Jeżeli dane uprawnienie przysługuje pracownikowi poszkodowanemu, to należy pamiętać, że ,,poszkodowanym” jest osoba, która na skutek powodzi doznała szkód majątkowych lub utraciła, chociażby czasowo, możliwość korzystania z posiadanej nieruchomości lub lokalu.

Ponadto, poszczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi stosuje się jedynie na terenie obszaru wskazanego w wydawanym każdorazowo w przypadku powodzi rozporządzeniu Rady Ministrów (dalej: "teren objęty powodzią") i przez okres tam wskazany.

W przypadku powodzi w 2024 r. jest to rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r., oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie.

Do szczególnych rozwiązań należą w szczególności:

Faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy.

Za czas tej usprawiedliwionej nieobecności pracownikowi przysługuje prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę, jednak przez okres nie dłuższy niż 10 dni roboczych wynikających z rozkładu czasu pracy pracownika. Pracodawca, w razie uzasadnionych okoliczności, może wydłużyć okres, za który wypłacane jest wynagrodzenie. Jest to zgodne z przyjętą w prawie pracy zasadą uprzywilejowania pracownika.

Należy pamiętać, że minimalne wynagrodzenie od 1 lipca 2024 r. wynosi 4 300 zł; w 2025 r. będzie wynosiło 4 666 zł.

Wynagrodzenie wypłaca pracodawca.

Rozwiązanie to nie ma zastosowania do pracowników, których uprawnienie do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu powodzi lub do innej formy rekompensaty utraconego wynagrodzenia z tego tytułu wynika z odrębnych przepisów.

W przypadku braku środków na wypłatę pracownikom omawianego wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy w związku z powodzią pracodawca – który na skutek powodzi przejściowo zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej lub istotnie ograniczył jej prowadzenie – może złożyć do właściwego marszałka województwa wniosek o udzielenie nieoprocentowanej pożyczki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Pracodawca może powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż wynikająca z nawiązanego stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi u tego pracodawcy. W takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.

Pracownik zamieszkujący na terenie objętym powodzią może wykorzystać 8 dni urlopu wypoczynkowego we wskazanym przez siebie terminie, tj. w trybie tzw. „urlopu na żądanie”. Liczba dni urlopu „na żądanie” została więc powiększona o 4 dni w stosunku do liczby dni przewidzianej w Kodeksie pracy.

Urlop ten nie jest urlopem dodatkowym, zwiększającym przysługujący pracownikowi wymiar urlopu wypoczynkowego. Urlop ten stanowi część urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi. Celem przepisu jest zwiększenie elastyczności korzystania z urlopu wypoczynkowego przez pracownika w szczególnie trudnym okresie trwania powodzi lub usuwania jej skutków.

Urlop przysługuje w okresie wskazanym w przepisach szczególnych dotyczących usuwania skutków powodzi. W tym czasie, urlop na żądanie w wymiarze 8 dni, zastępuje przysługujący na podstawie Kodeksu pracy urlop na żądanie w wymiarze 4 dni.

Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.

Jednocześnie do dnia 31 grudnia 2024 r. pracodawca jest obowiązany udzielić – w celu usuwania skutków powodzi – także pracownikowi niezamieszkałemu na terenie objętym powodzią dodatkowych 4 dni urlopu na żądanie, w ramach przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.

Łączny wymiar dodatkowego urlopu na żądanie na usuwanie skutków powodzi (w wymiarze 4 dni), urlopu na żądanie udzielonego pracownikowi zamieszkującemu na terenie objętym powodzią (w wymiarze 8 dni) oraz urlopu na żądanie wynikającego z Kodeksu pracy (4 dni) nie może przekroczyć 8 dni.

Zasadą prawa pracy jest udzielanie urlopu wypoczynkowego na cały dzień, który jest dla pracownika dniem pracy. Aby jednak zwiększyć elastyczność korzystania z urlopu wypoczynkowego przez pracownika zamieszkującego na terenie objętym powodzią pracownik może wykorzystać część urlopu wypoczynkowego w wymiarze godzinowym, tj. skorzystać z urlopu przez część dnia pracy. W związku z powyższym pracownik ma możliwość skorzystania z urlopu np. w wymiarze 3 godzin w czasie 8-godzinnego dnia pracy. Urlop udzielany w tym trybie nie może przekroczyć wymiaru 5 dni (40 godzin).

Pracownik zamieszkujący na terenie objętym powodzią może złożyć wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Ma to służyć umożliwieniu pracownikom podjęcie działań mających na celu przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z powodzią, ich zwalczaniem lub usuwaniem skutków powodzi.

Pracownik składa wniosek na 2 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli wniosek zostanie złożony bez zachowania terminu, pracodawca obniży wymiar czasu pracy nie później niż z upływem 2 dni od dnia złożenia wniosku. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie 2 dni roboczych od dnia złożenia wniosku przez pracownika.

Pracodawca w czasie trwania powodzi lub w czasie usuwania jej skutków nie może zatrudniać pracownika zamieszkującego teren objęty powodzią w godzinach nadliczbowych, ani delegować go – bez jego zgody – poza stałe miejsce pracy. Ma to umożliwić pracownikowi zamieszkującemu teren objęty powodzią sprawowanie większej kontroli nad jego czasem wolnym. Pracownik ten może stać przed koniecznością prowadzenia działań służących zabezpieczeniu swojego miejsca zamieszkania lub usuwaniu skutków powodzi.

Zgoda pracownika może być wyrażona w postaci papierowej lub elektronicznej.

Zgoda pracownika nie jest wymagana w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. Oznacza to, że w tych przypadkach pracownik może otrzymać polecenie wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych lub zostać delegowany poza stałe miejsce pracy, także bez swojej zgody.

Jeżeli jednak jednocześnie zagrożone jest mienie pracownika lub zagrożone jest życie lub zdrowie pracownika lub osoby zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, na pracę w nadgodzinach lub delegowanie pracownik musi wyrazić zgodę.

Pracownik poszkodowany może skorzystać z dodatkowych 20 dni płatnego zwolnienia od pracy. Ze zwolnienia pracownik może skorzystać w celu usuwania skutków powodzi w odniesieniu bezpośrednio do swojego mienia lub mienia osoby spokrewnionej lub niespokrewnionej pozostającej z nim w faktycznym związku, wspólnie zamieszkującej i gospodarującej.

Zwolnienie to przysługuje niezależnie od prawa do 10 dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy w związku z faktyczną niemożnością świadczenia pracy w związku z powodzią.

Co do zasady pracodawca nie może odmówić pracownikowi zwolnienia, chyba że obecność pracownika w pracy jest konieczna ze względu na obiektywnie uzasadnione potrzeby pracodawcy. Wniosek o zwolnienie pracownik powinien złożyć najpóźniej w pierwszym dniu, w którym korzysta ze zwolnienia.

W przypadku pracowników zatrudnionych na część etatu, zwolnienie przysługuje proporcjonalnie do wymiaru etatu (np. pół etatu oznacza 10 dni zwolnienia).

Wynagrodzenie za czas zwolnienia wypłaca poszkodowanemu pracownikowi pracodawca. Może on jednak wystąpić o zwrot kosztów tego wynagrodzenia oraz składek na ubezpieczenie społeczne ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Zwrot przysługuje w kwocie nie wyższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej z poprzedniego kwartału ogłaszane przez GUS.

Wniosek o zwrot pracodawca może złożyć we właściwym wojewódzkim urzędzie pracy. Wniosek ten powinien być skierowany do marszałka województwa i zawierać wykaz pracowników, którym wypłacono wynagrodzenie za okres dodatkowego zwolnienia od pracy oraz oświadczenie pracodawcy o rzeczywiście poniesionych kosztach z tego tytułu (wraz z kosztami składek). W przypadku złożenia fałszywego oświadczenia pracodawca będzie musiał zwrócić otrzymane środki wraz z odsetkami.

W stosunku do pracowników zamieszkałych na terenach dotkniętych powodzią zawieszono obowiązek przeprowadzania okresowych badań lekarskich – wydłużono ich ważność o okres 30 dni od końca okresu wskazanego w rozporządzeniu Rady Ministrów.

W przypadku natomiast badań wstępnych i kontrolnych – w okresie wskazanym w rozporządzeniu Rady Ministrów – wprowadzono możliwość ich przeprowadzenia przez lekarza, który nie jest lekarzem medycyny pracy. Badania te mogą być przeprowadzone również zdalnie, a zaświadczenie o ich przeprowadzeniu – wydane w postaci elektronicznej.

Orzeczenia lekarskie wydane w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których ważność upłynęła w okresie wskazanym w rozporządzeniu zachowują ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 30 dni od dnia zakończenia tego okresu.

Dla pracowników zamieszkałych na terenach dotkniętych powodzią przedłużono termin ważności okresowych szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy o okres 30 dni od końca okresu wskazanego w rozporządzeniu Rady Ministrów.

Ponadto wprowadzono możliwość przeprowadzenia w formie zdalnej szkoleń wstępnych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Dotyczy to wyłącznie pracowników mieszkających na terenie objętym powodzią i w okresie wskazanym w rozporządzeniu Rady Ministrów.

Możliwość ta nie dotyczy instruktażu stanowiskowego pracowników zatrudnianych na stanowisku robotniczym i na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych, pracowników przenoszonych na ww. stanowiska, a także uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu i studentów odbywających praktykę studencką.

Okres powodzi stanowi istotne, obiektywne utrudnienie w dostępie stron do sądu, co może to skutkować niekorzystnymi konsekwencjami ze względu na biegnące terminy na dokonanie określonych czynności. Z tego względu dla pracowników zamieszkałych na terenach objętych powodzią przewidziano przedłużenie terminów, które mają największą doniosłość praktyczną, tj. dotyczących wnoszenia odwołania od wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę oraz przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy.