jednak, że nie zostaną podjęte inne działania np. wszczęcie postępowania przygotowawczego.

Status sygnalisty jest przyznawany w momencie dokonania zgłoszenia. Przyjęcie i potwierdzenie tego faktu przez komórkę przyjmującą zgłoszenia nie ma wpływu na uzyskanie tego statusu.

Tak, w takiej sytuacji warto dokonać zgłoszenia wewnętrznego. Nie zostanie ono pominięte, jeżeli zawiera wiarygodne informacje o naruszeniu prawa. Osoby przyjmujące zgłoszenie powinny być bezstronne. Informacje o konflikcie nie powinny mieć wpływu na rozpatrzenie zgłoszenia.

Jeżeli zwolnienie wynika z obiektywnych przyczyn, to nie można go uznać za działanie odwetowe. W takim przypadku może dojść do zwolnienia.

Działaniem odwetowym jest bezpośrednie lub pośrednie działanie, lub zaniechanie w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza, lub może naruszyć prawa sygnalisty, lub wyrządza, lub może.

Wyrządzić nieuzasadnioną szkodę sygnaliście, w tym niezasadne inicjowanie postępowań przeciwko sygnaliście.

W ustawie o ochronie sygnalistów wskazano przykładowe działania odwetowe polegające na:

1) odmowie nawiązania stosunku pracy;

2) wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;

3) niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;

4) obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę;

5) wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;

6) pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń;

7) przeniesieniu na niższe stanowisko pracy;

8) zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;

9) przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;

10) niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;

11) negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy;

12) nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;

13) przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu;

14) mobbingu;

15) dyskryminacji;

16) niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu;

17) wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;

18) nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;

19) działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego, lub formalnego porozumienia sektorowego, lub branżowego;

20) spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu;

21) wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.

Groźba lub próba podjęcia takich działań również stanowi działanie odwetowe.

Członkowie rodziny będą traktowani w takiej sytuacji jako osoby powiązane z sygnalistą. Za osobę powiązaną z sygnalistą uznaje się osobę fizyczną, która może doświadczyć działań odwetowych, w tym współpracownika lub członka rodziny sygnalisty. Osobom powiązanym z sygnalistą przysługuje taki zakres ochrony jak ma sygnalista.

Osobie pomagającej sygnaliście w zgłoszeniu lub ujawnieniu publicznym w kontekście związanym z pracą i której pomoc nie powinna zostać ujawniona, będzie przysługiwać taki sam zakres pomocy jak sygnaliście.

Sprawca może dokonać zgłoszenia własnego naruszenia. Status sygnalisty chroni przed działaniami odwetowymi. Za takie działania nie mogą zostać uznane działania mające na celu usunięcie skutków naruszenia np. postępowania dyscyplinarne.

Dokonania ujawnienia publicznego nie powinno być pierwszym krokiem. W takiej sytuacji powinno zostać dokonane zgłoszenie zewnętrzne do organu publicznego lub dokładana weryfikacja zasadności skorzystania z kanału wewnętrznego. Brak zaufania powinien być uzasadniony w takiej sytuacji np. brakiem rozpoznania poprzednich zgłoszeń.

Ujawnienie publiczne powinno być dokonane na podstawie rozdziału 5 ustawy o ochronie sygnalistów w sytuacji, jeżeli sygnalista dokona zgłoszenia wewnętrznego, a następnie zgłoszenia zewnętrznego i podmiot prawny, a następnie organ publiczny w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w procedurze wewnętrznej, a następnie w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w procedurze zewnętrznej organu publicznego nie podejmą żadnych odpowiednich działań następczych ani nie przekażą sygnaliście informacji zwrotnej lub sygnalista dokona od razu zgłoszenia zewnętrznego i organ publiczny w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w swojej procedurze zewnętrznej nie podejmie żadnych odpowiednich działań następczych, ani nie przekaże sygnaliście informacji zwrotnej (art. 51 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów).

Możliwe jest dokonanie ujawnienia publicznego również w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego, jeżeli istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, takie jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów, istnienia zmowy między organem publicznym a sprawcą naruszenia lub udziału organu publicznego w naruszeniu (art. 51 ust. 2 ustawy o ochronie sygnalistów).

Należy ponownie podkreślić, że ujawnienie publiczne nie powinno być pierwszym wyborem sposobu informowania o nieprawidłowościach.

Można przez to rozumieć wspólne sporządzenie procedury zgłoszeń wewnętrznych, wdrożenie jednego systemu teleinformatycznego do obsługi zgłoszeń i pozostałe działania np. w zakresie stworzenia systemu zachęt, które nie naruszą ochrony danych osobowych sygnalistów.

Nie, takie działanie nie było właściwe. Konsument nawet jako świadek naruszenia nie powinien zostać uznany za sygnalistę z powodu braku kontekstu związanego z pracą podczas zgłoszenia.

Nie stoi to na przeszkodzie wszczęciu innego postępowania wewnętrznego na podstawie informacji zawartej w takim zgłoszeniu.

Takie rozwiązanie jest właściwe. Ustawa przewiduje weryfikację progu w dniu 1 stycznia i 1 lipca. Jeżeli próg zostanie przekroczony w którymś z tych dni, to powstaje obowiązek wprowadzenie procedury zgłoszeń wewnętrznych.

Do liczby 50 osób wlicza się osoby wykonujące pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.

Tak, ustawa pozwala na objęcie procedurą zgłoszeń wewnętrznych dokumentów pracodawców takich, jak kodeksy etyki, kodeksy dobrych praktyk, zasady postępowania. Do decyzji pracodawcy należy ocena, czy takie dokumenty powinny zostać umieszczone w procedurze zgłoszeń wewnętrznych.

Tak, taka osoba również jest sygnalistą. Kontekst związany z pracą jest rozumiany również jako działania związane ze staraniami o podjęcie pracy. Brak woli zatrudnienia u danego pracodawcy nie będzie miał znaczenia w przyznaniu statusu sygnalisty.

Taki wybór nie jest konieczny. Dotychczasowy przedstawiciel pracowników wybrany do konsultowania spraw z zakresu prawa pracy może konsultować procedurę wewnętrzną, jeżeli osoby świadczące prace wyrażą zgodę na reprezentowanie ich przez dotychczasowego przedstawiciela w konsultowaniu procedury zgłoszeń wewnętrznych.

Analogicznie jak w przypadku informowania o przetwarzaniu danych osobowych w związku z procesem rekrutacji.

Zapłata za dokonanie zgłoszenia nie może być traktowana jako element systemu zachęt. Jako system zachęt należy rozumieć wszelkie działanie mające zachęcić potencjalnego sygnalistę do dokonania zgłoszenia, mogą być to np. pomoc psychologa, wsparcie osób przyjmujących zgłoszenie, zapewnienie anonimowości sygnalisty. Najlepszą zachętą wydaje się prawidłowe sporządzenie procedury zgłoszeń.

Tak, możliwe jest nawiązanie współpracy w tym zakresie z podmiotem zewnętrznym. Przyjmowanie zgłoszeń można powierzyć upoważnionym osobom trzecim, pod warunkiem zapewnienia przez nich należytych gwarancji poszanowania niezależności, poufności, ochrony danych i zachowania tajemnicy.

Tak, jeżeli nie będzie to kolidować z zadaniami wykonywanymi w ramach służby BHP.

Pracownicy mają racje. Procedurę zgłoszeń wewnętrznych można wprowadzić w podmiotach, w których pracę zarobkową wykonuje mniej niż 50 osób.

Niezależenie od liczb osób wykonujących pracę zarobkową podmioty prawne wykonujące działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do dyrektywy 2019/1937.

Ocena bezstronności osób wybranych do przyjmowania zgłoszeń powinna uwzględniać wykształcenie, doświadczenie czy cechy ich osobowości. Dobrym sposobem na wzmocnienie bezstronności wydaje się podporządkowanie służbowe tylko ścisłemu kierownictwu jednostki. Bardzo ważnym elementem będzie odpowiednie wykształcenie (np. prawnicze, ekonomiczne czy techniczne) pozwalające na samodzielną weryfikację zgłoszeń.

Takie rozwiązanie wydaje się właściwe, skoro w drugiej procedurze przyznano ochronę jak sygnalistom na podstawie procedury zgłoszeń wewnętrznych.

Tak, rozpatrywanie zgłoszeń anonimowych nie jest obligatoryjne. Natomiast rozpatrywanie zgłoszeń zawierających dane osobowe jest obowiązkowe.